Osman ağa Gülməmmədov
 | Bu məqaləni vikiləşdirmək lazımdır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. |
Osman ağa Gülməmmədov — Azərbaycan Demokratik Respublikasının milli ordusunun zabiti, 3 dəfə Georgi xaçı kavaleri, "Müqəddəs Georgi" medalı (dördüncü, üçüncü və ikinci dərəcəli), polkovnik. Əhməd ağa Gülməmmədovun qardaşı.
| Osman ağa Gülməmmədov | |
|---|---|
| Şəxsi məlumatlar | |
| Doğum tarixi | 16 avqust 1892 |
| Doğum yeri | |
| Vəfat tarixi | 1 noyabr 1950 (58 yaşında) |
| Vəfat yeri | |
| Hərbi fəaliyyəti | |
| Rütbə | poruçik |
| Təltifləri |
  |
Həyatı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Osman ağa Gülməmməd ağa oğlu 16 avqust 1892-ci ildə (Gəncə)Yelizavetpol quberniyasının Qazax qəzasındakı Salahlı kəndində bəy ailəsində anadan olmuşdu.O.Gülməmmədov 1914-cü il sentyabnn birindən 1917-ci ilin avqustunadək Birinci Dünya Müharibəsi illərində süvari alayında döyüşüb. Döyüş yolu Avstriya və Rum cəbhələrində olub. Sıravi əsgər kim xidmətə başlayan Osman ağaya 1915-ci ilin avqustunda kiçik uryadnik rütbəsi verilib. Həmin il Avstriya cəbhəsində Briqen şəhəri uğrunda gedən döyüşlərdə yaralanıb. 1916-cı ilin mart ayında baş uryadnik və 1917-ci ilin iyununda milis-yunkeri rütbəsi ilə təltif olunub. 1918-ci ildə Kürdəmir, Müsüslü, Sanqaçal döyüşlərində bolşeviklərə qarşı vuruşub. Onun süvari dəstəsi düşməndən yüz altı nəfər aşağı rütbəli əsgər, üç zabit, bir həkim əsir alıb, qənimət kimi üç pulemyot götürüb.
Poruçik Osman ağa Gülməmmədov 1918-ci il sentyabrın 15-də Bakı döyüşlərinin ən fəal iştirakçısı olub. Avqustun on yeddisində Bakıya hücum zamanı bolşeviklərlə döyüşlərdə kornet Osman ağa Gülməmmədov süvari kəşfiyyat dəstəsində olarkən Balaxanı kəndinin şimal-qərb hündürlüyündən rəqibin arxasına keçərək onu Bakı şəhəri istiqamətində geri çəkilməyə məcbur etmişdi. Bu zaman özünü çatdırmış bölük Nobel çənləri yanında mövqe tutmuş və düşmən bölüyünə həmlə etməyə başlamışdı. Düşmən bölüyünün cinahında olan kornet Osman ağa Gülməmmədov pulemyot və tüfəng atəşi ilə qarşılandı. O, yaralıları itirsə də, nadir şücaət və mərdliklə, fədakarcasına igidlik nümunəsi göstərərək rəqibin güclü və sayca xeyli çox olmasına baxmayaraq, əlbəyaxa döyüşdə onun müqavimətini qırdı. Düşmənin bir hissəsi qırıldı, qalanları isə qaçdı. Həmlə zamanı cəsur kornet Osman ağa Gülməmmədovun mindiyi at yaralandı, lakin buna baxmayaraq, o, düşməni qıra-qıra onun sıralarını viran etmişdi. Bu güclü hücuma davam gətirməyən düşmən bir zabit, bir həkim, qırx doqquz əsgəri itirdi və üç pulemyotu qoyub qaçdı. Bakı cəbhəsində bu həmlə qətedici rol oynadı, çünki rəqib qüvvələri sındı.
