Nağdsız cəmiyyət

Alıcı telefonunda Apple Pay proqramından və Square oxuyucudan istifadə edərək qəhvə üçün ödəniş edir

Nağdsız cəmiyyət — maliyyə əməliyyatlarının fiziki əskinaslar və ya sikkələr şəklində pulla deyil, əməliyyat iştirakçıları arasında rəqəmsal məlumatların (adətən pulun elektron təqdimatı) ötürülməsi yolu ilə həyata keçirildiyi iqtisadiyyat vəziyyəti[1]. Nağdsız cəmiyyətlər barter və digər nağdsız mübadilə üsullarından yaranmışdır. XX əsrin sonu və XXI əsrin əvvəllərində kredit kartları, debet kartları, mobil ödənişlər və bitkoin kimi rəqəmsal valyutalardan istifadə etməklə nağdsız əməliyyatlar mümkün oldu.

Dünyanın bir çox ölkələrində ticarət və investisiyalarda rəqəmsal uçot, idarəetmə və mübadilə üsullarından istifadənin artması, habelə nağd puldan istifadə edilən əməliyyatların yerdəyişməsi, onların əməliyyatlarla əvəzlənməsi ilə əlaqədar nağdsız cəmiyyət konsepsiyası elektron formada geniş müzakirə olunub[2][3]. Bəzi ölkələr indi nağd puldan istifadə edilən əməliyyatlara və əməliyyatların məbləğinə məhdudiyyətlər qoyur.

Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]

Gündəlik həyatda nağdsız əməliyyatların və hesablaşmaların tətbiqi tendensiyası 1990-cı illərdə, elektron bankçılığın adi hal alması ilə başladı.

2010-cu illərdə PayPal, rəqəmsal pul kisəsi sistemləri, Apple Pay, elektron kart və ya smartfonla kontaktsız və NFC ödənişləri və elektron hesablar kimi rəqəmsal ödəniş üsulları bir çox ölkədə geniş yayılmışdı[3].

2020-ci illərə qədər əməliyyatlarda külli miqdarda nağd puldan istifadə qismən onların çirkli pulların yuyulmasında və terrorizmin maliyyələşdirilməsində istifadəsi ilə bağlı yaranan şübhələrə görə azalıb. Bəzi satıcılar və pərakəndə satıcılar nağd ödənişlərə o qədər məhdudiyyət qoyurlar ki, onlar öz hərəkətləri üçün “nağd pulla müharibə”[4][5] ifadəsini işlədirlər. 2016-cı ildə ABŞ istehlak bazarı sorğusuna əsasən, respondentlərin 75%-i ödəniş üsulu kimi kredit və ya debet kartına üstünlük verdiyi halda, respondentlərin yalnız 11%-i nağd pula üstünlük verib[6]. 2009-cu ildə Venmo və Square rəqəmsal ödənişlər sahəsində texnologiyaları inkişaf etdirmək üçün yaradılmışdır. Venmo fərdlərə nağd pul saxlamadan başqalarına birbaşa ödənişlər etməyə imkan verir. Kvadrat, ilk növbədə kiçik müəssisələrə müştərilərindən ödənişlər almağa imkan verən texnologiyadır.

2016-cı ilə qədər İsveçdə əməliyyatların dəyərinin yalnız 2%-i nağd pulla, ümumi pərakəndə əməliyyatların isə yalnız 20%-i nağd pulla olub. Ölkədəki bank filiallarının yarısından azı nağd əməliyyatlar həyata keçirib[2]. İsveçin nağd puldan uzaqlaşması ona görədir ki, banklar 1960-cı illərdə işəgötürənləri birbaşa depozitdən istifadə etməyə inandırmışlar — 1990-cı illərdən başlayaraq çekləri doldurmuş, 2012-ci ildə smartfondan smartfona ödənişlər üçün əlverişli Swish sistemini işə salmış və 2011-ci ildə kart ödənişlərini qəbul etmək üçün IZettle-ı kiçik pərakəndə satıcılar işə salmışdır[2].

İsveçdə nağdsız cəmiyyət[redaktə | mənbəni redaktə et]

İsveç nağdsız cəmiyyət yaratmaq səylərinin nəyə gətirib çıxardığına bir nümunədir. İsveç cəmiyyəti 2000-ci ildən 2017-ci ilə qədər bütün nağd pulları rəqəmsal ödəniş üsulları ilə əvəz etmək cəhdləri səbəbindən kəskin şəkildə dəyişdi. Nağdsız bank filialları ideyası 2000-2005-ci illər arasında İsveçdə yaranıb və nağdsız filial həmin filialın yaxınlaşan bağlanmasına doğru bir addımdır. Təxminən 2008-ci ildən başlayaraq, İsveç bankları öz müştərilərini evdən maliyyə əməliyyatlarını (məsələn, rəqəmsal hesab ödənişləri kimi) emal etmək üçün istifadə edilə bilən xüsusi avadanlıqla təmin etməyə başladılar. Bununla belə, insanların hələ də nağd puldan istifadə etmək seçimi var idi və istəyənlər bankın qalan ofislərində nağd pulla məşğul ola bilirdilər.

Bu tendensiya 2015-17-ci illərdə bütün İsveç sikkələrinin və əskinaslarının (10 tac sikkəsi istisna olmaqla) dəyişdirilməsi ilə zirvəyə çatdı[7]. Bankın baş ofislərinin bildirdiyinə görə, artıq nağd pul tələb olunmur, çünki pul vəsaitlərinin çıxarılması və depozit qoyulması (məhdud miqdarda) maşınlar vasitəsilə mümkün idi. Amma "təhlükəsizlik qaydaları" üçün bank müştərisinin çıxara biləcəyi maksimum məbləğ həftədə 5000-10000 SEK arasında idi və depozitlər üçün də oxşar "təhlükəsizlik qaydaları" müəyyən edilmişdir. Daha sonra filialları olan bütün böyük şərti banklar filialların bağlanması və ya onların “nağdsız” filiallara çevrilməsi üçün məcburi prosesə başladılar. Bu gün nağd pulla işləyən filiallar çox azdır.

İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]

  1. ↑ "THE COST OF CASH IN THE UNITED STATES" (PDF). The Fletcher School Tufts University. 1 December 2016 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 December 2016.
  2. ↑ 1 2 3 Henley, Jon. "Sweden leads the race to become cashless society". June 4, 2016. 2018-03-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-28.
  3. ↑ 1 2 "The UK is getting closer to becoming a completely cashless society". The Independent. May 21, 2015. 2021-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-28.
  4. ↑ Tompor, Susan. "A cashless society? Some retailers turn noses up at currency". USA Today. 4 September 2016. 2018-04-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 July 2020.
  5. ↑ ""Negative" Interest Rates and the War on Cash". 2016-02-08. 2018-01-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-06-09.
  6. ↑ "2016 User Consumer Study" (PDF). 2019-08-02 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2021-12-28.
  7. ↑ "Sedel- och myntutbytet 2015-2017 | Sveriges Riksbank". 2021-12-28 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-12-28.