Səyahətnamə (Övliya Çələbi)

Səyahətnamə və ya Övliya Çələbi Səyahətnaməsi— Övliya Çələbinin XVII əsrdə yazdığı bir səyahət kitabıdır. On cilddən ibarətdir. Səyahətnamə ilk dəfə 1848-ci ildə "Müntehâbat-ı Evliya Çelebi" adı ilə Qahirə Bulak çap evində nəşr edilmişdir. İkdam qəzetinin sahibi Əhməd Cövdət bəy və Nəcib Asim bəy 1896-cı ildə İstanbulda Pertev Paşa Kitabxanasındakı nüsxəyə əsaslanaraq çap etməyə başladılar. 1902-ci ilə qədər yalnız ilk altı cild nəşr olunurdu. Yeddinci və səkkizinci cildlər Türk Tarix Komitəsi tərəfindən 1928-ci ildə, doqquzuncu və onuncu cildlər isə 1935-1938-ci illərdə Türkiyə Cümhuriyyəti Təhsil Nazirliyi tərəfindən yeni hərflərlə nəşr edildi. Səyahətnamə 1814-cü ildə Hammer tərəfindən kəşf edildikdən sonra bir çox əcnəbi alim Çələbi haqqında araşdırma apardı və əsərləri bir çox dilə tərcümə edilərək nəşr olundu. Orxan Şaiq Gökyay 1996-cı ildə "Səyahətnamə"nin ilk cildini Latın əlifbasına çevirdi və bu tarixdən sonra əsər daha çox insan tərəfindən öyrənilməyə başlandı[1] 2013-cü ilin iyun ayında UNESCO-nun Dünya Yaddaşı Siyahısına daxil edilmişdir[2].

Səyahətnamə
(اوليا چلبى سياحتنامه سى)
Əsərin birinci cildinin 1895-ci il nəşrinin üz qabığı
Əsərin birinci cildinin 1895-ci il nəşrinin üz qabığı
Müəllif Övliya Çələbi
Mövzu Səyahət kitabı
Orijinalın dili Osmanlı türkcəsi
Ölkə Osmanlı İmperiyası
Orijinalın nəşr ili 1848-ci il
Nəşriyyat Qahirə Bulak çap evi,
Cild 10
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Məzmunu

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Realist bir gözlə izlənilən hadisələr sadə və aydın, bəzən də fantastik bir povestlə, xalqın anlaya biləcəyi şəkildə yazılmış və xalqın anlaya biləcəyi deyimlərdən çox istifadə edilmişdir. Övliya Çələbi, Səyahətnaməsində gəzdiyi və gördüyü yerləri öz üslubunda təsvir edən 17-ci əsrin nadir yazıçılarından biridir. Övliya Çələbinin on cildlik Səyahətnaməsində gördüyü və gəzdiyi bütün ölkələr haqqında çox əhəmiyyətli məlumatlar var. Bu baxımdan əsər, Türk mədəniyyət tarixi və səyahət ədəbiyyatı baxımından əhəmiyyətli bir yerə sahibdir. Əsərində; XVII əsr Osmanlı coğrafiyası, bu dövrün danışıq türkcəsi və ləhcə xüsusiyyətləri, gəzdiyi bütün yerlərin ümumi vəziyyəti, coğrafi mövqeyi, tarixi, xalqın xüsusiyyətləri, dili, dini, geyimləri, sənətləri, gündəlik həyatları, müqayisəli coğrafiyası , sənət tarixi və etnoqrafiya baxımından bənzərsiz məlumatlar, Osmanlı cəmiyyətindəki müsəlman-qeyri-müsəlman əlaqələri, qeyri-müsəlman xalqların gündəlik həyatı, iqtisadi və mədəni vəziyyətləri, əhalisi, ibadət yerləri, inanc və etiqadları, fərqli toplumların hekayələri, xalq mahnıları, xalq şeirləri, miflər, nağıllar, maniya, ləhcə fərqləri, xalq rəqsləri, geyim, toy, əyləncə, inanclar, qonşuluq əlaqələri, sosial davranışlar, sənət və sənətkarlıq nümunələri, bölgənin evləri, camilər, məscidlər, çeşmələr, otel, saray, malikanələr, hamamlar, kilsələr, monastırlar, qüllələr, qalalar, istehkamlar, yollar, sinaqoqlar kimi fərqli quruluşların bütün xüsusiyyətləri; tikildiyi illəri, təmir işləri, bunları tikənlər, tikdirənlər, gəzdiyi bölgənin kulinariya mədəniyyəti haqqında zəngin məlumatlar, bölgə rəhbərliyi, köhnə ailələri, tanınmışları, şairləri, aktyorlar, müxtəlif səviyyələrdə məmurlarına qədər XVII əsr Osmanlısı haqqında ətraflı məlumatlar verilir. Osmanlı mətbəxi tədqiqatçısı Marianna Yerasimos, "Səyahətnamə"də 44 plov, 40 şorba, 23 ədviyyat, 90 balıq, 80 üzüm, 27 armud və 50-yə yaxın çörək növündən bəhs edildiyini bildirir.[1]

Cildlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]
"Səyahətnamə"-nin 1895-ci il nəşrinin üz qabıqları
  • Birinci cildin üz qabığı
    Birinci cildin üz qabığı
  • İkinci cildin üz qabığı
    İkinci cildin üz qabığı
  • Üçüncü cildin üz qabığı
    Üçüncü cildin üz qabığı
  • Dördüncü cildin üz qabığı
    Dördüncü cildin üz qabığı
  • Beşinci cildin üz qabığı
    Beşinci cildin üz qabığı
  • Altıncı cildin üz qabığı
    Altıncı cildin üz qabığı
  • Yeddinci cildin üz qabığı
    Yeddinci cildin üz qabığı
  • Səkkizinci cildin üz qabığı
    Səkkizinci cildin üz qabığı
Qaynaq: Atatürk Kitaplığı

Səyahətləri haqqında qoyub getdiyi 10 cildlik "Səyahətnamə"-nin mövzuları belədir:

Cild 1: İstanbul və ətrafı

Cild 2: Bursa və ətrafı. 1640-cı ilin aprelində etdiyi Amasya, Ünye, Batumi, Trabzon, Samsun, Qafqaz, Krit səfəri, 1645-ci ildə Ərzurum, Azərbaycan və Gürcüstan səfəri.

Cild 3: Şam - Suriya, Fələstin - Urmiya, Sivas, Əl-Cəzirə, Ermənistan, Rumeli, (Bolqarıstan və Dobruca)

Cild 4: Van, Təbriz, Bağdad, Bəsrə, Mardin səyahəti.

Cild 5: Van və Bəsrə səyahətinin sonu, Oçakov səyahəti, Rakoçiyə qarşı səfər, Rusiya səfəri, Anadolu üsyançılarına qarşı hərəkət, Çanaqqala üzərindən Bursaya dönüş, Moldaviyaya səyahət, Transilvaniyaya səyahət, Bosniyaya gediş, Dalmatiya səfəri, Sofiyaya dönüş.

Cild 6: Transilvaniya səfəri, Albaniyaya gediş, İstanbula dönüş. Macar səfəri, Uyvarın mühasirəsi, müəllifin 40.000 tatarla Avstriya, Almaniya, Flamand və Baltik dənizinə qədər səyahəti. Uyvarın ələ keçirilməsi, Belqrada dönüş. Herseqovinaya göndərilməsi, Raqusa, Monteneqro səfəri, Nadkanijaya səfəri və Kanizsa-Xorvat məmləkəti.

Cild 7: Avstriya, Krım, Dağıstan, Dəşt-i Qıpçaq, Həştərxan.

Cild 8: Krım, Krit, Saloniki, Rumeli.

Cild 9: Kütahya, Afyon, Manisa, İzmir, Saqqız adası, Quşadası, Aydın, Amasya, Tirə, Dənizli, Muğla, Bodrum, Ege adaları, İsparta, Antalya, Alanya, Karaman, Silifke, Tarsus, Adana, Maraş, Antep, Kilis, Urfa, Rəqqə, Hələb, Əl-Laziqiyyə, Şam, Beyrut, Sayda, Safed, Nablus, Qüds, Mədinə, Məkkə və ətraf yerlərə səfərləri.

Cild 10: Misir və Sudan.

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ 1 2 Ülkü Çelik Şavk. "Sorularla Evliya Çelebi" (PDF) (türkcə). turkiyat.hacettepe.edu.tr. (#archive_missing_date) tarixində arxivləşdirilib (PDF).
  2. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2014-11-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-24.

Xarici keçidlər

[redaktə | mənbəni redaktə et]