Milli ordunun piyada qoşunu isə bundan müvəffəqiyyətlə istifadə edə bildi. Döyüşlərdə göstərdiyi igidliyə görə Osman ağa Gülməmmədova kornet süvari qoşununda birinci zabit rütbəsi və general Nuru paşanın əmrilə Türkiyənin beş qılınclı "Məcidiyyə" ordeni ilə təltif olundu[1]. Arxiv sənədlərində yazılr ki, təsvir edilmiş döyüşdə adını çəkdiyimiz kornet Osman ağa Gülməmmədovun komandası altında vuruşan süvarilər öz imzaları ilə onun qəhrəmanlığını şəhaət edirlər: Həmzə İsmayıloğlu, milis yunkeri Kərim Yaqubov, praporşik Paşa bəy Rüstəmov, milis yunkeri Dəmir Paşa oğlu və başqaları.
Osman ağa Gülməmmədov həmin ilin iyul ayında xidmət üçün bölüyü ilə birgə Qusara göndərilir. Şimal sərhədlərimizin qorunmasında general Denikinə qarşı mübarizə aparan poruçik Osman ağa Gülməmmədov nümunəvi qəhrəmanlıqlar göstərir. 1919-cu ilin yanvar ayında keçirilən baxış-yoxlamasında onun sıralarında döyüşdüyü birinci Azərbaycan süvari alayı hərbi Nazirin şəxsi təşəkkürünü qazanır.1920-ci ilin martında Qarabağ və Zəngəzurda düşmən təhlükəsi kəskin surətdə artır. Erməni-daşnak qoşun birləşmələri martın iyirmi birindən iyirmi ikisinə keçən gecə Xankəndində yerləşən birinci Cavanşir piyada alayının kazrmalarına qəfil basqın edir. Novruz bayramı axşamı Xankəndinə hücum edib Əsgəran yolunu bağlayırlar. Poruçik Osman ağa Gülməmmədov həmin odlu döyüşlərin fəal iştirakçısı olur. Aprelin ikisində onun bölüyü daşnakların Əsgərandan qovulmasında mərdliklə vuruşur. Iyirmi səkkiz aprel istilasından sonra müsavat zabiti Osman ağa Gülməmməd ağa oğlu Gülməmmədov Türkiyəyə mühacirətə getməyə məcbur olmuşdur.
"1937-ci il fevralın yeddisində maarifçi-qadın Mədinə xanım Qiyasbəylinin altıncı dindirilməsindən: Sual: — Osman ağa Gülməmmədov sizə tanışdır?Cavab: — Osman ağa mənim həmkəndlimdir. Mən onu 1919 −1920-ci illərdə görmüşəm. Azərbaycanın sovetləşməsindən sonra o, Azərbaycan alayı ilə Türkiyəyə getdi. Sual: — Sizi musavatçılarla nə bağlayırdı? Cavab: — Bizim millətçi nəzərimiz, qohumluğumuz və bu adamların mədəniyyəti."
Osman ağa Gülməmmədov Qarsda Kazım Qarabəkir paşa tərəfindən Şərq Ordusuna xidmətə qəbul olunmuş, beləliklə Anadoluda Mustafa Kamal Paşanın başlatdığı milli mücadiləyə qoşulmuşdu. Osman ağanın xidmət etdiyi bölüklərin Qarsda kürdlərin mərkəzi hökumətə qarşı qiyamının boğulmasında, onların yerində oturdulmasında iştirak etdiyi barədə məlumatlar var. Qarsın qurtuluşundan sonra Azərbaycan alayı Qərb cəbhəsinə yola düşür və Anadolunun yunan işğal güclərindən təmizlənməsində qəhrəmanlıqla çarpışır. Bu savaşlarda göstərdiyi müstəsna igidliklərə görə Osman ağa qırmızı şəridli (bantlı) "İstiqlal" ordeni ilə təltif edilmişdir. Bu ordeni onun sinəsinə Mustafa Kamal paşa özü asmışdır.
