İlham Zəkiyev

İlham Əzizağa oğlu Zəkiyev (3 mart 1980, Sumqayıt, SSRİ) — Azərbaycan paralimpiyaçı cüdoçu, ikiqat Paralimpiya Oyunları çempionu (2004, 2008), ikiqat dünya çempionu (2007, 2010) və səkkizqat Avropa çempionu (2005, 2007, 2009, 2011, 2013, 2015, 2017, 2022), 2015 Avropa Oyunları çempionu, Azərbaycanın Əməkdar İdman Ustası, Əməkdar məşqçi, 7-ci dan sahibi, Qarabağ müharibəsi əlili və qazisi.

İlham Zəkiyev
Şəxsi məlumatlar
Tam adı	İlham Əzizağa oğlu Zəkiyev
Vətəndaşlığı	SSRİ→ Azərbaycan
Doğum tarixi	3 mart 1980(1980-03-03) (44 yaş)
Doğum yeri	Sumqayıt, SSRİ
Boyu	190 sm
Çəkisi	148 kq
İdman növü	cüdo[1]
Məşqçiləri	İbrahim İbrahimov
Medallar Yay Paralimpiya Oyunları Qızıl 2004 Afina +100 kq Qızıl 2008 Pekin +100 kq Bürünc 2012 London +100 kq Bürünc 2020 Tokio +100 kq Bürünc 2024 Paris +100 kq Dünya çempionatı Qızıl 2007 San-Paulu +100 kq Qızıl 2010 Antalya +100 kq Gümüş 2011 Antalya +100 kq Bürünc 2006 Brommat +100 kq Bürünc 2003 Kvebek +100 kq Avropa Oyunları Qızıl 2015 Bakı +100 kq Avropa Çempionatı Qızıl 2005 Vlaardingen +100 kq Qızıl 2007 Bakı Komanda Qızıl 2007 Bakı +100 kq Qızıl 2009 Debretsen +100 kq Qızıl 2009 Debretsen Komanda Qızıl 2011 Kravley +100 kq Qızıl 2013 Eger +100 kq Qızıl 2013 Eger Komanda Qızıl 2015 Odivelas +100 kq Qızıl 2015 Odivelas Komanda Qızıl 2017 Volsol +100 kq Qızıl 2017 Volsol Komanda Qızıl 2022 İtaliya +100 kq İslam Həmrəyliyi Oyunları Bürünc 2017 Bakı +100 kq Dövlət mükafatları 2008 2015 2021 2024 2021 2012 2024
22 sentyabr 2024 tarixində yenilənib.
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

"Şöhrət" ordeni kavaleri (2 dəfə) və "Tərəqqi" medalı ilə mükafatlandırılmışdır.. "Vətənə xidmətə görə" ordeni tam kavaleri. 2008, 2012 və 2016 Yay Paralimpiya Oyunlarında Azərbaycanın bayraqdarı olub. 1999-cu ildə cəbhə bölgəsində İlham Zəkiyev snayperlə başından vurulduqdan sonra görmə qabiliyyətini itirmiş və bundan sonra cüdo ilə ciddi məşğul olmuşdur.

İlham Zəkiyev 3 mart 1980-ci ildə Sumqayıt şəhərində sıravi zavod işçisi olan Əzizağa Zəkiyevin ailəsində anadan olub. Ailədə özündən başqa 3 qardaşı və 1 bacısı var. Sumqayıt şəhərinin 5 saylı orta məktəbinin məzunudur.^[2] Məktəbli olarkən ən çox sevdiyi fənlər coğrafiya, tarix və riyaziyyat olub.^[3] İlhamın özündən üç yaş böyük qardaşı Fikrət Zəkiyev güləş ilə məşğul olurdu. Onun sayəsində İlhamın da idmana həvəsi yaranmışdı.^[4]

1995-ci ildən Azərbaycanın əməkdar məşqçisi Əhməddin Rəcəblinin başçılığı altında, Mehdi Hüseynzadə adına Sumqayıt şəhər stadionunda cüdo ilə məşğul olmağa başlayıb. İlham çox qısa bir müddət ərzində uğurlara imza atır, Sumqayıt şəhərində keçirilən yarışda qalib gəlir, gənclər arasında keçirilən cüdo üzrə Azərbaycan birinciliyində qaliblər arasında yer tutur və sambo üzrə yeniyetmələr arasında Respublika çempionu olur.^[5]

