is. 1) aviation f ; mülki ~ aviation civile ; hərbi ~ aviation militaire ; qütb ~sı aviation polaire ; 2) aérien,-ne ; d’aviation ; ~ mühərriki moteur m d’aviation ; ~ sənayesi industrie f aéronautique ; ~ şirkəti compagnie f d’aviation
Flare (aviasiya)
Flare və ya alov topu (ing: Flare) — istiliklə idarə olunan döyüş raketlərini qarışdırmaq üçün istifadə olunan sistem.
Sistem istiliklə idarə olunan raket aşkarlanan kimi işə başlayır və çox yüksək temperaturda alov topları ataraq raketin işləmə mexanizmini zədələnyir. Bu gün bütün müasir hərbi təyyarələr, hərbi helikopterlər və tanklar bu sistemdən istifadə edir.
Mülki aviasiya
Mülki aviasiya, həm özəl, həm də kommersiya baxımından bütün qeyri-hərbi aviasiyaları təmsil edən iki əsas uçuş kateqoriyasından biridir. Dünyanın əksər ölkələri Beynəlxalq Mülki Aviasiya Təşkilatının (ICAO) üzvüdür və bu agentlik vasitəsilə mülki aviasiya üçün ümumi standartlar və tövsiyə olunan təcrübələrin yaradılması üçün birlikdə çalışırlar.
Civil aviation includes two major categories:
Planlaşdırılmış hava nəqliyyatı, müntəzəm marşrutlarda işləyən bütün sərnişin və yük uçuşları daxil olmaqla; və
Ümumi təyinatlı aviasiya, özəl və ya kommersiya kimi bütün digər mülki uçuşlar da daxil olmaqla
Planlaşdırılmış hava nəqliyyatı sərnişin sayı baxımından daha böyük əməliyyat olsa da, ümumi təyinatlı aviasiya uçuşların sayında daha böyükdür (və uçuş saatlarına görə).
Bəzi ölkələr, təyyarələrin istifadəyə verildiyinə görə tənzimləmə fərqi də göstərir:
Kommersial aviasiya uçuşların əksəriyyətini və ya hamısını, xüsusən də hava yollarında planlaşdırılan xidmətlər daxildir; və
Özəl / biznes aviasiya hər hansı bir mükafat almadan öz məqsədləri (istirahət, işgüzar görüşlər və s.)üçün uçan pilotlar daxildir.
Bütün planlaşdırılan hava nəqliyyat kommersiya, lakin ümumi aviasiya həm kommersiya və özəl ola bilər. Normalda, pilot, təyyarə və operatorun hamısı ayrıca kommersiya lisenziyası, qeydiyyatı və istismar sertifikatları vasitəsilə kommersiya əməliyyatları aparmaq səlahiyyətinə sahib olmalıdırlar.
İkinci dünya müharibəsindən sonra ticarət aviasiyası sürətlə böyüdü və əsasən hərbi təyyarələrdən istifadə edərək insanları və yükləri daşıdı. Bu böyümə, B-29 və Lancaster kimi ağır və həddindən artıq ağır bombardmançı təyyarələrini kommersiya təyyarələrinə çevrilməsi ilə nəticələndi. DC-3 də daha asan və uzun kommersiya uçuşları üçün düzəldi. Reaktiv təyyarə ilə ilk kommersial uçuş de Havilland Comet təyyarəsi ilə yerinə yetirilib.
Sanitar aviasiya
Sanitar aviasiya (Hava təcili yardımı) - nəqliyyatın əlçatan olmaması və ya tibb müəssisələrindən çox uzaq məsafədə, qəzalı vəziyyətdə olan təyyarələrin və sərnişinlərin axtarışında və xilas edilməsində, habelə xəstələrin və qurbanların sürətli daşınması üçün təcili tibbi yardım göstərmək üçün hazırlanmış təyyarələrdir.
Sanitar aviasiya Birinci Dünya Müharibəsindən sonra yarandı. Artıq 1930-cu illərdə, SSRİ-də təyyarələrin sanitar növləri (Sh-2, K-3 və s.) hazırlandı və quruldu, təyyarənin təchiz edilməsi üçün əsas tələblər və uçuş keyfiyyətləri inkişaf etdirildi. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı təcili yardım təyyarələri geniş yayıldı və kiçik miqyasda olsa da, bir çox döyüşən tərəflər tərəfindən istifadə edildi.
Sanitar aviasiya inkişafının zirvəsi 20-ci əsrin ikinci yarısında başladı. Bu zaman vertolyotlar geniş yayıldı, yəni əvvəlcədən mümkün olmayan - məsələn, meşənin evin yaxınlığında və ya xəstəxana binasının yanında vertolyotu yerə endirmək mümkün oldu. Təyyarənin daşıma qabiliyyəti artdı, kabin hava sıxlığını aldı, bu isə daha çox xəstəni qəbul etməyə və daha az narahatlıq keçirməyə imkan verdi.
Hava təcili yardım (ing.Air ambulance) — xəstə və ya yaralı insanları uzun məsafələrə daşımaq üçün hazırlanmış hava nəqliyyatı. Ənənəvi təcili yardım maşınlarının heç biri hadisə yerinə asanlıqla və tez gələ bilmədikdə və ya xəstə hava nəqliyyatının ən praktik olduğu uzaq bir məsafədə olduqda istifadə olunur. Təcili yardım hava heyətləri avadanlıqla təchiz olunmuşdur ki, bu da xəsarət almış və ya ağır xəstələrə təcili tibbi yardım göstərmək imkanı verir.
Sud Aviasiya
Sud Aviasiya — keçmiş Fransa təyyarə istehsalçısı idi. Şirkət 1 mart 1957-ci ildə SNCASO və SNCASE-nin birləşməsi ilə quruldu və 10 iyul 1970-ci ildə Nord Aviasiya və SERB ilə birləşərək Aérospatiale adını aldı.
Aviasiya sənayesi
Aviasiya sənayesi — aviasiya texnikasının inkişafı, istehsalı, sınaqdan keçirilməsi, təmiri və utilizasiyasının həyata keçirildiyi sənaye sahəsi. XX əsrin əvvəllərində yaranmış, Birinci və İkinci Dünya müharibələri arasındakı illərdə əsas sənaye sahəsinə çevrilmişdir. İstehsalın yüksək səviyyədə kooperasiyası və konsentrasiyası ilə texniki cəhətdən ən qabaqcıl mühəndislik sahələrindən biridir.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Авиационная промышленность // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] (3-е изд.). М.: Советская энциклопедия. гл. ред.: А. М. Прохоров. 1969–1978.
Авиационная промышленность // Авиация: Энциклопедия. М.: Большая Российская энциклопедия: ЦАГИ. Глав.
Federal Aviasiya Administrasiyası
Federal Aviasiya İdarəsi və ya Federal Aviasiya Administrasiyası (ing. Federal Aviation Administration (FAA) )— Birləşmiş Ştatlar Nəqliyyat Departamentinə bağlı olan "federal" dövlət təşkilatı.
Təşkilatın vəzifəsi ABŞ-nin hava məkanında bütün növ təyyarələrin, uçuş, istehsal, müdaxilə, effektivlik və etibarlı təhlükəsizlik qaydalarının izlənilməsinə və tətbiqinə nəzarət etmək və ABŞ-də hava təhlükəsizliyini təmin etməkdir.
