III Rupert

Pfalslı Ruprext (alm. Ruprecht von der Pfalz‎; 5 may 1352[1], Amberq, Yuxarı Pfalts – 18 may 1410[1]), bəzən Pfalslı Robert kimi tanınan, Vittelsbax sülaləsinin üzvü, 1398-ci ildən Pfals kürfürstü (III Ruprext adıyla) və 1400-cü ildən ölümünə qədər Almanların kralı.

Ruprext
alm. Ruprecht von der Pfalz‎
21 avqust 1400 – 18 may 1410
ƏvvəlkiLüksemburqlu Venzel
SonrakıMoraviyalı Yost
6 yanvar 1398 – 18 may 1410
ƏvvəlkiII Ruprext
SonrakıIII Lüdviq
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi 5 may 1352[1]
Doğum yeri
Vəfat tarixi 18 may 1410[1] (58 yaşında)
Dəfn yeri
Fəaliyyəti siyasətçi
Atası II Ruprext
Uşaqları
Ailəsi Vittelsbax sülaləsi
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

İlk illəri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ruprecht 5 may 1352-ci ildə Amberqdə II Ruprext və onun həyat yoldaşı Beatrisin yeganə oğlu olaraq dünyaya gəldi. 13 yaşında anasını itirməsi istisna olmaqla, gəncliyi barədə heç nə məlum deyil. Lakin o, erkən yaşlarından mühüm tədbirlərdə iştirak edirdi. 1378-ci ildən o, böyük əmisi I Ruprext və atası II Ruprextlə birlikdə mühüm sənədlərdə adı görünürdü. Nəticədə, o, Pfalsın gələcək varisi kimi əvvəlcədən məlum idi. Kürfürst kimi hakimiyyətinə qədər o, əsasən Yuxarı Pfalsda yaşadı.[3] 1385/86-cı ilin qışında o, Prussiya səlib yürüşünə qoşulub.[4]

Ruprext 27 iyun 1374-cü ildə Amberqdə Nürnberq burqqrafı V Fridrixin qızı Elizabet fon Hohensollern ilə evləndi. Evlilikdən cəmi altı oğul və üç qız dünyaya gəldi. Bu qədər övladın olması Pfalsın birliyini təhlükə altına salırdı. Buna görə də II Ruprext 1392-ci ildə oğlu III Ruprext ilə razılaşdı ki, gələcəkdə yalnız böyük oğlun əsas titulu alması lazımdır. Sonradan doğulan oğullar üçün yalnız əlavə hersoqluqlar və ya dini karyera nəzərdə tutulurdu.[5] Ata-oğul bunu 13 iyul 1395-ci il tarixli "Rupert Razılaşması"nda təsbit etdilər, lakin akt natamam, möhürlənməmiş və hüquqi qüvvəyə malik olmamışdır. Qaydalar toplusu əsasən təsirsiz qaldı, çünki onun əhatə etdiyi Ruprextin oğulları öldü. Atasının ölümündən sonra, Ruprext 46 yaşında kürfürstlüyə gəldi.

Krallıq uğrunda mübarizə

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Hohenştaufenlərdən bəri heç bir Roma-Alman hökmdarı sağlığında oğlunun varisi seçilməsinə nail ola bilməmişdi. IV Karl ilk dəfə 1376-cı ildə yenidən uğur qazandı, kürfürstlər oğlu Venzeli 1376-cı ildə atası hələ sağ ikən kral seçdi. Bununla belə, atasının 1378-ci ildəki ölümündən sonra hökmranlıq edən Venzel, sonrakı illər ərzində getdikcə daha çox Bohemiya krallığına fokuslandı. Nəticədə o, imperiyanın digər ərazilərində görünmür və reyxstaqlarda iştirak etmirdi. Onun daimi yoxluğu siyasi cəhətdən Kürreyn dairəsindəki 4 kürfürstdən (Mayns, Köln və Trir arxiyepiskopları və Pfals kürfürstü) uzaqlaşması demək idi. Tezliklə Bohemiyada da Venzelin hakimiyyəti böhrana düşdü. Vatslav 8 may 1394-cü ildə müxalif Bohemiya zadəganları tərəfindən tutuldu və sonra həbs edildi. Kürfürstlər bir müddət sədaqətlə onun azadlığa çıxması üçün güclərindən istifadə etdilər. Ruprext bir ordu ilə Pfalsdan Bohemiyaya gələrək və Venzelin azad edilməsini təmin edə bildi. Kürfürstlər onun aktiv hakimiyyətə qayıdacağını ümid edərkən 1396-cı ildə Venzel öz ögey qardaşı Sigizmundu İmperiya naibi təyin edərək qeyri-müəyyən müddətə hakimiyyətdən uzaqlaşdı. Bu, kürfürstlərin öz imicinə və imperatorun seçilməsindəki roluna əsaslı şəkildə təsir etdi. Venzellə razılaşma əldə etmək mümkün olmadı. Buna görə də 1390-cı illərin ortalarından etibarən kürfürstlər getdikcə daha çox öz maraqlarını güdürdülər. Kürreynlilər yazılı müqavilələr və hərbi yardım vədləri ilə digər knyazları özlərinə cəlb etməyə çalışırdılar.

