Yer səthinə çatan Günəş enerjisi. Aşağıdakı düsturla təyin edilir: Q = S ⋅ sinh + D burada: S ⋅ sinh enerjinin miqdarı, üfiqi səthdə aktinometrlə ölçü
suyun okean və qurunun səthindən buxarlanması, su buxarının aparılması, kondensasiyası və yağmur halında düşməsi, müxtəlif səthi axınlar, son nəticədə
açıq okeanın tropik və mülayim zonasında böyük dərinlikdə (2500-5300 m) çökmüş ağ, sarımtıl, bəzən də çəhrayı rəngdə lildir
buzlaqlar (ümumiyyətlə buzlaşma ilə) və iqlim arasında əlaqə haqqında təlim. Qlyasiologiyanın və iqlimşünaslığın bölməsi
(lat. gla-cies - buz) buzlaqların əmələ gəlməsi, fiziki xassələri, inkişafı, fəaliyyəti və Yer səthinə təsiri haqqında elm
müvəqqəti və ya az miqdarda daimi suların yerin səthində əmələ gətirdiyi mənfi relyef formasıdır (dərə
elm, mədəniyyət və təsərrüfat üçün müstəsna əhəmiyyəti olan, dövlət tərəfindən mühafizə edilən ərazilər (akvatoriyalar)
sürtünməsiz, dairəvi izobarlar üzrə baş verən dayanıqlı hərəkətlərə Q.k. deyilir.Q.k.şimal yarımkürəsində izaborlar üzrə elə yönəlir ki, aşağı təzyiq
süxur məsamələri, çatları və boşluqlarında ağırlıq qüvvəsi (qrunt suları) və hidrodinamiki basqının (basqılı sular) təsiri altında hərəkət edə bilən y
yer səthindən aşağı su keçirməyən birinci lay üzərində, üst səthi sərbəst olan yeraltı sular; əsasən atmosfer yağıntıları, çay, göl, su anbarları, suv
Səthi qumla örtülü olan səhra tipi. Qumlar yerli süxurların dağılması hesabına və ya qədim allüvial düzənliklərin sovrulması nəticəsində əmələ gəlir
quraqlıq dövründə və quru iqlim şəraitində bitkinin toxuma və hüceyrələrinin susuzlaşmasına davam gətirmək qabiliyyəti, torpağın və havanın quraqlığın
Yer səthinin illik radiasiya balansının həmin sahəyə düşən illik yağıntıların cəminə bərabər migdarda suyun buxar-lanması üçün lazım olan istilik miqd
yazda və yayda yağıntının normadan çox aşağı və hava temperaturunun xeyli artıq, hava rütubətliyinin isə xeyli aşağı olduğu uzun dövr
çöl (bozqır) və meşə zonasında yer səthinin dövri olaraq quraqlıq təkrar olunan ərazisi.
Yer kürəsinin materiklərinə və adalarına deyilir. Q. yer səthinin 29 %-ni (149 milyon km²) təşkil edir
Nadir hallarda qısa bir müd-dətdə, leysandan sonra su axan çay yatağı.
ƏSASƏN SAF SULAR çaylar tərəfindən axıb göl, su anbarı, nohur, kanallarda və buzlaqlarda toplanan sular, həmçinin yeraltı sular
qütb sahələrində ilin, günəşin üfüqdə görünmədiyi hissəsidir. Q.g.-nin uzunluğu qütbə doğru artır: Şimal qütbündə Q
qütb sahələrində ilin, günəşin üfüq arxasına keçmədiyi hissəsidir. Q.g. 66033 paralelində 1 gündən (24 saat) qütbdə 186 günə çatır və Şimal qütbündə Q
uzun qış, qısa və sərin yayı (temp-r hərdən 0°-dən yuxarı olur) ilə səciyyələnir. Qış aylarının çoxillik orta temp
daim buz və qarla örtülü, bitkidən məhrum olan qütb vilayəti.
Okeandan (dənizdən) ayrılmış su sahəsi.