23 avqust 1958-ci ildə ABŞ Konqresi tərəfindən təsis edilmiş və bu sahədə əsas qurum olaraq təyin edilmişdir. Bu tarixə qədər xidmət edən CAA (Civil Aeronautics Administration - Mülki Aeronavtika İdarəsi) və AMB (Airways Modernization Board - Hava Yollarının Modernləşdirilməsi Şurası) qurumları bu qurumun altına toplaşdırılmışdırlar.
Milli Aviasiya Akademiyası
Milli Aviasiya Akademiyası (MAA) — Azərbaycan Respublikasının dövlət ali təhsil müəssisəsidir və Azərbaycan Hava Yolları Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin (QSC) strukturuna daxildir. Milli Aviasiya Akademiyası Azərbaycanda mülki aviasiya sahəsində ali, əlavə və peşə-ixtisas təhsil proqramlarını həyata keçirən ali təhsil müəssisəsidir.
Azərbaycan Respublikası mülki aviasiya sahəsində milli kadrlara olan ehtiyacın ödənilməsi məqsədilə Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 15 iyun 1992-ci il tarixli 337 saylı qərarı ilə "Azərbaycan Hava Yolları" Dövlət Konserni (indiki "Azərbaycan Hava Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti) nəzdində Milli Aviasiya Mərkəzi yaradıldı
Mərkəzin nəzdində Ümumi texniki fənlər və Humanitar fənlər kafedraları təşkil olundu. 1993-cü ildə Mərkəzdə Hava Nəqliyyatının İstismarı fakültəsi və Aviasiya xüsusi avadanlığı və İngilis dili kafedraları yaradıldı.
Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 24 fevral 1994-cü il tarixli 81 saylı qərarı ilə Milli Aviasiya Mərkəzi Milli Aviasiya Akademiyası adlandırıldı.
Milli Aviasiya Akademiyası bir fakültə, iki ixtisas, 80 tələbə ilə fəaliyyətə başladı. 1994-cü ildə Hava Nəqliyyatının Uçuş İstismarı fakültəsi və onun nəzdində Hava gəmilərinin uçuş istismarı və aeronaviqasiya, Uçuş aparatlarının və aviasiya mühərriklərinin konstruksiyası və istismarı kafedraları yaradıldı. Həmin ildə MAA-nın nəzdində Elmi Tədqiqat Aviasiya institutu (ETAİ) yaradıldı.
1996-cı ildə Milli Aviasiya Akademiyasının rektoru vəzifəsinə Arif Mir Cəlal oğlu Paşayev təyin olundu.
Azərbaycanda mülki aviasiyanın inkişafı ilə əlaqədar olaraq 1997–1998-ci tədris ilindən MAA-ya qəbul olan tələbələrin sayı artmağa başladı.
Münhen Aviasiya qəzası
1958-ci ilin 6 fevralında Münhendə Aviasiya qəzası — 6 fevral 1958-ci ildə Münhen-Roma hava limanında baş vermiş təyyarə qəzası. İngilis hava yolu şirkəti "British European Airways"ə məxsus BE609 nömrəli reysi ilə Belqrad-Münhen-Mançester marşrutu ilə uçan təyyarəsi "Airspeed AS.57"ın Münhen hava limanında üçüncü uçuş cəhdindən sonra qəzaya uğrayıb. Təyyarənin göyərtəsində ingilis futbol klubu "Mançester Yunayted"in futbolçuları, məşqçiləri, azarkeş və jurnalistlər var idi. Təyyarədəki 44 nəfərdən 23-ü həlak olmuş, 19 nəfər isə yaralanmışdı. Yaralılar Münhen xəstəxanasına aparılmışdı.
Komanda UEFA Çempionlar Kuboku matçından sonra Belqraddan evə qayıdırdı, lakin təyyarə yanacaqdoldurma üçün Münhenə məcburi eniş etmişdi (təyyarənin yanacaq çənlərinin tutumu Belqraddan Mançesterə birbaşa uçuşa imkan vermirdi). Təyyarəyə yanacaq doldurduqdan sonra pilotlar iki dəfə təyyarəni qaldırmağa cəhd etdilər, lakin hər iki cəhd sol mühərrikdə artan titrəyişlər səbəbi ilə mümkün olamadı. Qrafikdən çox da geri qalmaq istəməyən ekipaj komandiri gecəni Münhendə keçirmək istəməyərək üçüncü qalxma cəhdinə qərar verdi.
Üçüncü göyə qalxma cəhdində, güclü qar yağmağa başladı və bu səbəbdən uçuş zolağının sonunda iri qar tərəsi yaranmışdı. Qar təpəsinin içərisinə girən təyyarə havaya qalxmaq üçün lazım olan sürətini itirdi və uçuş zolağının sonunda olan çəpərə çırpılaraq, və sol qanadı ilə yaxınlıqdakı bir evə toxundu.
Osmanlı Aviasiya bölükləri
Osmanlı Aviasiya bölükləri (türk. Osmanlı tayyare bölükleri) və ya Osmanlı Hava Qüvvələri — Osmanlı ordusu və Osmanlı Donanmasının hərbi aviasiya birləşmələri idi. Osmanlı hərbi aviasiya tarixi 1909-cu ilin iyununda və ya 1911-ci ilin iyulunda başlayır. Təşkilata bəzən Osmanlı Hava Qüvvələri də deyilir. Hava qüvvələrinin böyüklüyü 1916-cı ilin dekabrında, Osmanlı aviasiya bölüklərinin 90 təyyarəsi olduğu zaman zirvəsinə çatmışdır. Aviasiya dəstələri 29 iyul 1918-ci ildə Hava Qüvvələri Baş Müfəttişliyi (türk. Kuva-yı Havaiye Müfettiş-i Umumiliği ) olaraq yenidən təşkil edildi. 30 oktyabr 1918-ci ildə Mudros Barışığının imzalanması ilə Osmanlı hərbi aviasiya qüvvələri faktiki olaraq ləğv edildi. Atəşkəs dövründə Osmanlı hərbi aviasiya qüvvələri 100-ə yaxın pilota sahib idi; 17 quru təyyarə bölüyü (hər biri 4 təyyarə); və 3 dəniz təyyarəsi bölüyü (hər biri 4 təyyarə) olmaqla, cəmi 80 təyyarəyə sahib idi.
2 dekabr 1909-cu ildə Lui Blerio və Belçika pilotu baron Pyer de Katers Osmanlı imperiyasında ilk təyyarə uçuşunu nümayiş etdirdilər.
Osmanlı Aviasiya dəstələri
Osmanlı Aviasiya bölükləri (türk. Osmanlı tayyare bölükleri) və ya Osmanlı Hava Qüvvələri — Osmanlı ordusu və Osmanlı Donanmasının hərbi aviasiya birləşmələri idi. Osmanlı hərbi aviasiya tarixi 1909-cu ilin iyununda və ya 1911-ci ilin iyulunda başlayır. Təşkilata bəzən Osmanlı Hava Qüvvələri də deyilir. Hava qüvvələrinin böyüklüyü 1916-cı ilin dekabrında, Osmanlı aviasiya bölüklərinin 90 təyyarəsi olduğu zaman zirvəsinə çatmışdır. Aviasiya dəstələri 29 iyul 1918-ci ildə Hava Qüvvələri Baş Müfəttişliyi (türk. Kuva-yı Havaiye Müfettiş-i Umumiliği ) olaraq yenidən təşkil edildi. 30 oktyabr 1918-ci ildə Mudros Barışığının imzalanması ilə Osmanlı hərbi aviasiya qüvvələri faktiki olaraq ləğv edildi. Atəşkəs dövründə Osmanlı hərbi aviasiya qüvvələri 100-ə yaxın pilota sahib idi; 17 quru təyyarə bölüyü (hər biri 4 təyyarə); və 3 dəniz təyyarəsi bölüyü (hər biri 4 təyyarə) olmaqla, cəmi 80 təyyarəyə sahib idi.
