lat. trans – vasitə və spiro – nəfəs alıram) –Suyun Bitkilərlə buxarlanması. Bitkilərin əsas tran-spirasiya orqanı yarpaqlardır
Atmosferin burulğanlı, çox güclü, şaquli hərəkətı tromb kiçik ərazidə iti sürətlə (50-100 m/san) və böyük dağıdıcı qüvvəyə malikdir
tropiklərarası zonanın iqlimidir. Köppenin iqlimləri təsnifində T.i.-in iki tipi: rütubətli tropik meşələr iqlimi və savannalar iqlimi göstərilir
Şim. və Cən. yarımkürələrində iqlim qurşaqlarıdır. Bu qurşaqlar hər iki yarımkürədə 5-100 ilə 300 en dairələri arasında yerləşir
tropik enliklərdə atmosferin alçaq təzyiq olan sahələrində baş verən çox güclü hava burulğanıdır. T.s
40°ş.e. və 40° c.e. arasında yerləşən Dünya okeanının 500-1000 m dərinliyində olan temperatur zonası
Adətən siklon keçən zaman baş verən, xeyli davamlı, çox güclü, quruda çox böyük da-ğıntıya və dənizdə güclü dalğalanmaya səbəb olan küləyə deyilir
istehsal, məişət, nəqliyyat və başqa sahələrdə əmələ gələn və bilavasitə yerində istifadə edilməyən tullantılar
təbii resurslardan səmərəli istifadə etmək məqsədilə ayrı-ayrı təsərrüfat və sənaye kompleksindən tullantısız məhsul almağa yönəldilən texnologiya
(lat. turbulentus-burulğanlı) suyun, havanın elə hərəkətidir ki, hissəciklər ümumi, paralel irəliləmə ilə yanaşı olaraq, həm də mürəkkəb trayektoriya
turşu əmələ gətirən, kükürd və azot oksidləri həll olmuş aerozol, xırda su damcıları. T.d. insan üçün turşulu yağışlardan da təhlükəlidir
T.y.-ın əsas komponentləri azot və kükürd oksidlərinin aerozolları sayılır. Onlar atmosfer, hidrosfer və torpaq rütubətliyi ilə qarşılıqlı əlaqədə old
dispers fazanın bərk hissəciklərindən ibarət yüksək dispersiyalı aerozol. Yanma və digər kimyəvi reaksiya zamanı əmələ gəlir
sobalarda yanacaq yanarkən əmələ gələn qazabənzər məhsullar. Tam yanmadan alınan T.q.-nın əsas tərkib hissələri azot, karbon qazı, su buxarı, kükürd q
xeyli hündür dağ iqlimidir. U.d. i. Atmosfer təzyiqinin alçaq (d.s.-ndən hündürlüyünə görə), Günəş radiasiyası gərginliyinin yüksək və onun ultrabənöv
Dağların dik yamaclarında və ya dənizlərin sıldırımlı sahillərində süxur kütlələrinin qoparaq böyük sürətlə aşağıya düşməsi
(lat. ultra – fövq, daha çox. ifrat) Dalğasının uzunluğu 10-400 nm diapozonlu elektromaqnit şüalarından ibarətdir
(lat. urba-nus - şəhər) əhalinin şəhərə axını; cəmiyyətin inkişafında şəhərlərin rolunun artmasını göstərən tarixi proses; Əhalinin sosial-peşə, demoq
hündürlük və ya şaquli zonallığın əksinə, üfqi istiqamət üzrə zonaların bir-birini əvəz etməsinə deyilir
açıq yerdə yer səthinin dairə şəklində görünən hissəsidir ki, bu hissədə göy qübbəsinin kənarları yerə bitişmiş kimi görünür; Ü
1947-ci ildən BMT-nin fəaliyyət göstərən xüsusi dövlətlərarası idarəsi. ÜMT-in vəzifəsi meteoroloji müşahidələrin və tədqiqatların aparılmasına, həmçi
(lat. Vadosus-dərin olmayan) atmosfer mənşəli yeraltı sulara deyilir. B.c. əsasən yağıntının yer qabığının üst laylarına hopması (infltrasiya) yolu il
Azərbaycan respublikasının bütün su obyektlərinin (çaylar, su anbarları, göllər, nohurlar, kanallar, daxili dənizlər və s
(lat.vacuum-boşluq və sphaire-şar, təbəqə) - atmosferin ən üst təbəqəsidir. İonosferin sərhədindən yuxarıda (1200 km-ə qədər) yerləşir və çox seyrək o
(alm. Watt) dənizlərin ovalıq sahilboyunun qabarma zamanı suyun basdığı və çəkilmə zamanı çılpaqlaşdığı geniş alçaq zolaqlardır
cücərmə, boyatma və yetişmə, bitkinin aktiv həyat fəaliyyəti halı (sakitlik halından fərqli olaraq).