1400-cü il avqustun 20-də onlar Venzelin "faydasız, laqeyd, diqqətsiz parçalayıcı və imperiyanın ləyaqətsiz sahibi" olduğu üçün kral vəzifəsindən qovulduğunu elan etdilər və bu əməli imperiya qarşısındakı məsuliyyətləri ilə əsaslandırdılar. Venzel bu qərarı tanımadı və Romalıların kralı titulundan istifadə etməyə davam etdi. O, ölümünə qədər özünü kral kimi qəbul etdi.

Krallığı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ənənəvi Reyxstaq məkanı olan Frankfurt qapılarını Ruprext üçün bağladı. Frankfurtlular Bohemiya ilə ticarət maraqlarını təhlükəyə atmaq istəmədilər və Venzel ilə çox yaxşı münasibət saxladılar. Frankfurt Ruprextin 6 həftəlik mühasirəsindən sonra oktyabrın 26-da şəhərə daxil olmağa icazə verdi. Bundan sonra şəhər yeni kralın ən mühüm bazalarından birinə çevrildi. Kürreyn dairəsi kürfürstləri Ruprexti Almanların kralı elan etdikdən sonra formal tacqoyma üçün Axen şəhərinə yürüş etdilər. O dövrlərdə Azad İmperiya şəhəri olan Axen onların qapıdan içəri girməsinə icazə vermədikdə, Ruprext 6 yanvar 1401-ci ildə Kölndə arxiyepiskop III Fridrix (1372–1414) tərəfindən taclandırıldı. Digər tərəfdən, Geldern hersoqluğu vasitəsilə Lüksemburq sülaləsi tərəfdarı Fransa ilə əlaqəsi olan Aaxen, 1407-ci ilə qədər Ruprextə soyuq münasibət bəslədi.

İmperiyanın tacı Venzeldə olduğu üçün Rupert heç vaxt Müqəddəs Roma imperatoru ola bilmədi, özünün hazırladığı olduqca ucuz tacla kifayətlənməli idi. İmperiyada möhkəm bir güc bazası olmayan Ruprextin hakimiyyəti, güclü Lüksemburq sülaləsi tərəfindən legitim olaraq tanınmadı. Buna baxmayaraq, Venzel də özü kral titulunu qaytarmaq üçün heç bir tədbir görmədi. Ruprext bu dəfə üzünü kilsəyə tutdu və Papa IX Bonifatsini dəstəklədi. Kral Cənubi Almaniyada müəyyən tanınma qazandıqdan sonra İtaliyaya yürüşə başladı və burada güclənmiş Milan hersoqluğu üzərində Can Qaleaçço Viskontini məğlub etməyə Papa tərəfindən Müqəddəs Roma İmperatoru tacını almağa ümid edirdi.[6]

İtaliya yürüşü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

1401-ci il avqustun 1-də Ruprextin İtaliyadan sağ-salamat qayıtmaması ehtimalında düzəlişlər edən bəzi fərmanlar verildi, o cümlədən oğlu Lüdviqi öz varisi təyin etdi. Sentyabrın 9-da o, oğlu Lüdviqi Pfalsda müavin təyin etdi. Dörd gündən sonra o, Romaya səfəri zamanı Lüdviqi həm də İmperiya naibi təyin etdi. Ənənəvi fikirlərə uyğun olaraq, Ruprext naibliyi heç bir halda kralın səlahiyyətlərinə bərabər olmayan məhdud səlahiyyətlərə malik müvəqqəti vəzifə kimi başa düşürdü. Bu, Ruprext imperiyada olmadığı müddətdə onu kral kimi təmsil etmək üçün nəzərdə tutulmuşdu.

