Cozue Karduççi

Cozue Karduççi (it. Giosuè Alessandro Giuseppe Carducci; 27 iyul 1835^[1][2][…] – 16 fevral 1907^[3][4][…], Boloniya^[8][4][…]) — italyan şair və tənqidçi, Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatı laureatı (1906).

Cozue Karduççi
it. Giosuè Carducci
Doğum adı	Giosuè Alessandro Giuseppe Carducci
Təxəllüsü	Enotrio Romano[6], Romano Enotrio[7]
Doğum tarixi	27 iyul 1835(1835-07-27)[1][2][…]
Vəfat tarixi	16 fevral 1907(1907-02-16)[3][4][…] (71 yaşında)
Vəfat yeri	Boloniya, İtaliya[8][4][…]
Fəaliyyəti	yazıçı, şair, jurnalist, siyasətçi, universitet müəllimi[d], ədəbiyyat tənqidçisi, filoloq
Üzvlüyü	Dei Linçei Akademiyası (1887–)[5]
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İtaliyanın ədəbiyyat sahəsində ilk Nobel mükafatı laureatı, şair və tənqidçi Cozue Karduççi 1835-ci ildə İtaliyanın şimalında, Toskana əyalətinin Valdikastello şəhərində doğulmuşdur. Atası həkim idi və İtaliyanın birliyi uğrunda fəal mübarizlərdən biri kimi tanınırdı. Onun siyasi baxışlarına, habelə sərt xarakterinə görə Karduççi ailəsi tez-tez yaşayış yerini dəyişməli olurdu. Nəticədə övladların ən böyüyü olan Cozue ilk təhsilini ev şəraitində almışdı.

1849-cu ildə isə o, heç bir çətinlik çəkmədən Florensiyada, piaristlər dini ordeninin himayəsi altındakı məktəbə daxil olmuşdu. Məktəbdə Cozue İntibah dövrü və çağdaş italyan müəlliflərini, eləcə də Bayron və Şiller kimi sənətkarları dərindən mənimsəmişdi. Eyni zamanda özü də ilk lirik və satirik şerlərini yazmış, "İliada"nın onuncu nəğməsini qədim yunancadan italyan dilinə çevirmişdi.

Atasının ziddiyyətli xarakteri Cozueyə də sirayət etmiş, hətta yaradıcılığında da əksini tapmışdı. Ata ilə oğul gah kilsəyə qarşı çıxır, gah yenidən katolisizmin ağuşuna atılırdılar. Gah İtaliyanın birləşdirilməsi ideyasının atəşin tərəfdarı kimi təbliğat aparır, gah da bu ideyanı "boş xəyal" adlandırırdılar.

Ədəbiyyata ilk növbədə dolanışıq vasitəsi kimi baxan Cozue Karduççi 1855-ci ildə "İtalyan şairlərinin dini, əxlaqi və vətənpərvər şeirləri" antologiyasını çap etdirmişdi. Tərtibçinin fikrincə, antologiya çağdaş italyan oxucularına dini və patriotik hisslər aşılamalı idi. O, həm də daimi müəlliflərindən biri kimi tanındığı "L`appendice" ("Əlavə") dərgisi üçün məqalələr yazırdı. Karduççi və həmfikirləri qarşılarına italyan poeziyasının klassist ənənələrini "romatizmin dağıdıcı təsirindən qorumaq" vəzifəsini qoymuşdular.

Cozue Karduççi 1857-ci ildə Florensiyaya köçmüşdü. "Qafiyələr" adlı ilk şeirlər kitabı da eyni ildə burada çapdan çıxmışdı. Lakin həmin il təkcə sevinc deyil, faciələri ilə də yaddaqalan olmuşdu – qardaşı intihar etmiş, atası ölmüşdü. Bu qara zolağın ardınca Karduççinin həyatında nisbətən işıqlı dövr başlanmışdı. 1859-cu ildə o, Elvira Manukeççi ilə evlənmişdi. Növbəti il Pizadakı ali məktəbə yunan dili müəllimi vəzifəsinə dəvət olunmuşdu. Bir neçə ay sonra Bolonya Universitetinin italyan ədəbiyyatı professoru olmuş və ömrünün sonuna qədər burada çalışmışdı.