2 dekabr 1909-cu ildə Lui Blerio və Belçika pilotu baron Pyer de Katers Osmanlı imperiyasında ilk təyyarə uçuşunu nümayiş etdirdilər.
Aviasiya
Aviasiya və ya havaçılıq — hava məkanından insanın hava gəmisi vasitəsilə istifadə etməsinə və bunun üçün lazımi şəraitin yaradılmasına yönəldilən fəaliyyət və təsisatlar məcmusu.
== Sənayesi ==
Təyyarə, vertolyot, planer, aviasiya mühərriki, cihazı, həmçinin aviasiya texnikası üçün bort və yerüstü avadanlıq istehsal edən maşınqayırma sənayesi XX əsrin əvvəllərində yaranmış, iri sənaye sahəsi kimi isə Birinci Dünya müharibəsi illərində inkşafa başlamışdır. Rusiyada ilk aviasiya müəssisələri 1910–1912-ci illərdə yaranmışdır. 1917-ci ilə qədər təqribən 15 kiçik aviazavod var idi. Sovet hökumətinin 28 iyun 1918-ci il tarixli dekreti ilə aviazavodlar milliləşdirilmiş və həmin il Mərkəzi Aerohidrodonika İnstitutu yaradılmışdır. SSRİ-də aviasiya sənayesi əslində ölkənin sosialistcəsinə sənayeləşdirilməsi prosesində, birinci beşillik dövründə bir sıra iri təyyarəqayırma və mühərrikqayırma zavodlarının, habelə əlvan və qara metallurgiya müəssisələrinin tikilməsi ilə yaranmış, ikinci beşillikdə sürətlə inkişaf etmişdir. 1933–1938-ci illərdə istehsal həcmi 5,5 dəfə artmışdır.
İkinci Dünya müharibəsi illərində sovet aviasiya sənayesi böyük rol oynamışdır. Cəbhə xəttindən ölkənin şərq rayonlarına köçürülən zavodlar qısa vaxtda bərpa edilmiş, genişləndirilmiş və Sovet Ordusunu yüksək keyfiyyətili döyüş və nəql, təyyarələri ilə təmin etmişdir. Sovet aviasiya sənayesi Nasist Almaniyasının avaiasiya sənayesini ötmüşdü.
Alabamada aviasiya
Alabama ilk aviasiya hadisəsi 10 mart 1910-cu ildə Orvil Raytın Montqomeridə həyata keçirdiyi uçuşdur.
== Hadisələr ==
1909 : E.T. Odum Alabama Ştat Yarmarkasına təyyarə gətirdi.
15 mart 1910 : Orvil və Uilbur Rayt ölkənin ilk mülki uçuş məktəbinin əsasını Montqomeridə qoydular.
1931 : Stedhem Ekkr Birminqem Bələdiyyə Hava Limanında Milli Hava Karnavalı seriyasının hava şousuna başladı.
10 iyul 1991 : Lekspres Hava Yolları reys 508 Birminqem Bələdiyyə Hava Limanında qəzaya uğradı.
== Təyyarə istehsalçıları ==
Boeing Delta-4 roketlərini Dekeyterdə istehsal edir.
Continental Motors (başlıca ümumi aviasiya təyyarələri üçün mühərrik istehsalçısı) mərkəzi Mobildə yerləşir.
Airbus A320 tipli təyyarələri Brukli Mobil Aeropleksində yerləşən sənaye kompleksində qurur.
== Aerokosmik ==
Albamada 73,000 iş yeri aerokosmik sahəyə əsaslanır.
Milli Kosmik Elm və Texnologiya Mərkəzi NASA və Alabamada yerləşən yeddi elmi tədqiqat universitetinin birgə tədqiqat müəssisəsidir.
Aviasiya bombası
Aviasiya bombası — yerüstü, dəniz və hava hədəflərinə zərbə endirmək üçün təyyarə və digər uçuş aparatlarından buraxılan döyüş sursatı növü. Aviasiya bombasın atom, fuqas, qəlpəli, zirehdələn, tankvuran, kimyəvi və s. növləri var.
Aviasiya dəbilqəsi
Aviasiya dəbilqəsi (SSRİ / RF-nin rəsmi aviasiya sənədlərində "ZŞ" termini qəbul olunur — qoruyucu dəbilqə) — uçuş heyəti üçün fərdi qorunma vasitəsidir. Bu qulaqlıq növüdür və model və modifikasiyadan asılı olaraq rabitə vasitələri, işıq filtri, oksigen maskası qurğusu, eləcə də digər texniki qurğularla təchiz olunmuş plastik (və ya metal) bir tikintidir. Dəbilqə başı zərbələrdən qorumaq və kömək zamanı hava axını ilə düzgün qarşılıqlı əlaqə yaratmaq üçün hazırlanmışdır. SSRİ-də hazırlanmış ZS yalnız ağ və ya qoruyucu yaşıl rəngdə istehsal olunurdu.
Birinci Dünya müharibəsinin uçuş kaskası (qulaqlıq) dəri idi, qulaqlıq dəstləri, bir oksigen maskası və çıxarıla bilən təhlükəsizlik eynəkləri idi. Daha sonra qoruyucu dəbilqələr dəri dəbilqələrə qoyulmağa başladı. Hazırda ZS vahid bir məhsuldur.
Müasir dəbilqələrə müxtəlif dəbilqələr, məlumat çıxışı üçün sensorlar və ekranlar quraşdırılmışdır.
Rusiya Hərbi Hava Qüvvələrində istifadə olunan əsas növ ZSh-3, ZSh-5, ZSh-7 seriyasındakı təyyarələrin dəbilqəsidir.
Qeyd etmək lazımdır ki, bu günə qədər aşağı manevrli və ya subsonik hərbi təyyarələrdə dəri qulaqlıq və ya qulaqlıq geniş istifadə olunur.
Aviasiya fiziologiyası
Aviasiya fiziologiyası — fiziologiyanın uçuş şəraitində barometrik təzyiqin dəyişilməsi, təcil, birrasiya və s. zamanı insan və heyvan orqanizmində baş verən dəyişiklikləri öyrənən bölməsi.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
GUYTON, A.C., HALL, J.E "Tratado De Fisiologia Médica" 10. Ed. Rj . Elsevier Saunders
BORON, Walter. Et al. "Medical Physiology" 3 ed. España. Elsevier Saunders: 2012
BEST &TAYLOR. Bases fisiológicas de la práctica médica.
