Dəli Kür (film, 1969)

Dəli Kür — 1969-cu ildə yazıçı İsmayıl Şıxlının eyniadlı romanı əsasında Hüseyn Seyidzadənin çəkdiyi tammetrajlı bədii filmi.^[2]

Dəli Kür
Filmin afişası
Janr	dram
Rejissor	Hüseyn Seyidzadə
Əsərin müəllifi	İsmayıl Şıxlı
Ssenari müəllifi	İsmayıl Şıxlı
Baş rollarda	Ələddin Abbasov Eldar Əliyev Vladislav Kovalkov Məlik Dadaşov Leyla Bədirbəyli Liya Eliava Zemfira Sadıqova Məmməd Bürcəliyev Fikrət Əliyev Ceyhun Mirzəyev
Operator	İqor Boqdanov
Bəstəkar	Cahangir Cahangirov
Rəssam	Nadir Zeynalov
İstehsalçı	"Azərbaycanfilm" Kinostudiyası
İlk baxış tarixi	13 aprel 1969
Filmin növü	tammetrajlı bədii film
Müddət	93,5 dəqiqə
Ölkə	Azərbaycan SSR
Dil	azərbaycanca
İl	1969
Texniki məlumatlar	10 hissə 2559 metr genişekranlı 35 mm
Rəng	ağ-qara
Çəkiliş yeri	Qazax Şamaxı, Çuxuryurd[1] Şamaxı, Dədəgünəş kəndi Bakı (kinostudiyanın pavilyonu) Qori, Gürcüstan
IMDb	ID1279422

Kinoromanda keçən əsrin əvvəllərində Azərbaycanın qabaqcıl ziyalılarının formalaşmasından, ilk mütərəqqi pedaqoqların fəaliyyətindən, qabaqcıl ziyalıların Zaqafqaziya xalqlarına göstərdikləri köməkdən və insanlarda azadlıq şüurunun formalaşmasından söhbət gedir.

• Film aktrisa Zemfira İsmayılovanın kinoda ilk işidir.
• Film aktyor Cahangir Mehdiyevin kinoda ilk işidir.
• Film Elçin Şıxlının kinoda ilk işidir.
• Cahandar ağa İsmayıl Şıxlının babası olub.^[3]
• Film yazıçı İsmayıl Şıxlının eyniadlı romanının motivləri əsasında lentə alınmışdır.
• Filmin sonluğunu rejissor Hüseyn Seyidzadə ilkin variantda belə çəkmişdi: Cahandar ağa kazak başçısını qamçıladıqdan sonra kazaklarla vuruş başlayır və kazaklar onu arxadan güllələyir. Lakin sovet kinotənqidçiləri bunu qəbul etmir və qeyd edirlər ki, necə olursa olsun bir azərbaycanlı rusu döyə bilməz. Buna görə də rejissor məcbur olur həmin səhnəni kəssin, sonda Allahyar Cahandarı öldürür, çox gözəl çəkilən filmin sonluğu bərbad hala gətirilir. Kazak başçısını oynayan məşhur aktyorumuz Yusif Vəliyevin adı titrlərdə olsa da kinoda onun obrazını görə bilmirik.
• Artıq film tamaşıçıların ixtiyarına buraxılmağa hazır idi ki, rejissor problemlə üzləşdi. Belə ki, sovetlər dönəmində "Azərbaycanfilm"in istehsalı olan bütün filmlərin ekrana buraxılması üçün Moskvanın razılığı lazım idi. Moskva isə "Dəli Kür"ün finalının dəyişdirilməsini tələb edirdi. Hüseyn Seyidzadə bununla bağlı o vaxtlar verdiyi müsahibələrindən birində deyirdi: "Dəli Kür" çəkilib qurtarandan sonra SSRİ Dövlət Kino Komitəsinə təhvil verildi. Biz filmi Moskvada göstərərkən rəhbərlik finalı dəyişdirməyi məsləhət gördü. Mənə üstü örtülü dedilər ki, əks təqdirdə film, ümumiyyətlə, ekrana buraxılmayacaq". Ümumiyyətlə, o vaxtlar haqsız hücum və tənqidlərə məruz qalan Hüseyn Seyidzadə başa düşürdü ki, əgər çəkdiyi dördüncü bədii filmin – "Dəli Kür"ün finalı dəyişdirilməsə, onun yaradıcılığında da uzun bir fasilə yarana bilərdi. Kinorejissor çox fikirləşdikdən sonra güzəştə gedir və filmin finalı dəyişdirilir. Yaxşı ki, filmdən çıxarılan epizod qorunub saxlanılmış və kinoşünas Aydın Kazımzadə tərəfindən tapılaraq Azərbaycan Dövlət Film Fonduna təhvil verilmişdir.^[4] Sovetlər Birliyinin tərkibində olan bir respublikanın öz milli bayramını təmtəraqlı surətdə qeyd etməsi ağla sığan bir şey deyildi. Hüseyn Seyidzadə cəsarətlə "Dəli Kür"də Novruz bayramını çox gözəl bir təmtəraqla çəkərək təqdim etdi. Filmdəki rus ziyalısının yumurta döyüşünü xatırlayın. Görün nə gözəl səhnədir. Sonralar həmin səhnəni tənqid edənlər də çox oldu. Ancaq əsas olan o idi ki, Hüseyn milli bayramın bütün gözəlliklərini təsvir edə bilmişdi…"^[5]