Lakin Ruprextin yürüş üçün kifayət qədər maliyyəsi yox idi, buna görə də Florensiya və yuxarı Alman banklarından borclar almalı idi. Lakin gözlənilən ödənişlər baş tutmadı və ya gec çatdı. Nəticədə, 1401-ci ilin sentyabrında Auqsburqda imperiya ordusunun bir hissəsi buraxılmalı oldu. Ordunun qalan hissəsi ilə Ruprext həyat yoldaşının müşayiəti ilə Alp dağlarını keçdi və 14 oktyabr 1401-ci ildə Trentoya gəldi. Florensiyalılar ona izah etdilər ki, onlar 65.000 dukat məbləğdə pulu yalnız kral Milana qarşı müharibə ilə bağlı müqavilə öhdəliklərini yerinə yetirdikdən sonra ödəmək istəyirlər.[7] Milan Ruprext və Florensiyalıların ümumi düşməni idi. 1395-ci ildə Venzel, Milanın keçmiş naibliyini 100.000 florinlik nəhəng məbləğ müqabilində hersoqluğa çevirmiş və Can Qaleaçço Viskontini onun ilk hersoqu təyin etmişdi.[8] Eyni zamanda, bu hərəkət imperiya mülkiyyətindən uzaqlaşmanı təmsil edirdi ki, bu da Venzelin kürreynlilər tərəfindən devrilməsinin səbəblərindən biri idi. Kral seçiləndə Ruprext Viskontilərə qarşı tədbir görəcəyini vəd etmişdi. Lakin Breşia yaxınlığında Milan ordusuna qarşı məğlubiyyət (22 noyabr 1401) maliyyə cəhətdən güclü Viskontilər ilə Ruprext arasındakı fərqi tez bir zamanda aydınlaşdırdı. Köln arxiyepiskopu Fridrix və Avstriya hersoqu IV Leopold kimi mühüm müttəfiqlər Ruprextin ordusunu tərk etdilər. Zəifləmiş Ruprext Paduaya geri çəkilməli oldu. 1401/02-ci ildə qışını orada keçirdi.

Venesiya öz növbəsində Ruprexti təmtəraqla qəbul etdi, lakin ona heç bir dəstək vermədi və bitərəfliyini elan etdi. 1402-ci il aprelin ortalarında Ruprext Alp dağlarının şimalına keçərək Almaniyaya getməyə qərar verdi. Xoşbəxtlikdən Venesiya ona qayıtmaq üçün 4000 dukat vermişdi. Uğursuz italyan kampaniyası Ruprextin sonrakı krallığı üçün ağır bir yük oldu. Bu uğursuzluq xəbəri Almaniyada iğtişaşları artırdı, lakin kral sülhü bərpa etmək səylərində müəyyən uğur qazandı. Venzel 1402-ci ilin martında qardaşı Sigizmund tərəfindən Praqa qalasında həbs edildikdən sonra Lüksemburqların müqaviməti zəiflədi və gələn il onun hakimiyyəti nəhayət Papa tərəfindən tanındı. Ruprext həmçinin 6 iyul 1402-ci ildə oğlu Lüdviq ilə IV Henrinin qızı Lankasterli Blanşı evləndirərək İngiltərənin dəstəyini qazandı.

İqtisadiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ruprext, İtaliya kampaniyasından olan borcları ödəmək üçün 1402/05-ci ilə qədər miras qalmış torpaqlarına əlavə vergi qoymalı oldu. Kürreynlilərə verdiyi vədə uyğun olaraq 1401-ci ildə gömrük rüsumlarını ləğv etmişdi. Lakin onun tarifləri yenidən gətirmək planı həm də ona görə uğursuz oldu ki, o, kürfürstlərin razılığı olmadan heç bir yeni tarif tətbiq etməyəcəyinə söz vermişdi. 1404-cü ildə Ruprextin Frankfurtda kral zərbxanası üçün işləyib hazırladığı və imperiyada yeni, vahid sikkə planları da həyata keçirilə bilmədi. Nəticədə dövlətin başçısı kimi onun yəhudilərdən vergi almaq səyləri gömrük və sikkələrlə bağlı planlarından daha uğurlu idi. O, Bavariyalı Lüdviqdən bəri yığılan "Qızıl qurban vergisi"nin (alm. Goldenen Opferpfennigs‎) ödənişini yenidən təşkil etdi. On iki yaşından yuxarı bütün yəhudilər vergi ödəməli idilər. 1407-ci ildə İsrail fon Rothenburqu imperiyanın bütün yəhudiləri üçün baş rabbi təyin etdi. Bu yolla o, imperiyada geniş səpələnmiş yəhudi icmaları haqqında daha yaxşı məlumat əldə etmək istəyirdi.[9]