Aviasiya meteorologiyası
== Meteorologiya ==
Meteorologiya elmi atmosferi, onun quruluşunu, xüsusiyyələrini və onda baş verən fiziki proseslərin mahiyyətini öyrənir. Bu ad iki yunan sözünün birləşməsindən: meteor — atmosfer hadisəsi, yaxud səma hadisəsi və logiya-elm sözlərindən yaranmışdır. Meteorologiya geofizika elmlərinə aiddir. Atmosferdə baş verən proseslərin öyrənilməsinin əsas mahiyyəti ondan ibarətdir ki, bu proseslər üzərində müşahidələr aparılır və alınmış nəticələr sonradan təhlil edilir. Bu zaman fizikada, hidromexanikada, aerodinamikada və termodinamikada qəbul olunmuş ümumi qanunlardan istifadə olunur.
Aviasiya muzeyi
Aviasiya muzeyi, hava muzeyi və ya hava və kosmos muzeyi — aviasiyanın tarixini və artefaktlarını nümayiş etdirən muzey. Faktiki, replika və ya dəqiq reproduksiya təyyarələrinə əlavə olaraq, eksponatlara aviatorların istifadə etdiyi fotoşəkillər, xəritələr, modellər, dioramalar, geyimlər və avadanlıqlar daxil ola bilər.
Aviasiya muzeylərinin ölçüləri bir və ya iki təyyarənin yerləşdiyi yerdən tutmuş yüzlərlə təyyarəyə qədər dəyişir. Onlar milli, regional və ya yerli hökumətlərə məxsus ola bilər və ya şəxsi mülkiyyətə malik ola bilərlər. Bəzi muzeylər aeronavtika və astronavtika arasındakı sıx əlaqəni nümayiş etdirərək, kosmik tədqiqatların tarixinə və artefaktlarına da müraciət edir.
Bir çox aviasiya muzeyləri hərbi və ya mülki aviasiyaya və ya müəyyən bir dövrün aviasiya tarixinə, məsələn, ilkin təyyarələrin meydana gəldiyi aviasiya tarixinə, Dünya Müharibəsi arasındakı dövrə onun ardınca gələn İkinci Dünya Müharibəsi dövrü və ya “qızıl dövr” təyyarələrinə və ya xüsusi bir aviasiya növünə, məsələn, uçuşa diqqət yetirir.
Aviasiya muzeyləri öz təyyarələrini yalnız yerdə nümayiş etdirə və ya bəzilərini uçura bilərlər. Təyyarələrini uçurmayan muzeylər ya təyyarənin uça bilməyəcəyi, ya da çox nadir və ya qiymətli hesab edildiyi üçün bunu etməməyə qərar vermiş ola bilərlər. Muzeylər öz təyyarələrini hava şoularında və ya digər aviasiya ilə bağlı tədbirlərdə uçura bilərlər, onların uçması riskini qəbul edə bilərlər.
Bəzi muzeylərdə dövri nəşrlər, texniki təlimatlar, fotoşəkillər və şəxsi arxiv dəstləri mövcuddur.
Aviasiya mühərrikləri
Aviasiya mühərrikləri — daxilində yanma olan istilik mühərrikləri sinfinə aiddirlər. Belə mühərriklərdə yanacağın yanması hesabına istiliyin alınması və onun işə çevrilməsi baş verir.
Uçuş aparatlarının hərəkətini təmin etmək üçün onların alın müqavimətini dəf edən müəyyən dartı qüvvəsi tətbiq olunmalıdır. Uçuşda dartı qüvvəsinin alınması güc qurğusu adlanan qurğular kompleksindən ibarətdir.
Beləliklə güc qurğusu iki əsas funksiyanı yerinə yetirir:
təyyarədə olan ehtiyat yanacağının kimyəvi enerjisini mexaniki enerjiyə çevirir
alınmış işdən istifadə edərək, mühərrikə daxil olan hava selini sürətləndirir; burada alınan reaktiv qüvvə güc qurğusu tərəfindən yaradılan və inkişaf etdirilən dartı qüvvəsidir.
Göstərilən iki funksiya iki ayrı-ayrı qurğuda həyata keçirilir:
işin alındığı qurğu – güc mühərriki (və ya sadəcə mühərrik)
dartı qüvvəsinin yarandığı qurğu-hərəkətetdirici
Kimyəvi enerji birbaşa işə çevrilmədiyindən enerji iki pillədə çevrilir. Əvvəlcə yanacaq hava ilə qarışdırılaraq yandırılır, nəticədə kimyəvi enerji istilik enerjisinə çevrilir. Sonra istilik enerjisinin bir hissəsi mexaniki enerjiyə çevrilir. Mexaniki enerji sonra mühərrikin iş tsiklində istifadə olunur.
Hərəkətetdirici aparat kimi hava vintləri və ventilyatorlar istifadə olunurlar.
Aviasiya psixologiyası
Aviasiya və ya havaçılıq — hava məkanından insanın hava gəmisi vasitəsilə istifadə etməsinə və bunun üçün lazımi şəraitin yaradılmasına yönəldilən fəaliyyət və təsisatlar məcmusu.
== Sənayesi ==
Təyyarə, vertolyot, planer, aviasiya mühərriki, cihazı, həmçinin aviasiya texnikası üçün bort və yerüstü avadanlıq istehsal edən maşınqayırma sənayesi XX əsrin əvvəllərində yaranmış, iri sənaye sahəsi kimi isə Birinci Dünya müharibəsi illərində inkşafa başlamışdır. Rusiyada ilk aviasiya müəssisələri 1910–1912-ci illərdə yaranmışdır. 1917-ci ilə qədər təqribən 15 kiçik aviazavod var idi. Sovet hökumətinin 28 iyun 1918-ci il tarixli dekreti ilə aviazavodlar milliləşdirilmiş və həmin il Mərkəzi Aerohidrodonika İnstitutu yaradılmışdır. SSRİ-də aviasiya sənayesi əslində ölkənin sosialistcəsinə sənayeləşdirilməsi prosesində, birinci beşillik dövründə bir sıra iri təyyarəqayırma və mühərrikqayırma zavodlarının, habelə əlvan və qara metallurgiya müəssisələrinin tikilməsi ilə yaranmış, ikinci beşillikdə sürətlə inkişaf etmişdir. 1933–1938-ci illərdə istehsal həcmi 5,5 dəfə artmışdır.
İkinci Dünya müharibəsi illərində sovet aviasiya sənayesi böyük rol oynamışdır. Cəbhə xəttindən ölkənin şərq rayonlarına köçürülən zavodlar qısa vaxtda bərpa edilmiş, genişləndirilmiş və Sovet Ordusunu yüksək keyfiyyətili döyüş və nəql, təyyarələri ilə təmin etmişdir. Sovet aviasiya sənayesi Nasist Almaniyasının avaiasiya sənayesini ötmüşdü.
Aviasiya sığortası
Aviasiya sığortası — daxil olmaqla sığorta:
aviasiya müəssisəsinin (aviaşirkətin) risk sığortası;
aviasiyada məhsul məsuliyyətinin sığortası.
Aviasiya sığortası 20-ci əsrin əvvəllərində yaranmış və mülki aviasiyanın inkişafı, təyyarələrin sayının artması və yüklərin və sərnişin daşınmasının həcmi sayəsində ikinci yarısında ən yüksək zirvəyə çatmışdır.
Aviasiya sığortasının bir xüsusiyyəti itkilərin fəlakətli xarakteri və müvafiq olaraq böyük miqdarda sığorta ödənişləridir. Bu səbəbdən bəzən sığorta hovuzlarında qruplaşdırılan böyük sığorta şirkətləri bu sığorta ilə məşğul olurlar. Demək olar ki, bütün aviasiya riskləri bu sığorta növü üçün balanslı sığorta portfeli əldə etmək üçün təkrar sığorta olunur.