QARSDA YAŞADIĞI İLLƏR[redaktə | mənbəni redaktə et]
Savaş bitdi. Türkiyə vətəndaşı olmadıqları üzündən bir müddət işsiz qaldılar. Azərbaycanlılardan ibarət könüllü alay buraxılmış, əsgərlər öz həyatlarının bundan sonrasının qayğısına qalmış, bir vəsaitləri olmayan bu gənclər sıfırdan başlamalı olmuşdular. Həmin vaxtlar millət vəkili Əhməd bəy Ağaoğlunun (azərbaycanlı mühacir, görkəmli siyasi xadim Əhməd bəy Ağayev) prezident Mustafa Kamal paşaya şəxsən müraciətindən sonra bir sıra azərbaycanlı zabitlər sırasında Osman ağa Gülməmmədov da 1926-cı ildə Türkiyə vətəndaşlığını qəbul etmək şərti ilə Qafqaz sərhədlərində yerləşən orduya qəbul edilmiş, xidmət illərində albay (polkovnik) rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.
Türkiyədə Kazak soyadı qəbul edən Osman ağanın albay rütbəsindəykən hərbi xidmətdən istefaya çıxması komandanlıqla baş vermiş bir şəxsi narazılıq üstündə olmuşdu.
… Qardaşı oğlu, xidmətdə olan zabit Gülməmməd bəydən xəstə olduğuna dair bir məktub alır. Bu məktuba istinadən onun yanına getmək üçün izin istəyir. Komandanlıqda ona izin verməyəcəklərini açıq bir şəkildə bildirirlər. Osman bəy əsəbiləşir, oturub istefa ərizəsi yazır və onu yuxarı rütbəlilərin üzünə fırladır, hərbi geyimini çıxarır və əziz qardaşı oğlunun yastığının başına tələsir. Qarsa dönüşündə yuxarı rütbəlilər istefa ərizəsini geri götürməsini istəsələr də, Osman bəy bu təklifi qəbul etmir və mülki həyatda qalacağını deyir. Belə olduqda əsgəri böyüklər Mustafa Kamal Atatürkün adından onun hərbi xidmətində böyük uğurlar qazanmasından dolayı təşəkkür olaraq Səlim səmtində, "Qazi" adı ilə tanınan yerdə torpaq sahəsi və böyük bir dəyirman verirlər (Səlim indi Qars vilayətinin ilçə mərkəzlərindən biridir).
Osman Kazak hərbi xidmətdən istefaya çıxdıqdan sonra Qarsda yaşamışdır. Evi şəhərin Yusif paşa məhəlləsində imiş. Ona böyük etimad göstərərək Qars vilayət məclisinə (əncümən) üzv seçmişdilər. Qarslı dostlarımızın söylədiklərinə görə, vilayətdə hörmətli şəxslərdən olmuşdur.
Üç dövlətin hərbi savaşlarında müstəsna qəhrəmanlıqlara imza atmış bu Salahlı oğlu 1950-ci il noyabrın 1-də, çərşənbə günü saat 15:00-da haqqın rəhmətinə qovuşmuşdur. Osman Kazak böyük əsgəri törənlə Qars şəhidliyində dəfn olunmuşdur. Qars vilayət qəzetinin 2 noyabr sayında bu mərasim barədə "Osman Kazak vəfat etdi" başlığı ilə dərc edilən nekroloq onun övladlarının ailə arxivində saxlanılır: "Karsın tanınmış və sevilmiş simalarından Osman Kazak iki sənədən bəri çəkməkdə olduğu mədə kanseri nəticəsində 1 kasım çərşənbə günü saat 15-də vəfat etmiş və cənazəsi əsgəri mərasimlə 2 kasım pərşənbə günü öglə namazına mütəaqib böyük bir xalq qalabalığının da iştirakı ilə şəhitlikdə əbədi istirahətgahına tevdi edilmişdir.
Şəhitlikdə yapılan mərasimdə qarnizon komutanı albay Daniş Karabelen və hafiz Kurban Yurtsevən mərhum haqqında xütbədə bulunmuşlar. Kars mərhuma Tanrıdan rəhmətlər dilər, ailəsi əfradına və dostlarına başsağlığı dilər".
