KADMİUM
кадмий (химический элемент)
Kadmium
Kadmium (Cd) – D.İ.Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 48-ci element.
Bitkilərdə kadmiumun miqdarı quru qalığa görə 0,001%-dir, bitki hüceyrələrində kadmiumun miqdarı kütləcə 10–6 %-dır.
== Kadmium təbiətdə ==
Kadmium əsasən köklərdə daha az miqdarda isə gövdədə, qələmlərdə və yarpaqlarda əsasən damarlarında lokallaşır.
Mühitdə kadmiumun mqidarı kəskin artdıqca onun kökləridə qatılığı yer üstü kütlədə olduğundan bir neçə dəfə çox olur. Müəyyən edilmişdir ki, xlorofill kadmiumu bitki toxumalarında toplamaq qabiliyyətinə malikdir. Kadmiumun bitkilərdə miqdarı artıq olduqda aşağıdakı görünən simptomlar baş verir – yarpaqların xlorozu, onların kənarlarında qırmızı-qonur rəng, həmçinin böyümənin ləngiməsi və kök sisteminin zədələnməsi. Kadmiumun fitozəhərliliyi həmçinin fotosintezə ləngidici təsir, karbon qazının transpirasiyası və fiksə olunmasının pozulması, həmçinin hüceyrə membranlarının keçiriciliyini dəyişməsi ilə əlaqədardır. Kadmiumun bioloji reduksiyanın effektiv və spesifik inhibitorudur.
== Kadmiumun insan orqanizminə təsiri ==
Kadmium zəhərli metallara aiddir. Qida ilə orqanizmə daxil olan kadmiumun sorulması gedən nazik bağırsaqda orqanizmə daxil olan kadmiumun cəmi 5%-i adsorbsiya olunur.
Kadmium xlorid
Kadmium (II) xlorid (CdCl2) — qeyri-üzvi bir birləşmədir, kadmium metalının və xlorid turşusunun duzu, rəngsizkristallar, higroskopik, suda asanlıqla həll olunur,
kristallohidratlar əmələ gətirir.
== Fiziki xassələri ==
Kadmium (II) xlorid heksoqonal sistemin rəngsiz
kristallarını, fəza qrupunu R-3m, hüceyrə parametrlərini a = 0.385 nm, c = 1.746 nm, Z = 3 əmələ gətirir. Sulu məhlulları hidrolizə görə turş reaksiya yaradır. Metalik kadmium(6000C-də kadmiumun~ 15%) kadmium xloridin ərintisində həll olunur.
== Alınması ==
Metalik kadmiumun xlorid turşusunda həll edilməsi nəticəsində almaq olur:
C
d
+
2
H
C
l
→
τ
C
d
C
l
2
+
H
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {Cd+2HCl\ {\xrightarrow {\tau }}\ CdCl_{2}+H_{2}\uparrow }}}
Kadmium oksidin xlorid turşusunda həll edilməsi:
C
d
O
+
2
H
C
l
→
C
d
C
l
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdO+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ CdCl_{2}+H_{2}O}}}
Sadə maddələr arasındakı reaksiya nəticəsində:
C
d
+
C
l
2
→
450
−
500
o
C
C
d
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {Cd+Cl_{2}\ {\xrightarrow {450-500^{o}C}}\ CdCl_{2}}}}
Kadmium oksidin və xlor qazı ilə reaksiyası nəticəsində:
2
C
d
O
+
2
C
l
2
→
500
−
600
o
C
2
C
d
C
l
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2CdO+2Cl_{2}\ {\xrightarrow {500-600^{o}C}}\ 2CdCl_{2}+O_{2}}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Kristallohidratların qızdırılması nəticəsində susuz duzları alınır:
C
d
C
l
2
⋅
2
,
5
H
2
O
→
120
−
170
o
C
C
d
C
l
2
+
2
,
5
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}\cdot 2,5H_{2}O\ {\xrightarrow {120-170^{o}C}}\ CdCl_{2}+2,5H_{2}O}}}
Hidrogen xloridlə və qələvi metal xloridlərlə kompleks yaradır:
C
d
C
l
2
+
2
H
C
l
→
H
2
[
C
d
C
l
4
]
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ H_{2}[CdCl_{4}]}}}
C
d
C
l
2
+
2
K
C
l
→
K
2
[
C
d
C
l
4
]
↓
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2KCl\ {\xrightarrow {}}\ K_{2}[CdCl_{4}]\downarrow }}}
Qaynar qatı sulfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
H
2
S
O
4
→
100
o
C
C
d
S
O
4
+
2
H
C
l
↑
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ CdSO_{4}+2HCl\uparrow }}}
Qələvilərlə reksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
2
N
a
O
H
→
C
d
(
O
H
)
2
+
2
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Cd(OH)_{2}+2NaCl}}}
== Tədqiqi ==
Fotoreagentlərdə.