== Aviaşirkətin risk sığortası ==
Aviaşirkətlərin risk sığortasına daxildir
Kasko sığortası və ya bir təyyarənin əmlak növü kimi sığortası;
Təyyarə sahibinin məsuliyyət sığortası;
Ekipaj sığortası;
Hava yüklərinin sığortası
digər risklər.
Sığorta gövdəsi sığortası yerdə, havada, suda və ya nəqliyyat zamanı baş vermiş qəza nəticəsində təyyarənin itirilməsi və ya zədələnməsini əhatə edir. Aviasiya gövdəsinin standart şərtləri hərbi risklər, terror aktları, zorakılıq və ya təxribat, tətillər, vətəndaş iğtişaşları, təyyarənin tutulması və hakimiyyət orqanlarının qərarı ilə çıxarılmasını istisna edir
Müharibə riskləri kimi standart sığorta ilə bağlı bəzi istisnalar ayrı bir müqavilə əsasında sığortalana bilər.
Aviaşirkətdəki risklərin sığortasına istehsaldakı fasilələrdən sığortalanma və mühərrik komponentlərinin pozulmalarından sığorta da daxildir.
== Aviaşirkətlərin məsuliyyət sığortası ==
Aviaşirkətin məsuliyyət sığortası, əksər ölkələrdə və müvafiq olaraq xaricə uçarkən aviaşirkətlər dəymiş ziyana görə üçüncü şəxslərin qarşısında məsuliyyətlərini sığortalamağa borcludurlar
Sərnişinlərin ölümü və baqajın itirilməsi və ya zədələnməsi halında minimum məsuliyyət dərəcəsini təyin edən Daşıyıcıların Məsuliyyəti haqqında Varşava Konvensiyası var.
Aviasiya tibbi
Aviasiya tibbi — tibb elminin bir sahəsi. Təyyarədə uçuşun tibbi cəhətdən təhlükəsizliyini, uçuş heyətinin sağlamlığını və onun müasir təyyarədə iş qabiliyyətinin mühafizə edilib yüksək səviyyədə saxlanılmasını təmin edən tədbirləri öyrənir. Aviasiya tibbi uçuş heyətinin əmək, istirahət, yuxu və qida rejimini müəyyən edir, onun sağlamlığına xüsusi funksional diaqnostika üsulları ilə tibbi nəzarət edir, təyarrəçinin fərdi xüsusiyyətlərindən asılı olan qəzasız uçuşun elmi əsaslarını və s. öyrənir. Aviasiya tibbinin problem və üsullarının çoxu kosmik tibbin problem və üsullarına yaxındır. Aviasiya tibbinə aviasiyada tibb xidmətinin təşkili və taktikası, radiobiologiya, aviasiya fiziologiyası və gigiyenası, aviasiya psixologiyası və s. daxildir.
== İstinadlar ==
== Əlavə ədəbiyyat ==
Zadik, Y; Chapnik, L; Goldstein, L. "In-Flight Barodontalgia: Analysis of 29 Cases in Military Aircrew". Aviation, Space, and Environmental Medicine. 78 (6).
Aviasiya xətti
Aviatrassa, aviasiya xətti və ya hava xətti — nəqliyyat təyyarələrinin müntəzəm uçması üçün təsdiq olunmuş marşrut. Aviatrassa təyyarələrin təhlükəsiz qalxıb-enməsi üçün aerodromlar və zəruri yerüstü avadanlıq (aviamayak, tanınma nişanları və s.) ilə təchiz edilir. Rusiyada ilk aviatrassa 15 iyul 1923-cü ildə Moskva ilə Nijni Novqorod arasında açılmışdır, uzunluğu 420 kilometr olmuşdur. 1975-ci ildə SSRİ hava xətlərinin ümumi uzunluğu 800 min kilometrdən çox olmuşdur. 1975-ci ildə SSRİ ilə 70-dən ölkənin paytaxt və ya iri şəhəri arasında hava rabitələri var idi. 1970-ci illərdə Azərbaycanda 20-dən artıq aviatrassa var idi. Məsələn, Bakı–Gəncə–Naxçıvan, Bakı–Xankəndi, Bakı–Şəki–Balakən, Bakı–Ağdam, Bakı–Yevlax, Bakı–Lənkəran və s.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
FAA Order JO 7400.2L, Procedures for Handling Airspace Matters, effective 2017-10-12 (with changes), accessed 2017-12-04
FAA Aeronautical Information Manual, Chapter 1
Cold War Berlin air corridor disagreement.
Aviasiya yanacağı
Aviasiya yanacağı — havanın oksigenlə oksidləşməsi prosesində istilik enerjisinin alınması üçün uçan aparatın mühərriyinin yanma kamerasına hava ilə birlikdə daxil edilən yanan maddədir. Onun iki növü var: aviasiya benzini və reaktiv yanacağı. Birinci növ, bir qayda olaraq, porşen, ikinci turboreaktiv mühərriklərində tətbiq olunur. Eləcə də dizel yanacağından, hazırda kerosindən istifadə edən dizel porşen aviasiya mühərriklərinin işlənilməsi məlumdur.
Hal-hazırda artan neft qıtlığı səbəbindən neft aviasiya yanacağının əvəz olunması üsulları axtarılır, o cümlədən yanacağın variantları nəzərdən keçirilir: sintetik, kriogen (maye hidrogen daxil olmaqla), kriogen metan yanacağı (KMY) və s. 1989–90-cı illərdə maye hidrogen və KMY-də Ty-155, 1987–88-ci illərdə kondensləşdirilmiş texniki propan-butanla (АСКТ) işləyən Ми-8ТГ vertolyotu sınaqdan keçirilmişdi.
Hər hansı bir təyyarə mühərriyi onun üçün güc, iş rejiminin dövrlərin artmasına yönəlmiş dəyişmə müddəti, etibarlılıq, resurs üzrə tələb olunan parametrləri təmin edə bilən müəyyən yanacaq növü üçün nəzərdə tutulmuşdur. Təyyarə mühərriklərində həmçinin yanacağın tövsiyə olunan analoqlarından istifadə etmək olar, bu halda, bir qayda olaraq, mühərriyin istifadəsinə məhdudiyyət qoyulur.
Qeyd etmək lazımdır ki, aviasiya yanacaqları yalnız aviasiya texnologiyasında istifadə olunmur.
== Aviasiya benzinləri ==
=== Aviasiya benzininin əsas keyfiyyət göstəriciləri: ===
detonasiyaya davamlılıq (detonasiya alovlanması əmələ gətirmədən işçi qarışığın yüksək sıxılma dərəcəsi olan mühərriklərdə benzinin yararlı olmasını müəyyən edir)
Fraksiya tərkibi (benzinin buxarlanmasını göstərir, bu da onun işçi yanacaq-hava qarışığı əmələ gətirmə qabiliyyətini təyin etmək üçün çox vacibdir; qaynama temperaturu diapozonu (40–180°С) və doymuş buxarların təzyiqi ilə xarakterizə olunur (29–48 kpа))
Kimyəvi sabitlik (saxlanma, nəql və tətbiq zamanı kimyəvi tərkibin dəyişməsinə davamlılıq)
=== Aviasiya benzini istehsalı ===
Aviasiya benzini istehsalının əsas üsulu neftin birbaşa qovulması, yüksək keyfiyyətli komponentlər, etil mayesi və müxtəlif aşqarların əlavə edilməsi və ya edilməməsi ilə katalitik krekinqi və ya riforminqidir.
