Çəpni dili

Çəpni dili — əsasən Qərbi Asiyada danışılmış,[1] türk dil ailəsinin oğuz dil qrupuna aid olan, çəpni tayfasına[2] mənsub ölü dil. Çəpni dili eyni dil birliyi daxilində özünəməxsus sözləri ilə onu bilənlərin bir-birini başa düşməsinə imkan verən xüsusi bir dildir.[3]

Çəpni dili
Təsnifatı
Çəpni dili

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu dil 1242–1906-cı illər arasında çəpnilər tərəfindən istifadə edilmişdir.[4]

Xüsusiyyətləri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Çəpni dili bir çox başqa türk dilləri ilə paylaşdığı ahəng qanunu kimi qrammatik xüsusiyyətlərə malikdir. Dil cümlə quruluşuna görə ümumiyyətlə subyekt-obyekt-predikat sırasına malikdir.[5] Alman və ərəb kimi dillərdən fərqli olaraq çəpni dilinin qrammatik cinsi (kişi, qadın, cins ayrı-seçkiliyi) yoxdur. Lüğətinin bir hissəsi qədim türkcə[6] və Osmanlı türkcəsi ilə eynidir. Bu, özünəməxsus bir dildir. Bundan əlavə, çəpni dili Azərbaycan, türk və türkmən kimi digər oğuz dilləri ilə aşağı qarşılıqlı anlaşılmazlıq göstərə bilər.[4]

Nümunə cümlələr[7]
Çəpni dili Anadolu türkcəsi
Yalazı tunataza özgüidiş. Silahı karıma verdim.
Silik manışla halanıyo, ziade gevikleşmen. Jandarma -bir- yabancıyla geliyor fazla konuşmayın.
Hontayı paylıhlikmi? Buğdayı çalalım mı?
Tunataz velekledi. Kadın doğum yaptı.
Elegüne malamat yettik. Millete rezil kepaze olduk.
Gücükleme Mehmedou gırana salıkla. -Sen- oturma, Mehmet'i köy meydanına gönder.
Narlık velekledi zeele uura. Güneş doğdu, akşam üstü -buraya- gel.
İdriso gonuş çiylen gili gili biter? İdris söyler misin, -bu- verimsiz toprakta mısır yetişir mi?

Yayılması

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bu dildə danışanların əksəriyyəti Giresun, Ordu, Beşikdüzü, Şalbazarı və Kürtün ərazilərindəndir.[3] Türkiyədə indiki dövrdə "gizli dil"lərdən biri hesab olunur.[8] Türk dilində mövcud olan çəpni ləhcəsi və ya Giresun ləhcəsi çəpni dilinin türkcə versiyasıdır. Çəpni ləhcəsi ilə çəpni dili bir-birindən fərqlidir və eyni zamanda, bir-birinə yaxın ifadələr də mövcuddur. Çəpni ləhcəsinin İstanbul türkcəsi ilə bir neçə fonetik fərqi var.[7]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Philippson, Dr. Alfred, 1910,1911, Reisen und Forschungen im westlichen Kleinasien I-V.
  2. ↑ Akpınar, T., 2003, Türk Kültür Tarihinden Esintiler, Istanbul, Kitabevi Yayınları.
  3. ↑ 1 2 Cahit Çepnioğlu. Oğuz Çepni Boyu.s.594,595
  4. ↑ 1 2 Bakış”, Türkoloji Araştırmaları, sayı : 2, ss. 328-350. Kadıoğlu, İsmail Hakkı, 1935, Çepniler Balıkesir’de, Balıkesir, Vilâyet Matbaası.
  5. ↑ Aksan, D., 1975, “Anadili”, Ankara, Türk Dili Dergisi, sayı: 285, ss.423-434.
  6. ↑ Aksan, Doğan 1977, Her Yönüyle Dil, c. I, Ankara, T.D.K. Yay. .
  7. ↑ 1 2 Derleme Sözlüğü-I-XII-,1963-1982, Ankara, TDK Yayınları.
  8. ↑ Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi,, c. IV, Mayıs, ss. 334-344. Caferoğlu, Ahmet (Prof.Dr.), 1953, "Anadolu Abdallarının Gizli Dillerinden Bir İki