Şəxsi maliyyə

Maliyyə
Maliyyə hüququ Maliyyə sistemi
İctimai maliyyə Beynəlxalq Dövlət Bələdiyyə
Mərkəzləşdirilməmiş maliyyə Korporativ Şəxsi
Maliyyə bazarları Valyuta bazarı Qızıl bazarı Kapital bazarı Pul bazarı Sığorta bazarı Dünya maliyyə mərkəzləri
Maliyyə alətləri Pul Valyuta Avuar Qiymətli kağızlar Törəmələri
Maliyyə fəaliyyətləri Bank Mərkəzi bank Sığorta Pensiya sığortası İnvestisiya Lizinq Maliyyə lizinqi Kreditləşmə Maliyyə tənzimlənməsi Maliyyə bazarlarının idarə edilməsi Mübadilə əməliyyatları
Maliyyə institutları Depozit Depozit Bank olmayan kredit təşkilatı Kredit kooperativi Trast Müəssənin xəzinədarlığı Müqaviləli Pensiya fondu Sığorta şirkəti İnvestisiya İnvestisiya bankı İnvestisiya şirkəti İnvestisiya fondu Anderraytinq Broker
b m r

Şəxsi maliyyə və ya Məişət maliyyəsi — ev təsərrüfatlarının üzvlərinin maddiyyatını təmin etmək üçün zəruri olan vəsaitlərin və maliyyə aktivlərinin yaradılması və istifadəsi ilə bağlı münasibətlərin məcmusu.

İqtisadi nöqteyi-nəzərdən ev təsərrüfatı dedikdə, istehlak və toplanma üçün zəruri olan vəsaitlərin birgə formalaşdırılması və bölüşdürülməsi əsasında birgə iqtisadi qərarlar qəbul edən, daha çox qohumluq əlaqəsi olan (ailə) şəxslər qrupu başa düşülür. Ev təsərrüfatı müstəqil və müstəqil şəkildə öz büdcəsini formalaşdıran bir şəxsdən ibarət ola bilər. Bazar münasibətləri sistemində ev təsərrüfatı (nümayəndə üzvləri ilə təmsil olunur) aşağıdakı kimi çıxış edir:^[1]

• mal və xidmətlərin alıcısı və istehlakçısı;
• istehsal amillərinin tədarükçüsü (əmək, kapital);
• alınan gəlirin bir hissəsini saxlamaqla vəsaitlərin akkumulyatoru;
• müxtəlif maliyyə vasitəçiləri və institutları (banklar, sığorta şirkətləri, investisiya fondları və s.) üçün borc verən və ya borcalan;
• büdcə vergi ödəyicisi.

Ev təsərrüfatına xas olan maliyyə münasibətləri daxili və xarici bölünə bilər.

Ev təsərrüfatının daxili maliyyə münasibətləri ev təsərrüfatı üçün ümumi olan pul vəsaitlərinin onun üzvləri arasında formalaşması və bölüşdürülməsi ilə bağlı ev təsərrüfatının iştirakçıları (üzvləri) arasında yaranan münasibətlərdir.

Maliyyə münasibətləri xarici olaraq təsnif edilir:^[2]

• təsərrüfat üzvlərinin istehlak etdiyi əmtəə, iş və xidmətlər istehsal edən müəssisə və təşkilatlarla;
• büdcə və büdcədənkənar fondların formalaşdırılması və istifadəsi üzrə dövlətlə;
• kommersiya bankları ilə müxtəlif hesablarda saxlanılan vəsaitlərin müvəqqəti istifadəyə verilməsi, habelə borc vəsaitlərinin cəlb edilməsi (ev təsərrüfatları kreditor və bank borcalan kimi);
• öz risklərinin sığortası ilə bağlı sığorta şirkətləri (sığortaçıları) ilə;
• digər ev təsərrüfatları ilə.
• işəgötürənlərlə

Ev təsərrüfatlarının maliyyəsi ümumi maliyyə funksiyaları ilə xarakterizə olunur:^[3]

• paylanma;
• nəzarət;
• tənzimləyici;
• investisiya

Nağd pul vəsaitlərinin formalaşması və istifadəsi ilə bağlı ev təsərrüfatlarının maliyyə qərarları qəbul edilir.

Müəyyən bir şərtlə deyə bilərik ki, ev təsərrüfatının öz balans hesabatı var ki, bu da onun aktivlərinin məcmusunu, yəni əmlakının pul və qeyri-pul formasında dəyərini və öhdəliklərini, yəni mənbələrini əks etdirir. bu aktivlərin formalaşması.^[4] Ev təsərrüfatlarının aktivlərinin formalaşmasının mühüm mənbəyi təkcə cari gəlirlər deyil, həm də əmanətlər, əvvəlki nəsillərdən vərəsəlik qaydasında alınan yığımlardır.^[5]

Müəyyən bir dövr üçün (ay, rüb, il) faktiki ev təsərrüfatlarının gəlir və xərclərinin balansı.

Ev təsərrüfatlarının gəlirləri pul və qeyri-pul (natura) formada ola bilər. Sonunculara şəxsi yardımçı təsərrüfatlardan alınan ərzaq məhsulları, habelə müəssisələrdə iş və ya özəl xidmətlərə görə natura şəklində ödəniş daxildir.

İnkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatlarında təbii olaraq gəlirin pul forması üstünlük təşkil edir. Ailənin pul gəlirləri aşağıdakı gəlir mənbələrinə bölünür:

• Əmək haqqı
• Pensiyalar, müavinətlər, təqaüdlər və digər sosial müavinətlər
• Biznes gəliri
• Maliyyə bazarında daşınmaz əmlak və nağd pul əməliyyatlarından əldə edilən gəlirlər

Ev təsərrüfatlarının xərclərinin təsnifləşdirilməsinə müxtəlif yanaşmalar mövcuddur.