1998-ci ilin iyun ayında Azərbaycan kubokunun qalibi oldu. Həmin qalibiyyət ona yeniyetmələrin Moskvada keçiriləcək olimpiadasına vəsiqə qazandırdı.^[4] Lakin Moskvadakı olimpiadaya getmək ona müyəssər olmadı. O, düz bir ay sonra həqiqi hərbi xidmətə çağırıldı və 2 iyul 1998-ci ildən Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində xidmət etməyə başladı.^[4]

Beyləqan rayonunun Daşburun stansiyasında əsgərləri mövqelərə bölüşdürəndə, onun komandiri Zəkiyevi fiziki görünüşünə və idman göstəricilərinə görə öz yaşıdlarından seçildiyi üçün "N" saylı kəşfiyyat taburuna göndərdi.^[4] O, yeddi ay orduda nümunəvi xidmət edərək, fəxri fərmanlar almışdır.^[4][6] 1999-cu ilin fevralında Füzuli rayonunun Aşağı Əbdürrəhmanlı kəndi istiqamətində döyüş tapşırığını yerinə yetirən zaman Ermənistan tərəfdən atılan snayper gülləsinə tuş gəlib.^[7][8] Güllə onun sağ gicgahından girib, sol gicgahından çıxmışdı.^[9] O, beş gün koma vəziyyətində qalır və həkimlər onun öləcəyini bildirirlər.^[9] Beşinci gün İlham rayon xəstəxanasında, anasının səsini eşidib özünə gəlir.^[6] Lakin gözlərini açanda, heç nə görmür.^[9] O, görmə qabiliyyətini itirmişdi.^[9][10] İlhamın anası xatırlayır:

Biz onu rayon hərbi hospitalında tapdıq. Vəziyyəti çox ağır idi. Həkimlər ümidlərini itirmişdilər. "İdmançı olduğu üçün ürəyi hələ də mübarizə aparır", - onlar deyirdilər. Mən onu çağırdım, "Oğlum, İlham" dedim. İlham çox zəif bir səslə mənə cavab verdi, "Mənə soyuqdur" dedi. Onda hamı başa düşdü ki, İlham ölümə qalib gəldi. Mən öz jaketimi çıxarıb onun üstünə sərdim. Yanında əyləşdim, isti çay verdim.[6]

O, evinə I qrup Qarabağ əlili kimi döndü.^[4]

Zəkiyev 19 yaşında görmə qabiliyyətini itirməsi nəticəsində çətin vəziyyətə düşür.^[6] Ailəsinin və yaxın dostlarının bu müddət ərzində ona dəstək olması İlhama belə çətin dövrü arxada qoymağa kömək edir.^[6] Belə bir vəziyyətdə onun böyük idmana qayıtması böyük bir fantaziya kimi qəbul edilə bilərdi.^[4] Buna baxmayaraq İlham idmana yenidən qayıtmaq üçün yollar arayırdı:^[6]

Bir dəfə məndən soruşdular ki, sən necə görmürsən? Mən də cavab verdim ki, sizin gördüyünüzü mən hiss edirəm. Amma mən hiss etdiyimi siz görmürsünüz.[11] İlham Zəkiyev

2002-ci ildə o, Gənclər və İdman naziri Əbülfəz Qarayev ilə görüşür. Nazir İlhamın Moskvaya gedərək orada müalicə almasına köməklik edir.^[4] Lakin rusiyalı həkimlər belə ağır zədə almış insanlara görmə qabiliyyətini qaytarmağa müasir elmin hələlik qadir olmadığını bildirirlər. Moskvadan Azərbaycana qayıdan İlham yenidən Gənclər və İdman Nazirliyinə müraciət edərək hansı idman növü ilə məşğul olaraq yarışmalara çıxa biləcəyi barədə sorğu göndərir. Burada ona paralimpiya üzrə cüdo yarışlarında iştirak etməyi təklif edirlər.^[6]

O, 2002-ci il noyabr ayının 1-dən məşqlərə başlamışdır.^[4] 2003-cü ilin avqust ayında Kanadanın Kvebek şəhərində keçirilən Görmə Əlilliyi olan İnsanların ikinci Dünya Çempionatında ilk dəfə tatamiyə çıxmışdır. O, püşkatmanın dərəcəsinə görə kubalı dünya çempionu Rafael Torres Pompe ilə yarışdı və çox gərgin keçən mübarizədə xal fərqi ilə ona məğlub oldu. Buna baxmayaraq, İlham Zəkiyev təsəlliverici görüşlərdə qalib olaraq bürünc medala sahib oldu və 2004-cü ildə Afinada keçiriləcək Paralimpiya Oyunlarına vəsiqə qazandı.^[4]

