Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir

Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir میرزا تقی‌خان امیرکبیر
Doğum tarixi	təq. 1807 və ya 9 yanvar 1807(1807-01-09)
Vəfat tarixi	9 yanvar 1852(1852-01-09) və ya 10 yanvar 1852(1852-01-10)
Vəfat yeri	Kaşan, Kaşan şəhristanı, İsfahan ostanı, İran
Vəfat səbəbi	qanitirmə[d]
Fəaliyyəti	siyasətçi, diplomat
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir (1807-1852) - Nəsrəddin şah Qacarın (1848-1896) dövründə İranın baş naziri (1847-1851), dövlət xadimi

Fəaliyyəti

O adlı-sanlı nəsildən deyildi. Atası, Mahmud Qurban Kərbəlayi, İraq Əcəmin hakimi İsa Fərəhaninin ailəsinin aşbazı, İsa Fərəhaninin vəli-əhd Abbas mirzənin yanında qayem-məqam(prokuror)vəzifəsinə təyin olunması ilə əlaqədar Təbrizə köçür. Sonralar Mahmud Qurban Fərəhaninin evində inzibatçı olur. Məhəmməd Tağının doğum tarixi naməlumdur. Onun 1795-1800-cü illər arasında doğulduğu ehtimal edilir, bəzi tətqiqatçılar isə, məsələn A. Bağban bir şeirin mətnini deşifrə edərək bu tarixi 1807/08-ci il hesab edir.Məhəmməd Tağı qayem-məqamın uşaqları ilə birlikdə təbiyə alırdı. Uşaqlıqdan Abbas Mirzənin və Fərəhani kimi, dövlətin istənilən məsələsini ən yuxarı səviyədə müzakirə edən adamların evində böyüməsi, onun savadına və siyasi səriştəsinə çox böyük təsir etmişdir. Çox guman ki Məhəmməd Tağı, Xosrov-Mirzənin Peterburqa, Qriboyedovun öldürülməsi üzrhahlığı məqsədi ilə göndərilən, səfirliyində də iştirak etmişdir.

Hakimiyyətə gələn Nəsrəddin şah özüylə Təbrizdən yeni türk və türk tərbiyəsilə yetişmiş kadrlar gətirdi ki, bunlardan biri sonralar Əmir Kəbir adıyla tarixə düşən aşpaz oğlu Mirzə Tağı xan Fərahani idi. Əmir Kəbirin Azərbaycandan gələn dövlət adamları içində ən seçilən və ən bacarıqlılarından biri olduğu göstərilir: "Nəsrəddin şah onu Sədarətə (hökumət başçısı, Sədrəzəm) təyin etmək üçün gətirmişdi". İngiltərə fars bölgələrində hər cür nifaq və qarışıq salmaq üçün əlindən gələni əsirgəmədi. Fars din adamlarından bir neçəsi müxtəlif zamanlarda "İmami Zaman" iddiasında oldular. Amma bunlar hakimiyyəti sarsıda bilmirdi. Əmir Kəbirin qətlindən sonra farslarda canlanma müşahidə olunmağa başladı. Hakimiyyətə təzyiqlər artdı.

Mirzə Tağı xan Əmir Kəbir 1851-ci ildə Tehranda Darülfünun təsis etmişdi.

Fəaliyyəti dövründə baş vermiş mühüm hadisələr

• Babilik

Mirzə Tağı xan İran tarixinin son yüzilliklərinin ən böyük xadimi idi. Yeni elmləri sövq etmək məqsədi ilə Əmir Kəbir Dar ül Funun yaradır və orada tibb, farmokoloqiya, mühəndis işi, qeoloqiya, həmçin hərbi işləri tədris etmək üçün fransız, italyan, avrstriyalı, müəllimlər dəvət edir. Bu xarici müəllimlər Əmir Kəbirin işdən çıxarılmasından bir gün sonra Tehrana gəlirlər. 1850/51 illərdə Əmir Kəbir "Vaqiye İttifaqiye" qəzetini neşr etdirməyə başladı. Buradakı mövzulardan Əmir Kəbirin hansı dünyagörüşünə malik olmasını görmək olar...Onun hakimiyətdə olmasının bir ili ərzində qəzetdə aşağıdakı məqalələr çap olunmuşdur: "Avropa dövlətlərinin məşvərət assambleyaları(parlamentlər) barədə"," Görkəmli italyan xadimi Madzini və italyan inqilabçılarının və azadpərvər xadimlərin dünyagörüşləri və onların Avstriya ilə mübarizəsi", "Suveyş kanalının qazılması planı və onun tarixi","Dəmir yollarının inşası", " Hindistanın içtimai vəziyəti", "Astronomiya sahəsində tətqiqtlar və Saturn planetinin üzükləri barədə","Zəlzələlərin qeoloji səbəbləri","Amerikanın əski mədəniyəti","Yeni Qitənin(Amerikanın) qazıntıları","Amerikada qızıl hasilatı və bunun İngiltərədə qızılın qiymətinə təsiri","Mançester fabrikaları", "Nil vadisinin münbitliyi"," Amerikan pambığının İranda əkinləri"," Hava kürəsinin ixtirası","İngiltərə əhalisinin siyahıyaalınması","İçməli suyun təmizlənməsi və bunun sanitar əhəmiyəti","Borneo adasının kaniballarının vəziyəti"

Həmçinin bax

• İranın baş nazirlərı