Sonrakı hakimiyyəti

[redaktə | mənbəni redaktə et]

14 sentyabr 1405-ci ildə Mayns kürfürstlüyü, Baden, Vürttemberg və 17 Şvabiya şəhəri birləşərək Ruprextə qarşı "Marbax liqasını" yaratdı. Şvabiyanın Marbax şəhərində bağlanan ittifaqa Mayns arxiyepiskopu İohann rəhbərlik edirdi. İştirak edənlərin motivləri fərqli idi: şəhərlər Ruprextin tələb edə biləcəyi yenilənmiş vergi ödənişlərindən qorxurdular. Öz növbəsində, Mayns arxiyepiskopu ilə Pfals arasında ərazi mübahisələrindən yaranan rəqabət var idi. Bununla belə, Ruprext knyazlıqlarla açıq qarşıdurmadan yayındı və təbliğata arxalandı: Yalnız kralın sülhü qorumaq hüququ var idi. Marbax liqası ilə münaqişənin kulminasiya nöqtəsi həm də krallığın böhranını əks etdirirdi.

Ruprext Papanın hakimiyyətini gücləndirərək imperator olmaq məqsədindən əl çəkməmişdi. Lakin onun Avropa səviyyəsində siyasi imkanları zəif olaraq qaldı. Onun kilsə məsələsi ilə bağlı bütün cəhdləri uğursuz oldu.[7]

Ruprextin ölümündən bir neçə ay əvvəl Mayns arxiyepiskopu İohann Ruprexti vəzifədən salmaq üçün səylərini gücləndirdi. Ruprext, 1410-cu ilin martında Marburqda, martdan aprel ayına qədər Heydelberqdə, apreldə Nürnberqdə, sonra yenidən Haydelberqdə və may ayında Oppenheym reyxstaqlarındakı başqalarından gələcək dəstək üçün ümidsiz idi. Ölümündən bir müddət əvvəl o, tacının satılmasını əmr etdi ki, əldə edilən pulu aptekçiyə, dəmirçiyə, çəkməçiyə, rəssama və digər yoxsullara olan borclarını ödəmək üçün istifadə etsin.

Ölümü

[redaktə | mənbəni redaktə et]

18 may 1410-cu ildə Ruprext 58 yaşında Oppenheim am Reyn yaxınlığındakı Landskron qalasında vəfat etdi.[10] Ruprext, ölümündən iki gün sonra Müqəddəs Ruh kilsəsində dəfn edildi. Nə kürfürstlər, nə də mühüm knyazlar dəfn mərasimində iştirak etmədilər. Yalnız bir neçə yüksək vəzifəli şəxs, kralın oğulları və Riqa arxiyepiskopu iştirak edirdi. Dəfn mərasimləri Nürnberq, Frankfurt və Nördlingen Azad İmperiya şəhərlərində keçirildi.[11] Dəfn mərasimi iyunun 9-da Heydelberqdə baş tutdu. Həyat yoldaşı bir il sonra öldü və onun yanında dəfn edildi.

Varisliyi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Mövcud sülalə müqavilələrinin əksinə olaraq, Ruprext torpaqlarını dörd oğlu arasında bölüşdürmək qərarına gəlmişdi. Bölgünü bu məqsədlə ona yaxın olan yeddi müşavir tərəfindən təyin edilmiş komissiya həyata keçirməli idi. Pfals kürfürstlüyünün ərazisinin dörd yerə bölünməsinə baxmayaraq, ərazi 1410-cu ildəki halı ilə 1395-ci ilə nisbətən daha böyük idi. Ölümündən iki gün əvvəl Ruprext Lüdviqə Pfalsın əsas ayrılmaz hissəsini vəsiyyət etdi.[12] Ruprextin kiçik oğulları İohann Pfals-Noymarktı, Otto Pfals-Mosbaxı, Stefan isə Pfals-Zimmerni aldı.