Ssenari müəllifi: İsmayıl Şıxlı

Quruluşçu rejissor: Hüseyn Seyidzadə

Quruluşçu operator: İqor Boqdanov

Quruluşçu rəssam: Nadir Zeynalov

Bəstəkar: Cahangir Cahangirov

Səs operatoru: Akif Nuriyev

Rejissor: Ramiz Əliyev, Əbdül Mahmudov

Redaktor: İsa Hüseynov

Geyim rəssamı: Bədurə Əfqanlı

Qrim rəssamı: V. Arapov

Dekor rəssamı: T. Abdullazadə

Montaj edən: Y. Fomina

Quraşdırılmış səhnələrin operatoru: N. Xarbikov

Quraşdırılmış səhnələrin rəssamı: Eduard Abdullayev

Rejissor assistenti: Əşrəf Mamayev, M. Tağıyev

Operator assistenti: Yuri Varnovski

Mahnıların Mətninin Müəllifi: Rəfiq Zəka Xəndan (Rəfiq Zəka kimi), Tələt Əyyubov

Kamançada Çalır: Habil Əliyev

Filmin direktoru: Davud Zöhrabov

Xoreoqrafiya Müəllifi: Əlibaba Abdullayev (titrlərdə yoxdur)

Mahnı ifa edən: Gülağa Məmmədov (titrlərdə yoxdur)

Ələddin Abbasov — Cahandar ağa^[6]

Eldar Əliyev — Rus Əhməd

Vladislav Kovalkov — Çernyayevski

Məlik Dadaşov — Molla Sadıq

Leyla Bədirbəyli — Zərnigar

Liya Eliava — Şahnigar

Zemfira Sadıqova — Mələk^[7]

Məmməd Bürcəliyev — Allahyar

Fikrət Əliyev — Şamxal

Ceyhun Mirzəyev — Osman

Reyhan Müslümova — Salatın

Zemfira İsmayılova — Pakizə

İsmayıl Osmanlı — Məmmədəli

Müxlis Cənizadə — Kipiani

Vladimir Belokurov — Semyonov

Vadim Qraçov — Polis rəisi

Ənvər Həsənov — Luka

Məmməd Əlili — Molla Səfi

Mirzə Babayev — Kəndli kişi

Nəsibə Zeynalova — Kəndli qadın

Muxtar Avşarov — Allahyarın dostu

Əhməd Əhmədov — Allahyarın dostu

Aleksandr Lebedev — Petrov

Sona İbrahimova

Q. Əsgəri

Yusif Vəliyev — Məlik

D. Yolçiyev

H. Atabalayev

Stanislav Kovtun

Sergey Yakuşev

Əliağa Ağayev — Kənd sakini

Məmməd Sadıqov — Kənd sakini

Ömür Nağıyev — Tələbə

Kamil Qubuşov — Kənd sakini

Cabbar Əliyev — Kənd sakini

Cahangir Mehdiyev — Papaq atan

Qorxmaz Əlilicanzadə — Mollaxana şagirdi

Elçin Şıxlı — Mollaxana şagirdi

Həsənağa Salayev — Cahandar Ağa (Ələddin Abbasov) (titrlərdə yoxdur)

Şahmar Ələkbərov — Rus Əhməd (Eldar Əliyev)

Həsənağa Turabov — Çernyayevski (Vladislav Kovalkov) (titrlərdə yoxdur)

Rəhilə Məlikova— Mələk (Zemfira Sadıqova) (titrlərdə yoxdur)

Sadıq Hüseynov — Allahyar (Məmməd Bürcəliyev) (titrlərdə yoxdur)

Elxan Ağahüseynoğlu — Mollaxana şagirdi (Cahangir Novruzov) (titrlərdə yoxdur)

Hüseynağa Sadıqov — Petrov (Aleksandr Lebedev) (titrlərdə yoxdur)

Səməndər Rzayev — Polis rəisi (Vadim Qraçov) (titrlərdə yoxdur)

Həsən Əbluc — Kipiani (Müxlis Cənizadə) (titrlərdə yoxdur)

Həsən Məmmədov — Rus (titrlərdə yoxdur)

Kamil Qubuşov — Semyonov (Vladimir Belokurov) (titrlərdə yoxdur)

Rafiq Əzimov — Luka (Ənvər Həsənov) (titrlərdə yoxdur)

Ramiz Məlikov — Şamxal (Fikrət Əliyev) (titrlərdə yoxdur)

• "Qara gözlərin sorağında" [İ. Şıxlının "Dəli Kür" romanının ekranlaşdırılması haqqında] //Bakı.- 1968.- 24 avqust.
• Азербайджанской ССР кинематография. Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др. — Москва: Советская энциклопедия, 1987. — стр. 13.
• Кино: Энциклопедический словарь / Гл. ред. С. И. Юткевич; Редкол.: Ю. С. Афанасьев, В. Е. Баскаков, И. В. Вайсфельд и др. — Москва: Советская энциклопедия, 1987. — стр. 383; 511.
• İmanova, S. "Dəli Kür"də millilik amili" //Mədəniyyət.- 1999.- fevral.
• Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət Nazirliyi. C. Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyası. Aydın Kazımzadə. Bizim "Azərbaycanfilm". 1923–2003-cü illər. Bakı: Mütərcim, 2004.- səh. 143; 162–164.
• İsmayılova, P. "Dəli Kür"də səhvlər var: Ələddin Abbasov: "Bu yaşda oturaq bir rol olsa, oynayardım": [Kino-aktyor Ələddin Aslan oğlu Abbasov haqqında] //Həftə içi.- 2011.- 6 yanvar.- S. 6.
• Hacımusalı, O. "Dəli Kür"də Cahandar ağa obrazı: [Xalq artisti Ələddin Abbasovun canlandırdığı obraz haqqında] //Xalq cəbhəsi.- 2011.- 12 oktyabr.- S. 13.

• Filmi izlə