Türkiyənin iqtisadi tarixi

Türkiyə iqtisadiyyatı
Türkiyənin iqtisadi tarixi
Pul Türk lirəsi Türkiyə Respublikası Mərkəzi Bankı
Əsas layihələr Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri Nabukko qaz kəməri Cənub-Şərqi Anadolu Layihəsi
Türkiyə portalı
b m r

Bu məqalə aşağıdaki məqalələr silsiləsinə aiddir:
Türkiyə tarixi
Ən qədim dövr Anadolu tarixdən əvvəlki dövrdə Paleolit dövrü Anadolu təq. e.ə. 500,000–  10,000 Mezolit dövrü Anadolu təq. e.ə. 11,000–  9,000 Neolit dövrü Anadolu təq. e.ə. 8,000–  5,500
Tunc dövrü Troya e.ə. 3000–700 Hattlar e.ə. 2500–2000 Akkad e.ə. 2400–2150 Luvilər e.ə. 2300–1400 Assuriya e.ə. 1950–1750 Axeylər (hHmer) e.ə. 1700–1300 Kissuvatna e.ə. 1650–1450 Hetlər e.ə. 1680–1220 Arsava e.ə. 1500–1320 Mitanni e.ə. 1500–1300 Hayasa Azzi e.ə. 1500–1290 Likiya e.ə. 1450–350 Assuva e.ə. 1300–1250 Diauxi e.ə. 1200–800 Yeni hetlər e.ə. 1200–800 Frigiya e.ə. 1200–700 Kariya e.ə. 1150–547 Tuvanuva e.ə. 1000–700 İoniya e.ə. 1000–545 Urartu e.ə. 859–595/585
Dəmir dövrü Diauxi e.ə. 1200–800 Yeni hetlər e.ə. 1200–800 Frigiya e.ə. 1200–700 Kariya e.ə. 1150–547 Heksapol e.ə. 1100–560 Eolida e.ə. 1000–560 Tuvanuva e.ə. 1000–700 İoniya e.ə. 1000–545 Urartu e.ə. 859–595/585 Midiya dövləti e.ə. 678–549 Lidiya e.ə. 685–547
Antik dövr Antik Anadolu Antik Frakiya Əhəmənilər dövləti e.ə. 559–331 Makedoniyalı İsgəndərin dövləti e.ə. 334–301 Kappadokiya çarlığı e.ə. 322–130 Antiqonidlər e.ə. 306–168 Selevkilər imperiyası e.ə. 305–64 Ptolemeylər dövləti e.ə. 305–30 Pont çarlığı e.ə. 302–64 Vifiniya e.ə. 297–74 Perqamon çarlığı e.ə. 282–129 Qalatiya e.ə. 281 – b.e. 64 Parfiya e.ə. 247 – b.e. 224 Ermənistan çarlığı e.ə. 190 – b.e. 428 Roma Respublikası e.ə. 133 – b.e. 27 Kommagena çarlığı e.ə. 163 – b.e. 72 Qədim Roma e.ə. 133 – b.e. 330 Sasanilər imperiyası e.ə. 224 – b.e. 651
Orta əsrlər Orta əsrlərdə Anadolu Şərqi Roma imperiyası (330–1453) Raşidi xilafət (637–656) Böyük Səlcuq imperiyası (1037–1194) Danişməndilər (1071–1178) Rum sultanlığı (1077–1307) Kilikiya çarlığı (1078–1375) Anadolu bəylikləri (1081–1423) Edessa qraflığı (1098–1150) Artuqlular (1101–1409) Trabzon imperiyası (1204–1461) Latın imperiyası (1204–1261) Qaramanoğulları (1250–1487) Elxanilər dövləti (1256–1335) Qaraqoyunlular (1375–1468) Ağqoyunlular (1378–1501)
Osmanlı dövrü Osmanlı imperiyasının dövrləri Yaranması (1299–1453) Yüksəlişi (1453–1566) Transformasiyası (1566–1703) Durğunluq dövrü (1703–1789) Reformasiya dövrü (1789–1908) Süqutu (1908–1922)
Türkiyə Respublikası Türkiyə Respublikasının dövrləri İstiqlaliyyət müharibəsi (1919–1922) Müvəqqəti hökumət (1920–1923) Birpartiyalılıq dövrü (1923–1930) (1930–1945) Çoxpartiyalılıq dövrü (1945–hal-hazırda)
Mövzulara görə Anadolu xalqları Türklərin Anadoluya köçü Konstitusiya tarixi İqtisadi tarixi Hərb tarixi Mədəni tarixi
Xronologiya
Türkiyə portalı
b m r

Türkiyə iqtisadiyyat tarixi,Türkiyənin müxtəlif iqtisadi fəaliyyət və dəyişikliklərini Türkiyə tarixində mühüm yer alır.

