1) yer qabığı yüksək dərəcədə mütəhərrikliyi ilə seçilir və alp tektonik mərhələsinin orogen fazasına uyğun gəlir
/yunanca neos-yeni və tektonika/ tektonikanın bölməsi olub, Oliqosendən yaxud Miosendən başlayaraq Kaynozoy erasında təzahür edən tektonik prosesləri
epiplatforma dağlar, yer qabığının, geosinklinal xarakterini (qalxma fəallığı) itirmiş və uzun müddət-geoloji mənada platforma, geomorfoloji mənada-dü
differensial xarakterli tektonik hərəkətlər nəticəsində yaranmış yeni geoloji strukturların müasir relyefdə təzahürü
hələ əvvəlki geotektonik siklin axırında özünü göstərən çökmə zonası. Qalxma və enmə prosesləri ilə əhatə olunmuş Y
/umumən slavyanca zem-döşəmə, daban/ Günəş sisteminin günəş tərəfdən üçüncü planetidir; elliptik orbit üzrə onun ətrafında 29, 765 km/ san surətlə fir
aşağı sərhəddinin Moxoroviçiç səthi təşkil edən Yerin üst “bərk” təbəqəsi. Qalınlığı 5 km-dən /okean altı/ 75 km-ə /materik altı/ qədərdir
yer qabığının üst qatı olub, əsasən müxtəlif yaşlı çökmə süxurlardan təşkil olunmuşdur. Altda yatan laylardan /qranit, bazalt/ kəskin qeyri-uyğun sərh
/lat. deformation-pozulma / yer qabığında dartılma, sıxılma yaxud yerdəyişmə yaradan, Yerin dərinlik gücü vasitəsilə dağ süxurlarının həcminin və yatı
ossillyasion hərəkətlər, hər yerdə fasiləsiz baş verir və yer qabığının zaman və məkanca bir-birini əvəz edən zəif tektonik qalxma və enmə hərəkətləri
yer qabığının zəif hərəkətləri /qalxma və enmə/ olub, qurunun yüksəkliyinin, dənizin dərinliyinin dəyişilməsinə, həmçinin dənizin quruya soxulmasına /
daxili /endogen/ qüvvələrin təsiri altında bərk yer qabığının hərəkəti. Orogenik, epeyrogenik, şaquli və üfqi hərəkətlərə ayrılır
hal-hazırda baş verən, yaxud bir neçə yüz il əvvəl yer qabığında baş vermiş qalxma, enmə və yerdəyişmə hərəkətləri
bütün materiklərin kütləsinin yer üzərində bərabər paylanması nəticəsində alına biləcək, səthin səviyyəsi
Yerin radiusuna paralel olan yer qabığındakı hərəkətlər tədricən, zəif, yaxud sürətlə, sıçrayışla /zəlzələ zamanı/ baş verir
radioloji üsulla yer qabığının, yaxud yer səthinin qədim sahələrinin yaşı müəyyənləşdirilir. Bu məsələnin daha dəqiq həllinə izotop tərkibi zaman daxi
1) yerin maqnit sahəsi, Yerin daxilində yerləşən enerji mənbələri ilə əlaqədardır; 2) geofizikanin bölməsi olub, Yerin maqnit sahəsini, eləcə də onunl
müəyyən dərəcədə düzgün konsentrik zonalar olub, bütün planeti əhatə edir, dərinliyə getdikcə dəyişir və bir-birindən fiziki, kimyəvi və bioloji xüsus
yer səthi relyef formalarının məcmuu. морфология земной поверхности morphology of the Earth`s surface
qırılma pozulmanın qanadlarında yerləşən, orta nöqtələr arasındakı, yerdəyişmə boyu məsafə. амплитуда смещения amplitude of dislocation
1) daşqın zamanı su basmış körfəz, axmaz, qədim çay yatağı; 2) çaydan gölə, göldən gölə gizli axın; 3) Don çayının aşağısında və Volqa çayının deltası
mantiyanın bir hissəsi olub, 800-900 km-dən 2900 km-ə qədər dərinlikdə, Yerin nüvəsilə Yerin üst mantiyası arasında yerləşir
Atlantik və Şimal Buzlu okeanlarına tökülən çay hövzələrini Sakit və Hind okeanlarına tökülən çay hövzələrindən ayıran suayrıcı
Yerin süni peyklərində yerləşdirilmiş avtomatik kosmik cihazlar vasitəsilə alınan geoloji və geofiziki məlumatların işlənilməsi və bu məlumatlardan Ye
yer səthinə görə coğrafi qütblərin yerdəyişməsi. Yerin daxili qurluşunun yekcins olmaması ilə, eləcədə mövsümü meteoroloji hadisələrlə əlaqədar olaraq
Yerin nüvəsi ilə yer qabığı arasında “bərk” Yer qatı /Moxoroviçiç səthi ilə ayrılır/. Mantiya yer həcminin 83% təşkil edir
radiusu 3470 km-ə qədər olan Yerin mərkəzi geosferası. Xarici nüvəyə və subnüvəyə ayrılır. Təqribən yüksək təzyiq şəraitində metal vəziyyətinə keçən d
Yerin fırlanma oxu, Yerin mərkəzindən keçir və coğrafi qütblərdə yer səthini kəsir. Y.o. ətrafında Yerin sutkalıq fırlanması baş verir
Günəş ətrafında Yerin illik yolu; birinci yaxınlaşmada ellips formasında olur ki, onun da fokuslarının birində Günəş yerləşir
bax: Yerin planetar relyefinin orta amplitudu.