il ərzində hər hansı bir iqlim şəraitində bitkinin boy artımı və inkişafı (vegetasiya) mümkün olduğu dövr
beynəlxalq Limnologiya Konqresində (Venesiya, İtaliya, 1958) qəbul edilmiş təbii suların duzluluq dərəcəsinə görə təsnifat sistemi
vulkan püskürən zaman baş verən konveksiya buludu. Vulkan püskürən zaman havaya atılan toz, kül və su damlalarından ibarətdir
(yun. Vulcanus) Yer daxilindəki kanallar və çatlarla dərinliklərdəki maqma mənbələrindən lavanın, isti qazların və süxur qırıntılarının yer səthinə pü
bax: atmosfer yağıntıları.
atmosfer yağıntılarının fiziki xassələri, əmələgəlmə prosesləri haqqında təlim.
yağıntı şəklində düşən suyun qalınlığı (hündürlüyü). Millimetrlə ifadə olunur.
atmosfer yığıntılarını ölçmək üçün Tretyakov yağıntı ölçənindən, tarla yağışölçənindən, sıxlığını və qalınlığını ölçən BS-43, M-78 cihazlarından, radi
buludlardan yer səthinə düşən diametri 0,5mm-dən çox olan su damlası. Kiçik diametrli (0,05mm-ə qədər) damlalar çiskinə aid edilir
dağın və ya təpənin ətəkləri ilə yalı arasındakı hissəyə deyilir. Y. geoloji quruluşdan, süxurun tərkibindən və denudasiya proseslərindən asılı olaraq
nisbətən hündür-düzənlik sahələrdə, xüsusən yumşaq çöküntülərdən (məs: lös) ibarət olan yerlərdə müvəqqəti və ya kiçik axarı olan suların fəaliyyəti i
üç tərəfdən su ilə əhatələnən, bir tərəfdən isə materik və ya adaya birləşən quru hissəsi. Y-ların əksəriyyəti birləşdiyi qurunun davamını təşkil edir
yerin əsas landşaft tiplərindən biridir. Y. mülayim və subtropik qurşaqlarda çöl landşaftı ilə savanna landşaftı arasında keçid zolaqları təşkil edir
təbiətin ən qədim mühafizə olunan forması. Qoruqdan fərqli olaraq yasaqlıq hansı təşkilatın ərazisində yerləşirsə həmin təşkilata baxır, məs
Şəhər və yaşayış məntəqələri ətrafında olan təbii və süni meşələr, meşə-parklar. Yaşayış məntəqələri ətrafında havanı sağlamlaşdırır, küləkdən, tozdan
1) astronomik cəhətdən Şim.yarımkürəsində yay gündönümü (22.VI) ilə payız gecə-gündüz bərabərliyi (23
Günəşin ekliptikada 22 iyundakı vəziyyətidir. Bu zaman Günəş ekvatordan şimala doğru ən çox meyl edir (günəşin meyli 23,50-yə bərabər olur)
Dəniz səthindən 500 m-dən hündürdə yerləşən, səthi hamar və ya azacıq parçalanmış düzənliklərə deyilir
1) astronomik cəhətdən Şim. Yarımkürəsində yaz gecə-gündüz bərabərliyi (21.III) ilə yay gündönümü (22
martın 21-dəki gecə-gündüz bərabərliyidir. Həmin gün Günəş ekliptika üzrə illik hərəkətində göy ekvatorunu keçib Cən
Günəş sisteminin Günəşdən məsafəsinə görə üçüncü, ölçüsü və kütləsinə görə beşinci planeti: Y. quru planetləri (Merkuri, Venera, Yer və Mars) arasında
Yerin istilik balansı xarici mənbələrdən Yerin bütövlüklə (atmosferlə birlikdə) aldığı və atmosfer vasitəsilə kosmik fəzaya verdiyi istiliyin cəbri cə
Yer kürəsinin bərk xarici qatı. Üstdən atmosfer və hidrosferlə, altdan seysmik məlumatlarla müəyyənləşdirilmiş daha sıx ultraəsasi substratla (Moxoriv
Dünya okeanına və qurunun səthinə düşən yağıntı ilə Dünya okeanından və qurunun səthindən buxarlanan suyun balansıdır