Qalvanik elementlərdə elektrolitin tərkib hissəsi kimi.
Üzvi sintezdə katalizator kimi.
Sənayedə günəş panellərinin istehzalı zamanı.
== İstinadlar ==
Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 2-е изд., испр.
Kadmium(II)xlorid
Kadmium (II) xlorid (CdCl2) — qeyri-üzvi bir birləşmədir, kadmium metalının və xlorid turşusunun duzu, rəngsizkristallar, higroskopik, suda asanlıqla həll olunur,
kristallohidratlar əmələ gətirir.
== Fiziki xassələri ==
Kadmium (II) xlorid heksoqonal sistemin rəngsiz
kristallarını, fəza qrupunu R-3m, hüceyrə parametrlərini a = 0.385 nm, c = 1.746 nm, Z = 3 əmələ gətirir. Sulu məhlulları hidrolizə görə turş reaksiya yaradır. Metalik kadmium(6000C-də kadmiumun~ 15%) kadmium xloridin ərintisində həll olunur.
== Alınması ==
Metalik kadmiumun xlorid turşusunda həll edilməsi nəticəsində almaq olur:
C
d
+
2
H
C
l
→
τ
C
d
C
l
2
+
H
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {Cd+2HCl\ {\xrightarrow {\tau }}\ CdCl_{2}+H_{2}\uparrow }}}
Kadmium oksidin xlorid turşusunda həll edilməsi:
C
d
O
+
2
H
C
l
→
C
d
C
l
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdO+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ CdCl_{2}+H_{2}O}}}
Sadə maddələr arasındakı reaksiya nəticəsində:
C
d
+
C
l
2
→
450
−
500
o
C
C
d
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {Cd+Cl_{2}\ {\xrightarrow {450-500^{o}C}}\ CdCl_{2}}}}
Kadmium oksidin və xlor qazı ilə reaksiyası nəticəsində:
2
C
d
O
+
2
C
l
2
→
500
−
600
o
C
2
C
d
C
l
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2CdO+2Cl_{2}\ {\xrightarrow {500-600^{o}C}}\ 2CdCl_{2}+O_{2}}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Kristallohidratların qızdırılması nəticəsində susuz duzları alınır:
C
d
C
l
2
⋅
2
,
5
H
2
O
→
120
−
170
o
C
C
d
C
l
2
+
2
,
5
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}\cdot 2,5H_{2}O\ {\xrightarrow {120-170^{o}C}}\ CdCl_{2}+2,5H_{2}O}}}
Hidrogen xloridlə və qələvi metal xloridlərlə kompleks yaradır:
C
d
C
l
2
+
2
H
C
l
→
H
2
[
C
d
C
l
4
]
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2HCl\ {\xrightarrow {}}\ H_{2}[CdCl_{4}]}}}
C
d
C
l
2
+
2
K
C
l
→
K
2
[
C
d
C
l
4
]
↓
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2KCl\ {\xrightarrow {}}\ K_{2}[CdCl_{4}]\downarrow }}}
Qaynar qatı sulfat turşusu ilə reaksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
H
2
S
O
4
→
100
o
C
C
d
S
O
4
+
2
H
C
l
↑
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {100^{o}C}}\ CdSO_{4}+2HCl\uparrow }}}
Qələvilərlə reksiyaya daxil olur:
C
d
C
l
2
+
2
N
a
O
H
→
C
d
(
O
H
)
2
+
2
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {CdCl_{2}+2NaOH\ {\xrightarrow {}}\ Cd(OH)_{2}+2NaCl}}}
== Tədqiqi ==
Fotoreagentlərdə.
Qalvanik elementlərdə elektrolitin tərkib hissəsi kimi.
Üzvi sintezdə katalizator kimi.
Sənayedə günəş panellərinin istehzalı zamanı.
== İstinadlar ==
Справочник химика / Редкол.: Никольский Б.П. и др.. — 2-е изд., испр.