Aviasiya şousu
Aviasiya şousu (aviaşou) — xüsusi təşkil edilmiş şouda təyyarəni idarə etmək bacarığını göstərilməsi. Aviasiya texnikanın göstərilməsi də deyilir.
== Tarix ==
Birinci Dünya Müharibəsindən sonra təcrübəli döyüş pilotları yeni bacarıqlarını nümayiş etdirməyə çalışdılar. Bir çox amerikalı pilot uçuş sirklərində çıxış etməyə, ölkənin kiçik şəhərlərini gəzməyə və uçuş bacarıqlarını nümayiş etdirməyə və sərnişin daşımalarını təşkil etməyə başladı. Nəticədə bu pilotlar birləşməyə və daha mütəşəkkil aviaşou keçirməyə başladılar. Hava yarışları və akrobatik stunları göstərən bir aviaşou, ölkə daxilində hərəkət etdilər. Hava yarışları mühərrik performansının yaxşılaşdırılmasına və gövdənin inkişafına təkan verdi — məsələn, Schneider Kuboku daha sürətli və daha rasional monoplan layihələrinin yaradılmasına səbəb oldu, ən yaxşısı Spitfire-in birbaşa sələfi Supermarine S.6B oldu. Pul mükafatları pilot və dizaynerlər arasında rəqabəti artırdı və irəliləməni xeyli sürətləndirdi. Amelia Earhart bəlkə də çoxsaylı aviaşoularının ən populyar üzvü idi. O, Atlantik və İngilis kanalı üzərindən uçuş kimi rekordlar vuran ilk qadın idi.
Şturman (aviasiya)
Şturman— uçuş heyətinin mövqeyi. Naviqator ümumiyyətlə aşağıdakı vəzifələri yerinə yetirir: kurs hazırlayır, hərəkətləri hesablayır və təyyarənin rəqəmsal və ya topoqrafik xəritəsində hərəkəti qeyd edir, naviqasiya cihazlarının düzgün işləməsini izləyir. Uçuş vaxtını uçuş səviyyəsindəki küləkdən, uçuş üçün lazımi miqdarda yanacaqdan, marşrutun ayrı-ayrı hissələri üçün minimum təhlükəsiz uçuş yüksəkliyindən asılı olaraq hesablayır.
Hərbi aviasiyada naviqator, naviqasiya ilə yanaşı, fotoşəkillər də çəkə bilər, bomba atma, birbaşa və buraxılış raketləri, hərbi nəqliyyat aviasiyasında - eniş personalı, hərbi texnika və yük. Həm də hərbi aviasiyada naviqator daha dar bir ixtisaslaşmaya - naviqator-operatora sahib ola bilər, bu halda onun vəzifələri naviqasiya ilə tamamilə əlaqəli ola bilər. Təyyarələrin bəzi növlərində naviqatorlara pilotu çoxaltmaq üçün bir təyyarə uçmaq öyrədilir.
İnqilabdan sonra iqtisadiyyat tənəzzülə uğradı və aviasiyanın inkişafı dayandı. Vətəndaş müharibəsində aviasiyadan istifadə olunmasına baxmayaraq, Avropadan fərqli olaraq, o dövrdə Rusiyada aviasiya naviqasiyasında heç bir yenilik baş vermədi. Pilotların və uçuş müşahidəçilərinin çoxu "ağlar" ın tərəfinə keçdi və ya öldürüldü, ya da ölkəni tərk etdi. Ölkədəki 97 hava birləşməsindən 33-ü qalıb, hətta müharibə nəticəsində öldürülmüşlər.
Kumertau Aviasiya İstehsalat Müəssisəsi
«Kumertau Aviasiya İstehsalat Müəssisəsi» — Başqırdıstan Respublikası, Kumertau şəhərində yerləşən sovet/rus aviasiya inşası müəssisəsi. Zavodda Ka-226 tipli, həmcinin Ka-27, Ka-31 və Ka-32A11BC helokopterləri hazırlanır və təmir edilir. Müəssisə «Rusiya Helokopterləri» holdinqinə daxildir.
== Tarixi ==
1962-ci ildə təmir-mexanika zavodunun bazasında aviasiya zavodu fəaliyyətə başlayır. Zavodda 1968-cü ildə ilk dəfə Ka-26 tip helikopterlər istehsal edilməyə başlanılır. 1972-ci ildə müəssisə Kumertau helikopter zavodu adını alır. 1977-ci ildən Kumertau Aviasiya İstehsalat Birliyinin əsas müəssisəsi olur. 2008-ci ildə Kumertau Aviasiya İstehsalat Birliyi «Kumertau Aviasiya İstehsalat Müəsissəsi» ATSC adı altında Rusiya Helikopterləri Holdinqinə daxil edilir.
1973—1989-cu illər Pilotsuz uçuş aparatlar.
1974—1978-ci illər M-17 təyyarələri «Geofizika».
Kənd təsərrüfatı aviasiyası
Kənd təsərrüfatı aviasiyası — mülki aviasiya sahəsi. Kənd təsərrüfatı aviasiyasından bitkilərin mühafizəsi, alaq otları ilə mübarizə, torpağa mineral gübrə verilməsi, təyyarə ilə ot əkini və s.-də istifadə edilir.
== Xüsusiyyətləri ==
Bitkilərin becərilməsində aviasiya vasitələrindən istifadənin üstünlüklərinə vaxta qənaət olunması, əmək sərfinin aşağı salınması, zəhərli kimyəvi maddələr və gübrə sərfinin azalması, çətin keçilən sahələri becərməyin mümkünlüyü, bitkilərin mexaniki zədələnməməsi, torpağın bərkiməsi ehtimalının aradan qalxması və s. aiddir. Kənd təsərrüfatı aviasiyasından istifadənin catışmayan cəhəti onun meteoroloji şəraitdən asılılığıdır.
== Tarixi ==
SSRİ-də bu məqsədlə An-2, An-2M, Yak-12 təyyarələrindən və Mİ-1, Mİ-2, Ka-26 və Ka-15 vertolyotlarından istifadə olunurdu. Maye pestisidləri çiləmək, mineral gübrələri səpmək və s. üçün bunlarda xüsusi aparatlar quraşdırılırdı. Bitki zərərvericilərinə və xəstəliklərinə qarşı mübarizədə sahələr 5–10 metr yüksəklikdən, alaq otları ilə mübarizədə (yazda aqroqaydalarla müəyyən olunmuş müddətdə) 5–6 metr yüksəklikdən dərmanlanırdı. Tozvari gübrələr 10–20 metr, dənəvər gübrələr isə 30–50 metr yuksəklikdən səpilirdi.
Moskva Aviasiya Texnologiya İnstitutu
Rusiya Dövlət Texnologiya Universiteti (tam adı: K.E.Siolkovski adına Moskva Aviasiya Texnologiya İnstitutu (MATİ) - Rusiya Dövlət Texnologiya Universiteti; rus. ФГБОУ ВПО «МАТИ — Российский государственный технологический университет им. К. Э. Циолковского») — Rusiyada aviasiya və informasiya texnologiyaları üzrə ixtisaslaşan ali təhsil müəssisəsi. Müasir kosmonavtikanın əsasını qoyan rus alimi Konstantin Siolkovskinin adını daşıyır.
