Fridrix Ratsel
Fridrix Ratsel (alm. Friedrich Ratzel; 30 avqust 1844[…], Karlsrue – 9 avqust 1904[…]) — Almaniya etnoloqu, sosioloqu və coğrafiyaşünası.
== Həyatı ==
Avropada XIX əsrdə formalaşan elmlər içərisində Antropocoğrafiya elminin xüsusi rolu olmuşdur. Bu elmin əsas tədqiqat sahəsi antropoloji etnoqrafik tədqiqatlar əsasında insanların məskunlaşması, yer dəyişməsi, etnosun xarakterinə coğrafi mühitin təsiri, sosial mədəni ideyaların coğrafi mühitlə əlaqəsi və digər məsələlər hesab olunur. XX əsrdə geniş yayılmış coğrafi determinizim nəzəriyyəsi Antropocoğrafiyanın əsas istiqamətini təşkil edirdi. Bu nəzəriyyənin əsas ideyasına görə, coğrafi mühit xalqların mədəni və siyasi inkişafına birbaşa təsir göstərir.
Diffuzionizmin ilkin nümayəndələrindən biri olan Fridrix Ratsel (1844–1904) antropocoğrafiya təliminə əsaslanırdı.
Almaniyada Rixthofen ilə bir zamanda yaşamış və işləmiş Fridrix Ratsel (1844–1904) antropocoğrafiyanın əsasını qoymuşdur. İxtisasına görə o, təbiətşünas, zooloq, müqayisəli anatomiya və paleontologiya alimi idi. O, mütərəqqi fransız antropocoğraflarından (insan coğrafiyası nümayəndələrindən) fərqli olaraq antropocoğrafiyanı Darvin nəzəriyyəsi ilə bağlamışdır.
Ratsionalizm
Rasionalizm (lat. rationalis - ağlabatan) — ağlı idrakın yeganə mənşəyi hesab edən idealist fəlsəfi cərəyandır, insanların biliyinin və fəaliyyətinin əsasını ağıl təşkil edən bir üsul. Həqiqətin əqli meyarı bir çox mütəfəkkirlər tərəfindən qəbul olunduğundan, rasionalizm heç bir xüsusi fəlsəfənin xüsusiyyəti deyil; üstəlik, idrakda ağlın yeri haqqında mülayimdən, başqaları ilə bərabər zəkanın həqiqəti dərk etmək üçün əsas vasitə kimi tanındığı zamandan radikallığa, əgər rasionallıq yeganə əsas meyar hesab edilərsə, fərqli fikirlər mövcuddur. Müasir fəlsəfədə rasionalizm ideyaları, məsələn, rasional təfəkkür metodunu öz-özünə deyil, aparıcı sualların (mayevtika) köməyi ilə biliyin çıxarılması ilə birlikdə tətbiq etməyi təklif edən Leo Ştraus tərəfindən hazırlanmışdır. Fəlsəfi rasionalizmin digər nümayəndələri arasında Benedikt Spinoza, Qotfrid Leybnits, Rene Dekart, Georq Hegel və başqalarını göstərmək olar. Rasionalizm adətən həm irrasionalizmin, həm də sensasiyanın əksi kimi çıxış edir.
Bir çox istiqamətlər fəlsəfəyə, o cümlədən rasionalizmə qarşı günahkar müxalifəti güdürdülər ki, bu da qədim yunan mütəfəkkiri Sokratın fəlsəfəsindən qaynaqlanır, o inanırdı ki, insanlar dünyanı tanımadan əvvəl özlərini tanımalıdırlar. O, bunun yeganə yolunu rasional düşüncədə görürdü. Yunanlar hesab edirdilər ki, insan bədən və ruhdan ibarətdir, ruh isə öz növbəsində irrasional hissəyə (duyğular və istəklər) və yalnız faktiki insan şəxsiyyətini təşkil edən rasional hissəyə bölünür. Gündəlik reallıqda irrasional ruh fiziki bədənə daxil olur, onda istəklər yaradır və bununla da onunla qarışır, dünyanın hisslər vasitəsilə qavranılmasını məhdudlaşdırır.