Ailəsi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ruprext 27 iyun 1374-cü ildə Amberqdə Nürnberq burqqrafı V Fridrixin qızı Elizabet fon Hohensollern ilə evlənmişdi. Övladları:

  1. Rupert Pipan (20 fevral 1375, Amberq — 25 yanvar 1397, Amberq)
  2. Marqaret (1376 – 27 avqust 1434, Nensi), 6 fevral 1393-cü ildə Lotaringiya hersoqu II Karl ilə evləndi.
  3. Fredidrix (təxminən 1377, Amberq – 7 mart 1401, Amberq)
  4. III Lüdviq (23 yanvar 1378 – 30 dekabr 1436, Heydelberq)
  5. Aqnes (1379–1401, Heidelberg), 1400-cü ilin martından qısa müddət əvvəl Heydelberqdə Klev hersoqu I Adolf ilə evləndi.
  6. Elizabet (27 oktyabr 1381 – 31 dekabr 1408, İnsbruk), 24 dekabr 1407-ci ildə İnsbrukda Avstriya hersoqu IV Fridrix ilə evləndi.
  7. İohann, Pfals-Noymarkt hersoqu (1383, Noynburq vorm Vald — 13 – 14 mart 1443)
  8. Stefan — Zimmern-Çvaybrükgen hersoqu (23 iyun 1385 – 14 fevral 1459, Zimmern)
  9. I Otto — Pfals-Mosbax hersoqu (24 avqust 1390, Mosbax — 5 iyul 1461)

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 3 4 Deutsche Nationalbibliothek Record #118750410 // Ümumi tənzimləmə nəzarəti (GND) (alm.). 2012—2016.
  2. ↑ Kindred Britain.
  3. ↑ Alois Gerlich: König Ruprecht von der Pfalz. In: Hartmut Harthausen (Hrsg.): Pfälzer Lebensbilder. Bd. 4. Speyer 1987, S. 9–60, hier S. 18; Regesten der Pfalzgrafen am Rhein, Bd. 1, bearbeitet von Adolf Koch, Jakob Wille, Innsbruck 1894, Nr. 5728–5826.
  4. ↑ Werner Paravicini: Die Preußenreisen des europäischen Adels. Teil 1, Sigmaringen 1989, S. 148–149 (Digitalisat Arxivləşdirilib 2022-07-07 at the Wayback Machine).
  5. ↑ Jörg Peltzer: Der Rang der Pfalzgrafen bei Rhein. Die Gestaltung der politisch-sozialen Ordnung des Reichs im 13. und 14. Jahrhundert. Ostfildern 2013, S. 157.
  6. ↑ Law, 2010. səh. 171–172
  7. ↑ 1 2 Jörg Schwarz: König Ruprecht von der Pfalz (1400–1410) und Königin Elisabeth. In: Alfried Wieczorek, Bernd Schneidmüller, Alexander Schubert und Stefan Weinfurter (Hrsg.): Die Wittelsbacher am Rhein. Die Kurpfalz und Europa. Begleitband zur 2. Ausstellung der Länder Baden-Württemberg, Rheinland-Pfalz und Hessen. Regensburg 2013, S. 261–271, hier: S. 265.
  8. ↑ Fritz Trautz: Die Reichsgewalt in Italien im Spätmittelalter. In: Heidelberger Jahrbücher 7 (1963), S. 45–81, hier S. 71 f.
  9. ↑ Oliver Auge, Karl-Heinz Spieß: Ruprecht (1400–1410). In: Bernd Schneidmüller, Stefan Weinfurter (Hrsg.): Die deutschen Herrscher des Mittelalters. Historische Portraits von Heinrich I. bis Maximilian I. (919–1519). München 2003, S. 446–461, hier: S. 456; Ernst Schubert: Probleme der Königsherrschaft im spätmittelalterlichen Reich. In: Reinhard Schneider (Hrsg.): Das spätmittelalterliche Königtum im europäischen Vergleich. Sigmaringen 1987, S. 135–184, hier: S. 173 ff. (online Arxivləşdirilib 2022-01-19 at the Wayback Machine).
  10. ↑ Aloys Schmidt: Leichenpredigt auf König Ruprecht von der Pfalz, gehalten im Dome zu Würzburg am 9. Juni 1410 von Winand von Steeg. In: Würzburger Diözesangeschichtsblätter. 14–15, 1952–1953, S. 337–342.
  11. ↑ Thorsten Huthwelker: Tod und Grablege der Pfalzgrafen bei Rhein im Spätmittelalter (1327–1508). Heidelberg 2009, S. 99.
  12. ↑ Das Testament ist abgedruckt in: Lorenz Weinrich (Hrsg.): Quellen zur Verfassungsgeschichte des römisch-deutschen Reiches im Spätmittelalter. Darmstadt 1983, S. 448 f., Nr. 111.

Mənbə

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Law, John E. Brescia, Fight near (1401) // Rogers, Clifford J. (redaktor). The Oxford Encyclopedia of Medieval Warfare and Military Technology. Oxford University Press. 2010.