24 iyul 1923 tarixində tərəflər arasında razılaşma ilə sona çatan və 23 avqust 1923 tarixində TBMM tərəfindən təsdiqlənərək qüvvəyə girən Lozanna müqaviləsi xaricilərə təmin edilən bəzi imtiyazları sona çatdırdı. Saziş çərçivəsində təşkil edilən ticarət müqaviləsi şərtlərinə görə 1916-ci ildən 1929-cu ilə qədər Osmanlı Dövlətinin gömrük tariflərini tətbiq etmək zəruriliyi yarandı.^[1] Bunun nəticəsində Türkiyə Cümhuriyyəti, Osmanlı dövlətinin borclarının% 62.5'ini ödəmək məcburiyyətində qaldı. 1928-ci ildə Millətlər Liqası tərəfindən bir miqdar azaldılmış borcların hamısının ləğvi 1954-cü ilə qədər davam etmişdir.^[2]1923-ci ildə İzmir İqtisad Konqresi Atatürk başçılığında toplandı. 26 avqust 1924 tarixində Türkiyə İş Bankı quruldu. 1927-ci ildə Sənaye Təşviq Qanunu qəbul edildi. 5 dekabr 1927-ci ildə ilk kağız pullar dövriyyəyə buraxılmış və köhnə kağız pullar dövriyyədən çıxarılmışdı.^[3]

İqtisadi təchizat məqsədiylə Türkiyə 1930-cu ildə ABŞ-dən 10 milyon dollarlıq bir borc aldı. 1934-cü ildə Sovetlər Birliyindən alınan 8 milyon dollarlıq borcla Birinci Beş İllik Sənaye Planında yer alan fabriklərin bir qisimi tikildi. 1938-ci ildə İngiltərədən alınan 16 milyon sterlinin 10 milyonu ilə xarici ödəmə çətinlikləri aradan qaldırıldı və geri qalan pul da hərbi məqsədli istifadə edildi.^[4]1939-cu ilin əvvəllərində Türkiyənin valyuta olaraq ödənəcək ümumi xarici borcu 236 milyon ABŞ dolları olduğu halda, 1940-cı ildə İngiltərə və Fransadan ümumi 164 milyon dollar, 1942-ci ildə Almaniyadan 100 milyon mark kredit təmin edildi. Bu vəziyyət 1945-ci ilin sonunda konsolidə xarici borc məbləği 439 milyon dollara çıxdı. II. Dünya müharibəsi səbəbiylə Türkiyədə artan hərbi xərclər və xarici borc stoklarındaki hadisələr ilə Türk lirəsində yaşanan dəyərlənmə daha sonra iqtisadi böyümə üzərində mənfi bir təzyiq meydana gətirdi və bunun nəticəsində 1946-cı ildə devalvasiya edildiyində xarici borc TL növündən 707 milyon Türk lirəsinə çatdı. 3 il sonra sterling və digər valyutaların devalvasiyasında sonra xarici borclarda 204 milyon TL düşüş yaratdı.^[5]

1950-1960-ci illər arasında Türkiyənin xarici borcu 227 milyon dollardan 1 milyard 138 milyon dollara çatdı və ümumi xarici borc miqdarında dörd dəfədən çox bir yüksəliş ortaya çıxdı.^[6]

1. ↑ Tokamış ATEŞ-Alkan SOYAK, Cumhuriyet Dönemi İktisadi Yapı ve Finans Sistemi 1923-1946 Dönemi, Osmanlı'dan Günümüze Türk Finans Tarihi, İMKB Yay. C.2 1999 s. 38
2. ↑ Reşat AKTAN, Türkiye İktisadı, Sevinç Matbaası, Ankara 1972 s. 44-45
3. ↑ Tokamış ATEŞ-Alkan SOYAK, Cumhuriyet Dönemi İktisadi Yapı ve Finans Sistemi 1923-1946 Dönemi, Osmanlı'dan Günümüze Türk Finans Tarihi, İMKB Yay. C.2 1999 s. 47-59
4. ↑ İlker PARASIZ, Türkiye Ekonomisi 1923'ten Günümüze İktisat ve İstikrar Politikaları, Ezgi Kitabevi Yay. B.1 Bursa 1998, s. 36-74
5. ↑ Rıdvan KARLUK, Türkiye Ekonomisi, Beta Yay. Genişletilmiş. B.4 İstanbul 1996, s. 217
6. ↑ Sinasi GÜCERİ, Türkiye Ekonomisinin Yapısal Meseleleri ve Bir Çözüm Modeli, İş Dünyası Vakfı, İstanbul 1995, s. 209