1860-cı illərdə Karduççi həm də fəal siyasətçi idi. O, respublikaçılar hərəkatına qoşulmuş, parlamentin üzvü seçilmişdi. Lakin bir tərəfdən siyasi fəaliyyəti, o biri tərəfdən isə insan zəkasının xristian teologiyası üzərində qələbəsindən bəhs edən "Şeytana tərəf" (1865) poeması az qala Karduççinin universitetdən uzaqlaşdırılması ilə nəticələnmişdi.

Şair 1878-ci ildə üç cildlik "Barbar odaları"nın birinci cildini çap etdirdi. Burada antik poeziyanın təsiri, çağdaş şeri yunan və latın poeziyasının ritmik ahənginə uyğunlaşdırmaq meyli aydın nəzərə çarpırdı. "Yeni şeirlər" (1861), "Yamblar və epodlar" (1867), "Yüngül və ciddi" (1871), "Qafiyələr və ritmlər" (1899) kitabları Karduççinin klassik poeziyanın üslub və qanunları əsasında müasirliyin problemlərini işıqlandırmaq cəhdlərindən xəbər verirdi.

Karduççi ədəbiyyat tarixinə şair kimi daxil olmasına və hələ sağlığında İtaliyanın milli şairi adını qazanmasına baxmayaraq ölümündən sonra çap edilən 20 cildlik külliyyatının yalnız dörd cildi poetik nümunələrdən ibarət idi. O, ədəbiyyata, siyasətə, tarixə dair samballı monoqrafiya və esseler müəllifi kimi tanınmışdı.

Ədəbi nüfuzu, ən əsası isə siyasi baxışlarını yenidən dəyişərək İtaliyada monarxiya quruluşunun tərəfdarı və müstəmləkəçilik siyasətinin apologeti kimi çıxış etməsi nəticəsində Karduççi həyatının son illərində senator seçilmişdi. O, misilsiz natiq idi və italyan cəmiyyətinin ən intellektual simalarından biri sayılırdı.

1902-ci ildən etibarən Cozue Karduççinin adı Nobel mükafatına iddiaçılar sırasında idi. O, arzusuna 1906-cı ildə qovuşdu. Nobel mükafatı italyan şairinə "yalnız dərin biliklərinə və tənqidi zəkasına görə deyil, ilk növbədə və daha çox yaradıcılıq enerjisinə, poetik şedevrləri üçün səciyyəvi olan üslub yeniliyinə və lirizm gücünə görə" təqdim edilmişdi.

Səhhəti ilə bağlı Karduççi 1906-cı il dekabrın 10-da Osloda keçirilən təqdimat mərasimində iştirak etməmişdi. İsveç Akademiyasının daimi katibi Karl Virsen öz çıxışında Cozue Karduççini antik ədəbiyyatdan, Dante və Petrarkadan qidalanan zəngin bilik və yüksək mənəviyyata malik şəxsiyyət kimi dəyərləndirmişdi.

Nobel laureatı olduqdan sonra Karduççi cəmisi iki ay ömür sürmüşdü. Bir sıra digər Nobel mükafatçıları kimi onun yaradıcılığı da müasir dövrdə sıravi oxuculardan daha çox ədəbiyyat və tarix mütəxəssislərini maraqlandırır. Lakin Cozue Karduççinin şəxsiyyəti və əsərləri ilə XIX əsrdə Risorcimento ("Dirçəliş") hərəkatına – İtaliyanın siyasi cəhətdən birləşdirilməsi ideyasına sədaqətlə xidmət etməsi fikri qəbul olunur və yüksək qiymətləndirilir.

• Vilayət Quliyev. Ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı laureatları. Bakı: "Kitab aləmi" Nəşriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi, 2009, səh.

• Cozue Karduççi: Nobel Mükafatının saytında bioqrafiyası (ing.)
• Karduççi: bütün şeirləri (ing.) Arxivləşdirilib 2019-10-28 at the Wayback Machine
• Şeirləri (ital.) Arxivləşdirilib 2007-08-12 at the Wayback Machine
• Cozue Karduççi: bioqrafiyası, şəkillər (rus.)