Hal-hazırda universitetdə 6 000-dən artıq tələbə, təqribən 400 aspirant təhsil alır, 200-dən artıq elmlər doktoru və 450-dən çox elmlər namizədi maarifləndirici proqramların və elmi araşdırmaların həyata keçirilməsində iştirak edirlər. Ali təhsil ocağında avia - texnoloji, aerokosmik konstruksiyalar və texnologiyalar, informasiya sistemləri və texnologiyalar, materialşünaslıq və materiallar texnologiyası, tətbiqi riyaziyyat, mexanika və informatika,V.B.Rodinov adına mühəndislik – iqtisadi fakültələri, Gənclər siyasəti və sosial texnologiyalar İnstitutu fəaliyyət göstərir. Bununla yanaşı, universitetin tərkibinə Stupinski filialı, Yeni maarifləndirici texnologiyaların inkişafı İnstitutu, Təlimin elektron formaları İnstitutu, Hərbi hazırlıq İnstitutu, ixtisasın artırılması fakültəsi, avia-kosmik materiallar və texnologiyaların kollektiv istifadə resurs mərkəzi daxildir.
Universitetin ilk yaradılan fakültələrindən biri olan avia-texnoloji fakültənin əsası 1940-cı ildə qoyulub. Fakültə aviasiya sənayesində metalların soyuq və isti emalı üzrə mühəndis-texnoloqların hazırlığının təşkili məqsədilə yaradılmışdı. Bu gün 1800 tələbənin təhsil aldığı fakültədə təzyiqlə metalların emalı texnologiyası, avtomatlaşdırılmış planlaşdırma sistemləri və tökmə istehsalı texnologiyaları, qaynaq istehsalı texnologiyası, elektronika və informatika, fizika, qeyri-üzvi toz, kompozisiya materialları və örtülər, Rosoboronstandart əsasında texniki nizamlama və xüsusi təyinatlı məmulatların keyfiyyət təminatı kafedraları fəaliyyət göstərir.
Mülki Aviasiya Akademiyası (Almatı)
Mülki Aviasiya Akademiyası — mülki aviasiya uçuşları, istismarı və xidməti işçiləri, habelə mülki aviasiya müəssisələrinin mütəxəssislərinin yenidən hazırlanması və ixtisasartırması üçün mühəndis və texniki işçilər hazırlayan Almatı şəhərində bir ali təhsil müəssisəsidir. Mülki Aviasiya Akademiyası, Qazaxıstan Respublikası və Mərkəzi Asiyada mülki aviasiya uçuşu, texniki və texniki qulluq heyəti üçün yüksək ixtisaslı mühəndis və texniki mütəxəssislər üçün hazırlıq, habelə mülki aviasiya mütəxəssislərinin yenidən hazırlanması və ixtisasartırma təhsili verən yeganə ali təhsil müəssisəsidir.
1937-ci ildə Almatı şəhərində Qazaxıstan Mülki Aviasiya İdarəsinin təlim dəstəsi yaradıldı.
1962-ci ildə UTO KUQA-nın bazasında, Kiyev Mülki Aviasiya Mühəndisləri İnstitutunun bir təlim və məsləhət mərkəzi təşkil edildi.
6 iyul 1995-ci ildə UTO KUQA Başçısı Qres A.M.-nin təşəbbüsü sayəsində Kiyev Mülki Aviasiya Mühəndisləri İnstitutunun təlim və məsləhət mərkəzi. və texnika elmləri namizədi Maxanova S.R. — "Mülki Aviasiya Akademiyası" təhsil sahəsində qeyri-kommersiya təşkilatı kimi bir ali təhsil müəssisəsi statusunu alır.
Akademiyadakı təhsil fəaliyyətləri azaldılmış təhsil proqramlarına uyğun olaraq və distant təhsil texnologiyasından istifadə etməklə əyani şəkildə həyata keçirilir. Təhsil əyalətdə aparılır (yalnız birinci və ikinci kurs), rus və ingilis.
Akademiya ayrıca Qırğızıstan, Tacikistan, Fələstin və digər ölkələrin vətəndaşlarına da təlim verir. Əyani və qiyabi şöbələr var.
Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938-2013) medalı
"Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)" yubiley medalı — Azərbaycan Mülki Aviasiyasının 75 illik yubileyi münasibətilə təsis edilmiş medal.
2013-cü il sentyabrın 30-da Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində Mülki Aviasiyanın 75 illiyi münasibətilə Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi ilə əlaqədar "Azərbaycan Respublikasının orden və medallarının təsis edilməsi haqqında" Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişiklik edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası qanununun layihəsi təqdim edilmiş və təsdiqlənmişdir.
Azərbaycan Respublikasının "Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)" medalının əsasnaməsi Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir. Əsasnamədə deyilir:
Maddə 1. Təltif edilən şəxslər
"Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə vəzifələrini nümunəvi icra edən, istehsal fəaliyyətində yüksək nəticələr göstərən mülki aviasiya işçiləri, habelə Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının inkişafı və təkmilləşdirilməsində xüsusi rolu olan şəxslər təltif edilirlər
Maddə 2. Təltif edən orqan
Bu Əsasnamənin 1-ci maddəsində göstərilən şəxsləri "Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı təltif edir.
Maddə 3. Taxılma qaydası
"Azərbaycan Respublikası Mülki Aviasiyasının 75 illiyi (1938–2013)" Azərbaycan Respublikasının yubiley medalı döşün sol tərəfinə, Azərbaycan Respublikasının digər orden və medalları olduqda, onlardan sonra taxılır.
Azərbaycan Respublikasının 2013-cü il 30 sentyabr tarixli 721-IVQD nömrəli Qanunu ilə təsdiq edilmişdir.
Maddə 1.
Mülki aviasiya işçilərinin peşə bayramı günü
Mülki aviasiya işçilərinin peşə bayramı günü — Azərbaycanda bayram günü Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 18 may 2006-cı ildə Mülki Aviasiya işçilərinin peşə bayramının təsis edilməsi haqqında Sərəncam imzalayıb. Sənədə əsasən hər il iyun ayının 2-si (1938-ci ildə Azərbaycanda ilk aviasiya qrupunun yaradıldığı gün) mülki aviasiya işçilərinin peşə bayramı günü elan edilib.
Mülki aviasiya milli məktəbi
École nationale de l'aviation civile (ENAC) Fransanın Cənub-Pireneylər bölgəsində, Tuluza şəhərində yerləşir, aviasiya üzrə ixtisaslaşan ictimai universitetdir.
O Fransa AEROTECH üzvüdür.
Nicolas Tenoux (MS EAGTA ENAC 2007), 6 mois dans la vie d’un Pilote de ligne: Les secrets du quotidien…, 2020, Amazon, 51p., (ISBN 9798637449200), p. 10
Nicolas Tenoux (MS EAGTA ENAC 2007), 6 months in the life of an Airline pilot: Daily life secrets …, 2020, Amazon, 77p., (ISBN 9798693699175), p.