(alm. Land-schaft) bax: coğrafi landşaft.
coğrafi və ekoloji nöqteyi nəzərincə ekosistemlərdə kom-pleks qarşılıqlı əlaqələr haqqında təlim. L.E
indiqasiya obyektləri ilə bağlı landşaftın komponentləri və elementləri. Aerokosmik şəkillərin deşifrlənməsində (relyef, bitki örtüyü, insan fəaliyyət
Bu termin bir neçə mənada işlənir: 1) bu və ya digər maddənin və ya enerjinin təbii haldan yüksək olması; bu, həm də təbii faktorlar (vulkan fəaliyyət
mühitin dəyişilən şəraitində landşaftın öz strukturunu və funksiyasını saxlamaq qabiliyyəti.
landşaftın təbii və antropogen pisləşməsi, onun təsərrüfat və estetik potensialının aşağı düşməsi.
xarici amillərin təsirilə və ya özünün inkişafı nəticəsində land-şaftın yeni xassə qazanması, yaxud əvvəlki xassələrini itirməsi
vahid landşaftın bu və ya digər dərəcədə ayrılmış xarakterik və spesifik hissələrə (komponent, kompleks) ayrılması
1) komponentlərin sadə hissələri; onların kombinasiyasından real dünyanın müxtəlif obyektləri toplanır (cəmlənir); 2) E
ərazinin insan üçün gözəlliyi və cazibədarlığı. İnsanların psixi sağlamlığını qorumaq və normal istirahət üçün vacib olan təbii resurslardan biri (Boş
landşaftın əmələ gəlməsinə səbəb olan proseslərin məcmusu və onun müasir dinamiki vəziyyəti. Cəmiyyətin landşafta təsir göstərməsinə qədər onun əmələ
geokimya elminin landşaftda kimyəvi elementlərin akkumlyasiyası, yerləşməsi, miqrasiyası və çıxarılmasını tədqiq edən hissəsi
insanın hər hansı təbii kompleksdə olduğu zaman aldığı infomasiyanın (sezici və rasional) miqdarı.
təbii və antropogen faktorların təsiri nəticəsində landşaftın inkişafı; bu zaman landşaftın morfoloji strukturu və funksiyasının xarakterində bəzi fər
terminin əsası bioloji termindən başlanır. 1904-cü ildə Kliment tərəfindən irəli sürülmüşdür. Klimaks bitki örtü-yünün yüksək, final, sabit inkişaf mə
müəyyən landşaftda əhalinin ekobioloji və sosial-psixoloji həyat şəraitini əlverişli hala gətirmək üçün tədbirlər (komfort, diskomfort)
coğrafi komponentlər – coğrafi qabıq mühitinin (sferinin) ayrı-ayrı fraqmentlərindən ibarət landşaftın əsas qurucuları: litosfer (dağ, süxurları, torp
landşaftı ilkin, az dəyişilmiş və ya dəyişilməmiş şəkildə saxlamaq məqsədilə ondan istifadəni dayandırmaq; landşaftda qoruq rejimi yaratmaq yolu ilə h
landşaftın məhsuldarlığını, floristik və faunistik zənginliyini və estetikasını yüksəltməyə yönəldilən tədbirlər sistemi
xarici faktorların təsiri altında öz davamlığını təmin edən əsas xarakteristikasını saxlamaqla landşaftın dəyişməsi qabiliyyəti
sutka, mövsüm, bir neçə il ərzində landşaftda gedən təbii proseslər və hadisələr. Energetik, su, bioloji (biotik), informasiya və b
təbii mühiti deqradasiyaya uğratmamaqla ərazinin müəyyən miqdarda istirahət edənləri psixofizioloji komfortla və idman-sağlamlıq fəaliyyəti ilə təmin
pozulmuş landşaftların təsərrüfat, tibbi-bioloji və estetik qiymətinin bərpasına yönəldilən kompleks tədbirlər
insan fəaliyyəti nəticəsində landşaftın dəyişilməsi prosesi: alaq növlərinin, mədəni bitkilərin sayının artması
landşaftın dəyişilmiş vəziyyətinin ilkin və ya ona dinamik vəziyyəti istiqamətində dəyişilməsi prosesi
xarici (anropogen faktor daxil olmaqla) faktorların təsirilə və ya özünütəşkiletmə və özününizamlama prosesləri nəticəsində təbii landşaftlarda formal
(nizamlanması) – insan tərəfindən və ya təbii rejimlə landşaftın funksiyasını saxlamaq üzrə tədbirlər