İlham Zəkiyev Azərbaycandan Paralimpiya Oyunlarında iştirak edən yeganə cüdoçu idi. Onun Afinada ilk qarşılaşdığı idmançı, Kvebekdəki yarışmada məğlub olduğu kubalı dünya çempionu oldu. Bir dəqiqə qırx saniyə çəkən döyüşdə rəqibini üstələyib yarımfinala qalxdı. Yarımfinalda İspaniyadan olan idmançını otuz yeddi saniyə ərzində məğlub etdi. Finalda isə Böyük Britaniyadan olan rəqibinə ippon fəndi ilə bir dəqiqə iki saniyə müddətində üstün gələrək Paralimpiya Oyunları Çempionu adını qazandı.^[4]

Bir ildən sonra isə Niderlandda keçən Avropa Çempionatının final yarışmasında Fransanı təmsil edən Julien Torini məğlub edərək Avropa çempionu oldu. 2006-cı ildə Fransada keçirilən Dünya Çempionatında bürünc medal qazandı. 2007-ci ildə Bakıda keçirilən Dünya Çempionatında yenə də qalib oldu.^[9] Həmin ildə Braziliyada keçirilən Ümumdünya yarışmasında qızıl medala layiq görülüb.^[4]

2008-ci ildə ikinci Paralimpiya Oyunlarında iştirakı zamanı Çinin paytaxtı Pekində fransalı idmançı Julyen Turini beş saniyəyə məğlub etdi.^[9]

2012-ci ildə Almaniyanın Heydelberq şəhərində keçirilən paralimpiyaçı cüdoçular arasında Dünya Kubokunda gümüş medala sahib olub.^[12] 2013-cü ildə altıncı dan qara kəmərə sahib olub.^[13] Həmin il Londonda keçirilən Paralimpiya oyunlarında ilk görüşündə Heydər Heydərovla qarşılaşıb və ona heç bir şans verməyib.^[14] Növbəti — 1/4 finalda Zəkiyevin rəqibi yaponiyalı Kento Masaki olub.^[14] Çətin keçən qarşılaşmadan rəqib qalib ayrılıb.^[14] Nəticədə Zəkiyev təsəlliverici görüşlərə qatılıb və burada braziliyalı Vilians Silvaya qalib gələrək, bürünc medalla kifayətlənib.^[14]

2015 Avropa Oyunlarının açılış mərasimində məşəl yandırmışdır.^[15] 2015-ci ildə birinci Avropa Oyunlarında Azərbaycan komandasının aktivinə 18-ci qızıl medalı yazdı.^[16] O, finalda Ukrayna təmsilçisi Aleksandr Pominovu məğlub edərək çempion olub. Azərbaycan İdman Jurnalistləri Assosiasiyası (AİJA) 2015-ci ilin idman laureatları arasında "İlin idmançısı" arasında ikinci yerə layiq görülüb.^[17]

Braziliyanın Rio-de-Janeyro şəhərində XVII Yay Paralimpiya Oyunlarının açılış mərasimində Azərbaycan bayrağını yığmanın kapitanı İlham Zəkiyev aparıb.^[18] O, həmin vaxt milli geyimdən istifadə edib.^[18] Geyimin müəllifi Milli Geyim Mərkəzinin rəhbəri, sənətşünaslıq üzrə fəlsəfə doktoru Gülnarə Xəlilovadır.^[18] Mübarizəyə qoşulan Zəkiyev ilk görüşündə özbəkistanlı Adilxan Tuledibayevlə qarşılaşdı.^[19] Görüşün son dəqiqələrində İlham Zəkiyev tətbiq etdiyi fəndin əksinə düşərək ipponla gözlənilmədən məğlub oldu.^[19] Adilxan Tuledibayev yarımfinalda yaponiyalı Kento Masakini görüşün başlanğıcında ipponla məğlub edib finala yüksəldiyi üçün Zəkiyev təsəlliverici qrupda mübarizə apardı.^[19] Qrupun ilk görüşündə ABŞ nümayəndəsi Benjamin Qoodriçi ippon, 2-ci görüşündə isə Birləşmiş Krallıq cüdoçusu Cek Hocsonu yuko xalı tətbiq edərək məğlub etdi və həlledici görüşə adladı.^[19] Bürünc medal uğrunda mübarizədə İlham Zəkiyev Yenqalini Ximenez ilə üz-üzə gəlsə də, təzyiqinin aşağı düşməsi, əlinin və dizinin zədəli olması Zəkiyevi bu görüşdə məğlub etdi. Ximenez yuko xalı ilə bürünc medal uğrunda mübarizənin qalibi oldu.^[19][20] Nəticədə cüdoçu, 2016 Yay Paralimpiya Oyunlarının cüdo yarışlarında kişilərin +100 kq çəki dərəcəsində beşinci nəticə göstərdi.^[21]