Vilayət qəzeti mərhumun həyatından da yazmışdır: "Azərbaycanın Qazax əyalətində doğulmuş olan Osman bəy 1920-ci ildə Milli Azərbaycan Hökumətinin inhilalı üzərinə İrana, oradan Türkiyəyə, tam təchizatlı bir süvari alayında yüzbaşı olaraq Karsa gəlmiş və alayı ilə birlikdə Karsın qurtuluşunda iştirak etmişdir. Kars qurtulduqdan sonra bu süvari alay Qərb cəbhəsinə gedərək İstiqlal hərbində iştirak etmiş və Osman bəy bu hərbdə də yararlıqlar göstərdiyindən qırmızı şəridli "İstiqlal" madalyası ilə təltif edilmişdir. Osman bəy son vətən qurtuluşuna mütəaqib ordudan istefa etmiş və Karsa gələrək yerləşmişdir. Kəndisi şəhrimizdə ticarətlə məşğul olurkən, Xalq Partiyasında fəal vəzifələr almış, uzun müddət Kars vilayət məclisi və daimi əncümən əzalığında bulunmuş və 7-ci devrədə vilayət ümumi məclisində Sarıqamışı təmsil etmişdir. Son sənələrdə hökumətcə kəndisinə verilmiş dəyirmanında məşğul idi. Mərhumun üç qızı, üç oğlu qalmışdır"…
Ailəsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Osman Kazak Qarsda hərbi xidmətdə ikən 1931-ci ildə əslən Gümrüdən olan Nəzakət xanımla evlənir. Onların üç oğlu və üç qızı doğulur: Hazer (Xəzər), Mahmud, Erdal, Türkan, Fatma Lalə və Yüksəl. Onlardan hazırda Qarsda yaşayanı yoxdur.
- 1. Türkan xanım (1932) Qarsda Əkrəm Karaçanta ilə evlənmişdir. İki oğlu olub, onlardan Baycan Karaçanta Ankarada, Əhməd Karaçanta Balıkəsir şəhərində yaşayır və Türkan xanım hazırda bu oğlunun yanındadır.
- 2. Fatma Lalə (1934–08.09.2002) Qarsda xidmətdə olan İstanbullu səhiyyə məmuru Erdoğan Kurtbay ilə evlənmişdir. Üç oğlu var: Fikrət Kurtbay Ərzurumda, Hikmət Kurtbay və İsmət Kurtbay isə İzmirdə yaşayırlar.
- 3. Yüksəl xanım (1936–2002) Gödəklilərdən Cabbar Gödəkli ilə evlənir və Ərzuruma gəlin gedir. İki övladı qalıb: Gülay Kafkaslı və oğlu Səlcuq Kafkaslı.
- 4. Hazar (Xəzər) (1938–1969) — Osman Kazakın böyük oğlu "Büyükkazak" soyadı ilə tanınırdı. Qarsda Nejla xanımla evlənib, özündən sonra iki oğlu, iki qızı qalmışdır. Oğulları Osman və Necati anaları ilə birlikdə İstanbulda yaşayırlar. Qızları Bircan və Səma da ərə gediblər və İstanbulda yaşayırlar.
- 5. Mahmud (Osman bəy bu oğluna vətəndə qalan qardaşı Mahmud bəyin adını qoyub) (1940–1977) evlənmədən vəfat etmişdir.
- 6. Erdal (1944) (Eldar) Ərzurumda Könül xanımla evlənmişdir. Övladları yoxdur. Bu anda İzmirdə yaşayır.
Mükafatları[redaktə | mənbəni redaktə et]
Birinci Dünya Müharibəsi illərində cəbhədə göstərdiyi qəhrəmanlığa görə dördüncü, üçüncü və ikinci dərəcəli "Müqəddəs Georgi" xaçı, dördüncü, üçüncü və ikinci dərəcəli "Müqəddəs Georgi" medalı ilə təltif olunmuşdur.
Müsəlman Korpusu üzrə hərbi rütbələr haqqında 16 may 1918-ci il tarixli 26 saylı əmr ilə Gülməmmədova starşinalıq imtiyazı ilə poruçik rütbəsi verildi, vəzifəsi yüksəldilərək üçüncü bölüyün komandiri təyin olundu. Əmrin ikisini də Müsəlman Korpusunun komandiri artilleriya general-leytenantı Əliağa Şıxlinski təsdiq etmişdi.
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ Mehmet Rıhtım, Mehman Süleymanov. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu. Bakı: Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu. 2008. səh. 339. ISBN 9952-426-23–2. 2023-02-24 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2023-02-24.