КЬВЕ

|| КЬВЕД числит. 1) садан гуьгъуьнлай, пудан вилик къвезвай кьадар къалурдай гаф. И цӀегьрехъ сад эркек, сад диши - кьве бала аваз хьана. Ф. Жанавурни цӀегь. Кьве йис бес я... Е. Э. Яр гуьзел. Кьве вил булах хьиз аквада... Е. Э. Гуьлселем. - Вун квел алахънава, яда, гъана ПМК-дай жуваз кьве куб гарбилрикай жагъун тавуна? С. Муслимов. ЦицӀигъ-наме. Чун кьвед яр яз икӀ наз чна чаз авун Садра аку, лайихди ян кар гуьзел. Е. Э. Яр гуьзел. Гьарнавай кесиб дагълуяр КӀватӀ хьанвай и хуьрерай. Патарал зегьмет чӀугуна, Кеспи чирунал алахъна, Кьвед, пуд йисуз тракторрал гьа и чуьллера кӀвалахна. А. Ф. Эм-Тэ-Эс. 2) вузда, школада кӀелзавайбурун чирвилин дережадин пис кьиметрикай сад.

* кьве вил цава хьун гл., азарлу яз месе гьатун. Кьве вил цава, беден месел, За вуч ийин, аман, я Раб? Е. Э. Заз вуч ийин, аман, я Раб?

* кьве гапур са къакъара гьакьдач мисал 'сад хьтин кесердинбур сад-садаз къаншар авуна веже къведач' манадин мисал. - ЧӀехиди зун хьайила, ада вуч лугьуда кьван? Зи гаф гьадан гафни я. Мисалда лугьузвайвал, са къакъара кьве гапур гьакьдач эхир... Б. Гь. Заз эвера.

* кьве дуьнья сущ. 1) чан аламаз яшамиш жедай ва кьейила жедай чкаяр. Кьве дуьньядин нур я Вейсул. X. Къ. Вейсул Къаранидиз. 2) куьч. пачагьдин ва советрин девир. Сулейман халкьдин шаир тирди ам гьамишакуьгьне девирдани, цӀийи, совет властдин девирдани халкьдихъ галаз къакъат титр тегьерда алакъада аваз, халкьдихъ рикӀ куз хьайивиляй я. И «кьве дуьньядани» Сулеймана халкьдин дердериз, гъамариз, азабриз ва зиллетриз, халкьдин умудриз. шадвилериз ва бахтавар йикъариз шериквал ийиз хьана. М. М. Гь. ЧӀехи шаир.

* кьве дуьнья акун гл., низ жуван уьмуьрда гзаф азиятрик хьун. Зун гьа залум гьижранар чӀугурди я, Заз вилелди кьве дуьнья акурди я. X. Т. Герек я чирвал.

* кьве дуьньядин кӀвални чӀур хьун гл., нин инсандал чан аламаз ва ам кьейилани пис гьалда хьун. Кьве дуьньядин адан кӀвални чӀур жеди. Е. Э. Гьая тийижир паб.

* кьве-кьвед нар. жуьтер хьана. Жегьилжаванри кьве-кьвед, пудпуд хьана, къуьлуьник экечӀиз, чпин гьевесар элекьарна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз

* кьве кӀвач са чапатӀда [калушда] туна акъвазун. Къ. Рамазанов вичин гафунал, лугьудайвал, кьве кӀвач са чапатӀда туна акъвазнава: «Зун фитнечи ятӀа, зун дустагъда тур, ТахьайтӀа, Исмаиловнй Вердиханов». К. 1989, 22. XӀӀ. Гьикьван идан-адан минетар, рекьерин манийвилерикай, гуьзлемиш тавур сала-кьададикай ацӀурун-ичӀирунар кватнатӀани, Рамизак гаф акатнач - ада кьве кӀвач са чапатӀда туна. Т. А. Мехъер куьтягь тахьанмаз. Адан ярар-дустар, ашукь галачиз мехъер жедайди туш лугьуз, кьве кӀвач са калушда туна акъвазнава. С. Ярагъви ашукь Уьзден.

* кьве кӀвачяй акъатна нар. гзаф къекъуьнар авуна галатнавай гьалдиз атана. Анкетада авай делилрай аквазвайвал, ам апрелдилай сентябрдал кьван, кьве кӀвачяй акъатна, кӀвалахдихъ къекъвез хьана. А. А. Нажмудин Самурский.

* кьве мез [аваз, гваз] хьун гл., низ вич нихъ галаз рахазватӀа, гьадалай аслу яз жуван фикир дегишариз алакьун. Кьве мез гвайда зун и гьалда машгъулна... Е. Э. Шеда зун.

* кьве рикӀин хьун гл., вуж тайин са фикирдал, къарардал татун, вуч ийидатӀа чир тахьун. Ваз ихтияр я, жемир вун кьве рикӀин... Е. Э. Заз рахамир. Абулмуслима вичиз авур ихтилатрилай гуьгъуьниз и гафарни ван хъхьайла, Буба кьве рикӀин хьана. Къ. Къ. КӀири Буба. Зун фикиррай вахъ галаз рази я, амма кьве рикӀин хьанва. А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер.

* кьве тӀуб алай чкадал пуд тӀуб эциг! векьи, межд. 'ванмир, сесмир, рахамир' манадин ибара. - Куьн гьуьриятдикай манияр туькӀуьрдай чкадал атанвач. Кьве тӀуб алай чкадал пуд тӀуб эциг! Гь. Къ. Четин бахт.

* кьве хилен калар сущ. жуьт калар. И чӀавуз адан чин, лепеди ранда ягъай хъипи къван хьиз аквадай? Гьяркьуь нер лагьайта, кьве хилен калардиз ухшар тир. 3. Э. Рекьер сад туш.

*   кьве хилен тфенгар сущ. къуша тфенгар, сад-садан къвалав гвай кьве луьле алай тфенгар.

*   кьвед-пуд числит, са тӀимил

*   кьве чин < алаз > хьун гл., вуж нив алакъа жезватӀа, адаз кӀанивал авун, адаз кӀани гафар лугьун, ам алачир чкадал адакай пис рахун. Абу Гьуьрейрадин гафаралди, Мегъамед пайгъамбарди лагьана: "Кьве чин хьунин лишанар пуд ава: тапарар кваз рахун, хиве кьур кар тамамр тавун ва ихтибар кьилиз акъуд тавун " Диндикай Суьгьбетар || Самур, 1994, No 3 Чан ви Аллагьди къачурай, кьве чин алай фендигар, фад лагьай кар ая! Гь. С. КӀири Буба

* кьве чин алайвал сущ. кьве чин алай гьал (нив алакъа жезватӀа, адаз кӀанивал ийидай, адаз кӀани гафар лугьудай, ам алачир чкадал адакай пис рахадай гьал). Ада Бедирханан кьве чин алайвал, зегьерлувал ашкара авуна, гьич садавайни инкар тежедайвал Бедирханан чӀуру къастар дуьздал акъудна. Н. А. Кьве рикӀин хиялар. Мисриханан кьве чин алайвал акурла, адаз гзаф хъел атанай. Н. А. Кьве рикӀин хиялар.

* кьвед лагьай числ. садалай гуьгъуьнай къвезвай тартиб къалурдай ибара. ЦӀаруди кьвед лагьай сеферда чантада гъил туна. Б. Гь. Заз эвера. Амма муркӀадин кьелечӀ чкадилай хада лагьайвал, фронтда хьайи кьван хирери зайифарнавай буба кьвед лагьай хва хьайи са тӀимил вахтундилай кечмиш хьана. Б. Гь. Заз эвера.