2024-cü ildə Zəkiyev Parisdə keçirilən XVII Yay Paralimpiya Oyunlarında Azərbaycanı təmsil edib. O, J1 kateqoriyasında +90 kiloqram çəki dərəcəsində mübarizə apararaq bürünc medal qazanıb.^[22]

Prezident İlham Əliyevin 10 sentyabr 2024-cü il tarixli sərəncamı ilə İlham Zəkiyevə XVII Yay Paralimpiya Oyunlarında üçüncü yeri tutduğuna görə 50 000 manat, məşqçisinə isə 25 000 manat pul mükafatı verilmişdir.^[23] Prezidentin eyni tarixli digər sərəncamı ilə o, həmçinin 2-ci dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni ilə təltif edilib.^[24]

İlham Zəkiyev 2016-cı ildə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasından məzun olaraq, bədən tərbiyəsi və idman ixtisası üzrə bakalavr ali peşə-ixtisas dərəcəsinə yiyələnmişdir^[25], 2008-ci ildə isə həmin Ali Təhsil ocağında maqistr dərəcəsinə yiyələnmişdir. 2024-cü ildən yenə Azərbaycan Dövlət Bədən Tərbiyəsi və İdman Akademiyasında doktorant kimi təhsilinə davam edir.

2005-ci ildə ailə həyatı qurub.^[3] Toy ərəfəsində ölkə prezidenti İlham Əliyev ona məktub göndərmiş və toydan sonra Zəkiyevə avtomobil hədiyyə etmişdir.^[3] Üç övladı var: iki oğul, bir qız.^[3]

Bakının "Neftçi" klubunun sadiq azarkeşidir.^[26] 2011-ci ildə rejissor Məhsim Məhsimov tərəfindən İlham Zəkiyevin həyatından bəhs edən qısametrajlı "İşıqlı Zülmət" filmini çəkilmişdir.^[27] İlham Zəkiyev dindar müsəlmandır və gündəlik namaz ibadətini yerinə yetirir. 2015-ci ildə Məkkədə Həcc ziyarətində olub.^[28] 2015-ci ildən BP-nin idman elçisidir.^[29][30]

Müsabiqə	Yer və vaxt	İlkin round	1/4	1/2	Final
		Rəqib Nəticə	Rəqib Nəticə	Rəqib Nəticə	Rəqib Nəticə
2004 Yay Paralimpiya Oyunları	Afina 17–28 sentyabr		Rafael Torres Pompa qal. 1001 / 0001 (1:20)	Fermin Kampos Arisa qal. 0010 / 0000 (0:32)	Yan Rouz qal. 1000 / 0000 (1:02)
2005 Avropa Çempionatı	Vladringen 2–3 aprel				Julien Torin qal.
2007 Avropa Çempionatı	Bakı 17–21 may		Aleksandr Parasyuk qal. 1000 / 0000	Qabor Papp qal. 0200 / 0000	Julien Torin qal. 0200 / 0000
2007 Dünya oyunları	San Paolo 28 iyul — 8 avqust	Van Sun qal.	Julien Torin qal.	Greg Düval qal.	Yanqolini Ximenes qal.
2008 Yay Paralimpiya Oyunları	Pekin 7–9 sentyabr		Julien Torin qal. 1000 / 0000	Pak Cun Min qal. 1000 / 0001	Van Sun qal. 1000 / 0000
2009 Avropa Çempionatı	Debreçen 3–4 iyul		Aleksandr Parasyuk qal. 1110 / 0010	Tibor Veq qal. 1000 / 0000	Konstantin Kapitonov qal. 1000 / 0000
2010 Dünya Cüdo Çempionatı	Antalya 25–29 mart	Uilyam Morqan qal. 1000 / 0000	Yanqolini Ximenes qal. 1000 / 0000	Qabor Papp qal. 1000 / 0000	Həmzə Hadri qal. 1000 / 0010
2011 Dünya oyunları	Antalya 1–10 aprel	Heydər Heydərov qal. 1000 / 0000	Toni Uolbi qal. 1000 / 0000	Həmzə Hərkat qal. 1000 / 0000	Kento Masaki məğ. 0000 / 1000
2011 Avropa Çempionatı	Krouli 18–20 noyabr		Heydər Heydərov qal. 101.3 / 010.2	Qabor Papp qal. 100.0 / 000.0	Julien Torin qal. 100.0 / 000.
2013 Avropa Çempionatı	Eger 4–5 dekabr			Heydər Heydərov qal. 100 / 00	Aleksandr Parasyuk qal. 20.0 / 00.1
2015 Dünya Cüdo Çempionatı	Eger 20–22 fevral		Qarrax Əl-Budr qal. 100 / 000	Aleksandr Parasyuk поб. 100 / 000	Kento Masaki qal. 100 / 000
2015 Avropa Oyunları	Bakı 26 iyun			Klimis Papaxristos qal. 100 / 000	Aleksandr Pominov qal. 100 / 000
2015 Avropa Çempionatı	Odivelaş 27–28 noyabr			Cek Conson qal. 100 / 000	Heydər Heydərov qal. 111 / 000

