Canlı orqanizmlərə təsir göstərən qeyri-üzvi mühit şəraitinin məcmusu. A.a. kimyəvi (atmosferin, dəniz su-larının, şirin suların, torpağın və s-nin ki
(yun. Abus-sos – dibsiz) okean dibinin 2500-m-dən dərin olan sahəsi (6000-7000 m-ə qədər). Bu sahə-də temperatur daima alçaq və qaranlıqdır, bitkisi b
(lat ablatio aparılma) 1) dağılmış süxur qırıntılarının müxtəlif təbii vasitələrlə, əsasən buzlağın hərə-kəti ilə aparılması; 2) buzlaqlarda buz kütlə
(lat. Abrasio – qazınma) dalğanın və yaxud lə-pədöyənlərin təsirilə iri su hövzələrinin (dəniz, göl, su anbarı) sahillərinin və sahilyanı dib hissəsin
ab-raziya prosesləri nəticəsində yaranan sahillər (terraslar).
qurunun, hər tərəfdən su ilə əhatə olunmuş, materikə nisbətən xeyli kiçik hissəsinə deyilir. Bütün qurunun 9,9 mln km²-ni A
dəniz və göl adalarının ekosistemləri.
yay və qış temperaturları nisbətən az fərqlə-nən iqlim.
(yun. adiabatos-keçilməz və lat. processus-keçmə) havanın vəziyyətinin (həcmi, təzyiqi, sıxlığı və temperaturunun) kənardan istilik gəlmədən və kənara
qaz və ya məhluldan hər hansı maddənin maye və ya bərk cismin (adsor-bentlərin) səth təbəqəsi ilə udulması prosesi
(lat, advectio-aparılma) temperatur və təzyiqin dəyişməsi ilə əlaqədar olaraq havanın bu və ya digər xassəsi (istilik, rütubət və s
mənfi temperaturlu soyuq havanın daxil olması, yəni adveksiya nəticəsində baş verir. O, geniş bir rayonu əhatə edərək yazın birinci yarısında baş veri
ilıq və rütubətli havanın soyumuş yer səthi üzərində hərəkəti nəticəsində əmələ gələn dumandır. A.d. okeanlarda, isti cərayanın soyuq cərayanla qarışd
(yun. aerhaba) havadəyişmə, havanı oksigenlə zənginləşdirmə. 1) Suyun A.-Sı – suyu oksigenlə zənginləşdirmək, suyu zərərli qatışıqlardan (həll olmuş q
Atmosferin canlı orqanizmlərin daim olduğu və özləri üçün əlverişli substratda normal yaşayıb artdığı yerüstü qatı
özlərinə lazım olan qida maddələrini yalnız atmosferdən alan bitkilər. Bura çiçəkli bitkilərdən səlbkimilər və bromeliya fəsilələrinə mənsub bü-tün ep
təyyarə, vertolyot və digər uçuş cihazları ilə Yer səthinin fotoşəkillərinin çəkilməsi, A. irimiqyaslı (10 000-dən çox), ortamiqyaslı (10 000-30 000)
aerofotoşəkilçəkmə materialları əsasında topoqrafik xəritələrin tərtib üsullarını öyrənən elmi fənn.
(yun. Aer – hava, logos - elm) atmosferin yuxarı qatlarında havanın vəziyyətini öyrənən elm. Atmosferin yuxarı qatları təyyarə, şar, zond, raket, süni
havada asılı halda olan mikroskopik orqanizmlər.
bitkinin hava mühitində torpaqsız yetişdirilməsi.
(aero və yun. Spharia - kürə) atmosfer və torpaq havasından ibarət olan yer qabığı.
aeroşəkil əsasında Yer səthinin öyrənilməsi üsullarından biri. A.d-də rəngli aerofotoşəkil, zərrəbin, parallaktik xətkeş, stereoskop və s-dən is-tifad
aerofotoşəkillərin köməyi ilə bitki örtüyünün, xüsusilə meşələrin kəmiyyətcə və keyfiyyətcə qiymətləndirilməsi
(yun. thermos- isti) havanın temperaturunun 10düşməsini müşahidə etmək üçün qalxmaq lazım olduğunu metrlə göstərən hündürlükdür
(aero və yun. Topos - yer) ekosistemin daxili atmosferi olub, Yer səthi hava qatının bir hissəsidir, onun tərkibi və rejimi bilavasitə ekosistemin dax
(aero ...və – alm. Solum - kolloid məhlulu) qaz mühitində (adətən havada) asılı vəziyyətdə olan bərk və maye hissəciklərdən ibarət dispers sistem
havanın xırda dispers maye və bərk maddələrlə çirklənməsi.
