Həştərxan xanlığı
Həştərxan Xanlığı (tatarca حاجی ترخان خانلغی, Xacitarxan Xanlığı) — Qızıl Ordanın yıxılmasından sonra, Çingiz xanın oğlu Cucinin nəslindən olan Toxa Temür sülaləsindən Noqay xan tərəfindən qurulmuş bir Türk dövləti.
| Tarixi dövlət | |
| Həştərxan xanlığı | |
|---|---|
 |
|
|
|
|
| Dilləri | Qədim Tatar dili[d] |
| Rəsmi dilləri |
|
| Dövlət dini | sünni islam |
| İdarəetmə forması | xanlıq |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]1466 – 1554-cü illər arasında hökm sürmüş bir xanlıqdır, paytaxtı Həştərxan şəhəri olmuşdur. Krım xanlığı vasitəsiylə Osmanlı dövlətinin nüfuz dairəsinə girmişdir.
Onun ehtimali təsisedici Qızıl Ordanın hakimi, Səyyid Əhmədin qardaşı, Mahmud Xan sayılır.[1]
Əsli adı "Əjdaha Xanlığı" olan və ruslar tərəfindən sonradan dəyişdirilən Həştərxan xanlığı, Xəzər dənizinin şimal sahillərində əhəmiyyətli bir ticarət mərkəzi olaraq, 88 il müstəqil olmuş, lakin ardıcıl olaraq davam edən hakimiyyət mübarizələri nəticəsində zəifləmiş və 1556-cı ildə rus çarı Qorxunc İvan tərəfindən yıxılmışdır.
Rusiyanın Qazan və Həştərxan xanlıqlarını yıxaraq şərqə doğru genişləmə siyasətindən narahat olan Osmanlı Dövləti, (həm də Orta Asiyadakı türk xanlıqlarının kömək istəməsi səbəbindən) 1563-cü ildə Rusiyanı dayandırmaq üçün Həştərxana səfər planlaşdırmış, ancaq 1569-cu ildə həm ordu rəhbərləri arasında, həm də Krım Xanı ilə bu rəhbərlər arasında başlayan anlaşılmazlıqlar nəticəsində səfərdə istənilən nəticəyə nail olunmamışdır. Buna baxmayaraq Rusiyanın sülh istəməsi səbəbindən 1570-ci ildə yenə də Osmanlı və Orta Asiya türk xanlıqlarının xeyrinə bir müqavilə əldə edilə bilmişdir.
Bu gündə Həştərxan və ətrafında sıx türk əhalisi yaşayır.
Həştərxan Xanları
[redaktə | mənbəni redaktə et]I. noyabr 1466–1490
Abbülkərim 1490–1514
Canı Gözət 1514–1521 (1474 −1476 Krım Xanı)
Hüseyn 1521 — ?
Şeyx Əhməd ? — 1525
II. Noyabr ? — 1532
İslam Giray 1531–1532 (1532 Krım Xanı)
Ağ Kubek (I dəfə) 1532–1533
Abdürrəhman (II dəfə) 1533–1537
Dərviş Qazi 1537–1539
Şeyx Heydər (Şeyx Əhmədin oğlu və Dərviş Qazinin atası)
Abdürrəhman (II dəfə) 1539–1543
Ağ Kubek (II dəfə) 1545–1546
Yağışçı 1546–1554
Dərviş Əli 1554–1557
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Golden, Peter Bş. An Introduction to the History of the Turkic Peoples Ethnogenesis and State-Formation in Medieval and Early Modern Eurasia and the Middle East. WIESBADEN: OTTO HARRASSOWITZ. 1992. səh. 332. ISBN 3-447-03Z74-X.