	Finalda qələbə
	Finalda məğlubiyyət

İlham Zəkiyev 2008-ci il dekabr ayının 26-da "Şöhrət" ordeninə; 2009-cu ilin mart ayının 5-də "Əməkdar idman ustası" adına; 2012-ci ildə "Tərəqqi" medalına layiq görülüb.^[4] 2012-ci il may ayının 10-da Heydər Əliyev Mərkəzinin açılışı zamanı Heydər Əliyev Fondunun təsis etdiyi "Qızıl çinar" beynəlxalq mükafatına layiq görülüb.^[4][31] 2016-cı ildə İlham Zəkiyev "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu" ilə təltif edilib.^[32]

• Cüdo üzrə Sumqayıt çempionu
• Cüdo üzrə Gənclər arasında Azərbaycan çempionatının mükafatçısı
• Sambo üzrə Gənclər arasında Azərbaycan çempionu
• 1998 — Azərbaycan kubokunun qalibi
• 2003 — Gözdən Əlillərin Dünya Oyunlarında bürünc medalçısı
• 2004 — XII Yay Paralimpiya Oyunlarının Çempionu
• 2005 — Avropa Çempionu
• 2006 — Dünya Çempionatında komanda bürünc mükafatçı
• 2007 — Avropa Çempionu
• 2007 — Gözdən Əlillərin Dünya Oyunlarının qalibi

• 

• 2008 — XIII Yay Paralimpiya Oyunlarının Çempionu
• 2009 — Avropa Çempionu
• 2010 — Dünya Çempionu
• 2011 — Gözdən Əlillərin Dünya Oyunlarının gümüş mükafatçısı
• 2011 — Avropa Çempionu
• 2012 — XIV Yay Paralimpiya Oyunlarının Bürünc mükafatçısı
• 2013 — Avropa Çempionu
• 2015 — Dünya Çempionu
• 2015 — 2015 Avropa Oyunları Çempionu
• 2015 — Avropa Çempionu
• 2017 — Avropa Çempionu

• 2008 — "Şöhrət" ordeni
• 2009 — Azərbaycanın Əməkdar İdman ustası
• 2012 — "Qızıl çinar" beynəlxalq mükafatı
• 2012 — "Tərəqqi" medalı
• 2016 — "Azərbaycan Respublikası Prezidentinin fəxri diplomu"^[32]
• 2021 — 3-cü dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni — 15.02.21
• 2021 — 1-ci dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni - 06.09.21
• 2024 — 2-ci dərəcəli "Vətənə xidmətə görə" ordeni - 10.09.24

• 2015 — Füzuli rayonunun Fəxri vətəndaşı^[33]

• İlham Zəkiyev: "O, bizə salam verəndə özümüzü dünyanın ən xoşbəxti sanırdıq"
• Dərddən güclü
• Ilham Zakiyev: "I promised the president I would win"
• Advertising Feature: Meet Paralympian Ilham Zakiyev, the man who cheated death to become a national hero
• DOUBLE PARALYMPIC CHAMPION ILHAM ZAKIYEV GETS HIS SUPPORT TO TEACH
• Jeux paralympiques: le judoka d'Azerbaïdjan espère une 3e médaille d'or  (fr.)