təbii (məs., vulkan püskürməsi) və ya süni (məs. böyük nüvə konflikti) səbəblər nəticəsində aerozolun miqdarının kəskin yüksəlməsi
(yun. Phyllan - yarpaq) iqlimin kserotermik şəraiti ilə əlaqədar bitkinin yarpaqsız olması. Fotosintez funksiyasını bu zaman gövdələr yerinə yetirir
(a... və yun. phos. - işıq) biosferin günəş şüası daxil ola bilmədiyi hissəsi (hidrosfer və litosfer daxilində)
qütb dairəsi boyunca ilin yay fəslində müşahidə edilən işıqlı gecələrdir. Yayda, bu zolaqda günəş az vaxt ərzində üfüq arxasında olduğu üçün gecəyarıs
Qısa müddət ərzində yağan şiddətli yağış. A.y. ən çox yayın əvvəllərində yağır. A.y. yağan zaman qismən buludsuz göydənsaçan günəş şüaları onun dənələ
quru və isti külək. Yer kürəsinin quraq rayonlarında ilin isti dövründə müşahidə olunur. Azərbaycanda, əsasən, Kür-Araz ovalığında, Naxçıvan Muxtar re
yerüstü (səthi) axarı olan göl.
Özü ilə hissəciklər apararaq xətti və ya səthi eroziya yaradan axarların, çayların suyu (göl, su anbarı, bataqlıqdakı dur-ğun və ya zəif ətalətli sula
su gəliri və çıxarı (axımı) olan su hövzəsi (sututarı).
axımın istənilən ərazidə paylanmasını səciyyələndirmək üçün axım modulu və ya axımın layı izoxətt xəritələrindən istifadə olunur
Vahid zamanda sutoplayıcının vahid sahəsindən (F) keçən suyun (Q) miqdarı. M=FQ m³/ (san.km²) düsturu ilə təyin edilir
çayın en kəsimindən müəyyən vaxt (sutka, ay, il və s.) ərzində keçən suyun miqdarı. W=Q T düsturu ilə təyin edilir
Müəyyən əraziyə düşən yağıntı-ların həmin ərazi ilə çaya axan suyun fərqi. Buxarlanma və tor-pağa hopma ilə itirilən suyun cəminə bərabərdir
məcrada qurulmuş hidrotexniki qurğularla, yamaclarda axımın maksimum zəiflədilməsi və tor-pağa hopdurulması üçün həyata keçirilən müxtəlif tədbirlər s
Axın sürətinin qiymət və istiqamətini ölçən cihaz.
Təsərrüfat, məişət, sənaye, çirkab və digər suların səthi su obyektlərinə təşkil olun-muş axıdılması
çayın əyri-üyrü, meandrlı məcrası ilə axıb öz yatağını düzəltməsi nəticəsində qismən və ya tamamilə ayrılmış hissəsi
qurunun keçmişdəki çökək sahələrinin çayların gətirdiyi materiallarla (çın-qıl, qum, qumdaşı, gil və s
(lat. Accumu-latio - toplanma) axar su, buzlaq, dəniz, külək və vulkanların geoloji fəaliyyəti nəticəsində çöküntü, mineral və üzvü qalıqların quruda
dəniz, çay, göl, buzlaq çökün-tülərinin, qravitasiya toplantılarının və vulkan məhsullarının (lava, vulkan külü və s
Hərəkətdə olan buzlaq, qidalandığı hövzə ilə əlaqədə olur, oradan daim buz daxil olur. Hərəkətdə olmayan buzlaq «ölü buz» adlanır
günəş radiasiyasının intensivliyinin dəyişməsini qeydə alan özüyazan cihaz.