hal-hazırda təxminən 4, 7 km-dir /0, 875 km quruda +3, 794 km okean dibində/. средняя амплитуда планетарного рельефа Земли mean amplitude of the Earth
mantiyanın bir hissəsi olub, Moxoroviçiç sərhəddindən aşağıda 900 km-ə qədər dərində yerləşir. Astenosfera və Qolitsin qatından ibarət olub, seysmik d
ildən-ilə öz yerini dəyişən göl. Materik daxili arid vilayətlər üçün səciyyəvi hadisə olub, əsasən illik axımın il ərzində qeyri-bərabər paylanması və
buzlaq vasitəsilə yerini dəyişən, müxtəlif ölçülü qırıntı materialları. Y. d. m. buzlağın səthində /səth/, onun içərisində /daxili/ və aşağı hissəsind
istənilən yüksəklikdə yerləşən və yerli əhəmiyyəti olan /müvəqqəti və lokal/, eroziya bazisi. Y. e. b
yüksəkliyi əsasən yerli amillərlə /əsas yer səthinin relyefi ilə/ müəyyən edilən, əksər halda qısa məsafədə dəyişən qar xətti
yerli suxur parçalarından ibarət olan, əsas moren. Bax: Lokal moren. местная морена local moraine
dərənin ancaq müəyyən hissəsində müşahidə edilən terras, əksər halda su tutarların boğulan hissəsində çayın düşməsi nəticəsində yaranır
(nen sözü) torf təpəlikləri arasında bataqlaşmış əyri-üyrü kanal. Bax: Torf təpəlikləri. ерсеи erseu
coğrafiyanın bölməsi olub, Yerin coğrafi təbəqəsinin tərkibini, strukturunu və inkişafının ümumi qanunauyğunluqlarını öyrənir
subakval proseslər məfhumunun əksi olub, Yer üstündə baş verən proseslərdir. процессы наземные surface processes
kontinental şəraitdə yer səthində baş verən vulkan püskürmələri. извержение наземное eruption
tarazlıq profili yaranmış geniş, terraslaşmış, çay dərəsi. зрелая долина mature valley
buxtaları dəniz və çay gətirmələri ilə doldurulmuş hamarlanmış sahil xətti. зрелая береговая линия fully mature shoreline
yamacın ətəyində toplanmış süxur qırıntılar. Parçaların ölçüsündən asılı olaraq təbii yamacın meyllik bucağı 30-45° olur
bax: Yırğalanan qayalar.
müvazinəti sabit olmayan kiçik sahəli dayaqlar üzərində dayanan qayalar. Qeyri bərabər aşınma nəticəsində yaranır (qayaların yuxarı hissəsinə nisbətən
bax: Xionosfer.
yer qabığının faylarla differensial yerdəyişməsi nəticəsində formalaşan girintili-çıxıntılı sahil. Çökmüş sahələr körfəzlərə, onları ayıran adalar, ya
vulkan fəaliyyətinin zəifləməsi nəticəsində əvvəlki kraterin daxilində yaranır. кратер гнездообразный nest from crater