Müəyyən xərclərin hesablandığı şərtlər baxımından onlar fərqləndirirlər:

• Qısamüddətli xərclər, yəni qısa müddətə (1-2 aya qədər) hesablanmış xərclər, məsələn, yemək, nəqliyyat xərcləri. Qısamüddətli xərclər ən çox və ya daim təkrarlanır.
• Orta müddətli xərclər, yəni orta dövr üçün hesablanmış xərclər (bir neçə aydan bir ilə qədər, bəzən bir ildən çox), məsələn, paltar, ayaqqabı xərcləri.
• Uzunmüddətli xərclər, yəni, bir qayda olaraq, bir neçə il və ya daha çox müddətə hesablanan xərclər, məsələn, davamlı əşyaların alınması: mənzil, avtomobil, mebel və s.

Funksional məqsəddən asılı olaraq xərcləri aşağıdakı əsas qruplara bölmək olar:

• Şəxsi istehlak xərcləri, yəni malların alınması, xidmətlərin ödənilməsi
• Vergilər və digər məcburi ödənişlər
• Nağd pul qənaəti və qənaəti.

Onların istehlak və yığılma ilə bağlı xərclərə bölünməsini nəzərdə tutan başqa bir yanaşma da var.

Məcburi xərclər adlanan, yəni ev təsərrüfatlarının normal olaraq mövcud ola bilməyəcəyi xərclər istehlak xərclərinə aid edilə bilər. Bunlara daxildir:

1. Fiziki şəxslərdən vergilər və icbari ödənişlər:
   • gəlir vergisi və ya fərdi gəlir vergisi;
   • əmlak vergisi
   • torpaq vergisi
   • vərəsəlik və bağışlama yolu ilə keçən əmlak vergisi
   • nəqliyyat vasitəsi sahibi vergisi
   • digər vergilər
   • dövlət vəzifəsi
   • icma təmizlik haqqı
   • polisin saxlanması və digər məqsədlər üçün məqsədli ödənişlər
   • kurort haqqı
   • digər ödənişlər
2. Əhalinin kommunal və digər aylıq ödənişləri:
   • kommunal xidmətlərin ödənilməsi
   • elektrik enerjisi üçün ödəniş
   • soyuq su ödənişi
   • isti su haqqı
   • istilik haqqı
   • su kanalizasiya haqqı
   • qazdan istifadə haqqı
   • tullantıların toplanması haqqı
   • radio stansiyasının haqqı
   • icma antenna haqqı
   • digər ödənişlər
3. Cari istehlak xərcləri, yəni nisbətən qısa müddət ərzində istifadə olunan mallara xərclər:
   • yemək və içki xərcləri
   • paltar və ayaqqabı xərcləri
   • xadimənin, tibb bacısının, dayənin və digər işçilərin məişət yardımı üçün göstərdiyi xidmətlərə görə xərclər
   • təkrarlanan xidmətlər üçün xərclər:
   • bərbər xidmətləri
   • stomatoloji xidmətlər
   • digər tibbi xidmətlər
   • çamaşırxana xidməti
   • avtonəqliyyat vasitəsi sahiblərinin mülki məsuliyyətinin icbari sığortası
   • şəxsi sığortanın digər növləri
   • digər vaxtaşırı istehlak edilən xidmətlər
   • istirahət, səyahət, turizm ilə bağlı xərclər
   • digər cari xərclər
4. Kifayət qədər uzun müddət istifadə olunan qeyri-ərzaq mallarının istehlakına əsaslı xərclər
   • mebel alışı
   • avtomobil alışı
   • mənzil alınması
   • digər davamlı malların alınması
5. Gələcəkdə ev təsərrüfatlarının gəlirlərini yaratmaq (artırmaq) üçün pul qoyuluşu ilə bağlı əsaslı xərclər:
   • Təhsillə bağlı xərclər
   • Öz biznesinizi qurmaq, sahibkarlıq fəaliyyəti ilə bağlı xərclər

Pul əmanətlərinin və əmanətlərinin dəyəri təkcə ev təsərrüfatları üçün vacib deyil. Ev təsərrüfatlarının əmanətləri iqtisadi inkişaf üçün mühüm resursdur.^[6]

Nağd pul yığımının məqsədi fərqli ola bilər:^[7][8]

• "Hər halda" sığorta ehtiyatının yaradılması
• Davamlı əşyaların (avtomobil, mənzil və s.) alınması üçün vəsaitin yığılması.
• Uzunmüddətli həyat sığortası
• Müxtəlif maliyyə aktivlərinə investisiya qoymaq üçün pul fondunun yaradılması: səhmlərin, istiqrazların, investisiya fondlarının paylarının alınması, vəsaitlərin banklarda depozitlərə yerləşdirilməsi və s.
• Pul vəsaitlərinin qiymətli metallara (yığıncaq), daşınmaz əmlaka, xarici valyutaya və digər aktivlərə investisiya edilməsi

Əmanətin iki forması mövcuddur: mütəşəkkil və qeyri-mütəşəkkil. Bazar münasibətlərinin inkişafı, əhaliyə göstərilən maliyyə xidmətlərinin təkmilləşdirilməsi və həcminin artması ilə mütəşəkkil əmanətlərin xüsusi çəkisi artır, iqtisadiyyatın kredit pulu ilə təminatının mühüm sosial əhəmiyyətli funksiyasını yerinə yetirir.