N.E. Jukovski adına Milli Aerokosmik Universitet - Xarkov Aviasiya İnstitutu
N.E. Jukovski adına Milli Aerokosmik Universitet və ya Xarkov Aviasiya İnstitutu (ukr. Національний аерокосмічний університет ім. М. Є. Жуковського «Харківський авіаційний інститут») - Ukraynanın aparıcı təhsil müəssisələrindən biridir, hansı ki, aviasiya və kosmik texnikanın tədqiqi və istehsalı sahəsi üzrə mütəxəssisləri hazırlayır.
Xarkov Aviasiya İnstitutu 1930-cu ildə yaradılıb. Əvvəlcə onun tərkibinə iki fakültə, təyyarə və motor istehsalı fakültələri, daxil idi. İnstitutun yarandığı zaman onun cəmi 12 müəllim və 69 tələbəsi var idi. Amma institut tez inkişaf edirdi, və artıq 1932-ci ildə, XAİ-nun müəllimləri və tələbə-diplomçuları tərəfindən hazırlanmış - Avropada ilk yığılan şassisinə sahib olan - XAİ-1 sərnişin təyyarəsi havaya qalxdı.
1937-ci ilin noyabrından XAİ-da birinci raketləri layihələşdirən reaktiv qrup işləməyə başladı. 40-cı illərin başlanğıcına yaxın - institutda artıq təxminən 1000 tələbə var idi, eksperimental dizayn bürosu işləyirdi və fəal elmi araşdırmalar aparılırdı.
İnstitutun ixtisaslaşması daimi genişlənirdi, yeni fakültələr açılırdı.
Qaraheybət aviasiya poliqonunda helikopter qəzası
Qaraheybət helikopter qəzası və ya Qaraheybət faciəsi — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) hərbi helikopterinin Xızı rayonu ərazisində yerləşən "Qaraheybət" aviasiya poliqonunda təlim uçuşları yerinə yetirərkən qəzaya uğraması. İlkin məlumatlara görə, helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində 14 nəfər həlak olmuş, 2 nəfər isə yaralanmışdır. Bu, Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanlarının tarixindəki ən böyük aviasiya qəzasıdır.
Qəzadan dərhal sonra DSX-nin və Baş Prokurorluğun rəhbər heyəti hadisə yerinə getmişdir. Baş Prokurorun birinci müavini ədliyyə general-mayoru Elçin Məmmədovun rəhbərliyi ilə hadisə haqqında istintaq başlanılmışdır. Hadisənin səbəbi hələ də araşdırılır.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və vitse-prezident Mehriban Əliyeva, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və ölkədəki digər siyasi xadimlər, xarici ölkələrin Azərbaycandakı səfirlikləri, eləcə də beynəlxalq qurumlar tərəfindən hadisədə həlak olan şəxslərin doğmalarına və yaxınlarına başsağlığı verilmişdir.
"Mi-17" tipli hərbi helikopter DSX-nin arsenalına təxminən 2011-ci ildə daxil edilmişdir. Bu helikopterin təyinatı quru qoşunların mobilliyinin artırılmasına və döyüş meydanında atəş dəstəyinin verilməsinə hesablanmışdır. DSX-nin aviasiya sistemində "Mi-17" bütün variantlarda istifadə olunur.
Qaraheybət aviasiya poliqonunda helikopter qəzası
Qaraheybət helikopter qəzası və ya Qaraheybət faciəsi — Azərbaycan Respublikası Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) hərbi helikopterinin Xızı rayonu ərazisində yerləşən "Qaraheybət" aviasiya poliqonunda təlim uçuşları yerinə yetirərkən qəzaya uğraması. İlkin məlumatlara görə, helikopterin qəzaya uğraması nəticəsində 14 nəfər həlak olmuş, 2 nəfər isə yaralanmışdır. Bu, Azərbaycanın hüquq-mühafizə orqanlarının tarixindəki ən böyük aviasiya qəzasıdır.
Qəzadan dərhal sonra DSX-nin və Baş Prokurorluğun rəhbər heyəti hadisə yerinə getmişdir. Baş Prokurorun birinci müavini ədliyyə general-mayoru Elçin Məmmədovun rəhbərliyi ilə hadisə haqqında istintaq başlanılmışdır. Hadisənin səbəbi hələ də araşdırılır.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və vitse-prezident Mehriban Əliyeva, Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və ölkədəki digər siyasi xadimlər, xarici ölkələrin Azərbaycandakı səfirlikləri, eləcə də beynəlxalq qurumlar tərəfindən hadisədə həlak olan şəxslərin doğmalarına və yaxınlarına başsağlığı verilmişdir.
"Mi-17" tipli hərbi helikopter DSX-nin arsenalına təxminən 2011-ci ildə daxil edilmişdir. Bu helikopterin təyinatı quru qoşunların mobilliyinin artırılmasına və döyüş meydanında atəş dəstəyinin verilməsinə hesablanmışdır. DSX-nin aviasiya sistemində "Mi-17" bütün variantlarda istifadə olunur.
Qüds Aviasiya Sənayesi Şirkəti
Qüds Aviasiya Sənayesi Şirkəti (eyni zamanda Qüds kimi də yazılır) 1985-ci ildə yaradılan İran dövlət şirkətidir. PUA-larda ixtisaslaşmışdır.
IRGC nəzdində yaradılmışdır. 1998-ci ilin əvvəlində Aerokosmika Sənayesi Təşkilatı nəzdində yenidən təşkil edilmişdir. 2011-ci ildən etibarən yüzlərlə işçisi var.
Məhsul və xidmətlərinə aşağıdakılar daxildir:
Dron istehsalı: Saeghe, Talash və Mohajer;
Müxtəlif paraşütlərin inkişafı (Freefall Personal Paraşütləri, Strato Cloud paraşütləri, Ofogh paraşütləri və Fakhte paraşütləri)
Güclü yamac paraşütlərinin istehsalı;
Yerüstü idarəetmə stansiyası (GCS) sistemlərinin, görüntü, hədəfləmə, optik izləmə və aviasiya sistemlərinin istehsalı və dizaynı.
Ryazan Uzunmənzilli Aviasiya Muzeyi
Ryazan Uzunmənzilli Aviasiya Muzeyi (rus: Рязанский музей дальней авиации) — Ryazan şəhərinin Dyagilevo aviabazasındakı 43-cü Hərbi Hava Qüvvələrinin Uçuş Təlimləri və Yenidən Hazırlıqları Mərkəzinin ərazisində yerləşən rus tematik muzey və sərgi kompleksidir. Kompleksin ekspozisiyası SSRİ və Rusiya Federasiyasında hərbi aviasiyanın inkişafı və istifadəsi tarixi ilə bağlı çoxlu sayda obyektləri birləşdirir. Buraya yerli döyüş təyyarələri, onların silah və texnikasının nümunələri, hərbi geyimlər, texnikalar, görkəmli pilotların mükafatları və şəxsi əşyaları daxildir. Buraya həmçinin sənədlər, xəritələr, fotoşəkillər və s. daxildir. Bu illər ərzində muzey 6000-dən çox ekskursiya keçirib və ziyarətçilərin sayı 120.000 nəfəri keçib.
Muzey 43-cü Hərbi Təlim Mərkəzinin təlimatçısı, polkovnik-leytenant Yuli Nikolayeviç Yermakovun təşəbbüsü ilə yaradılıb. Bu təşəbbüs Sovet İttifaqının uzaqmənzilli aviasiya komandiri general-polkovnik Vasili Reşetnikov və uzaqmənzilli aviasiyanın siyasi idarəsinin rəisi general-leytenant N.F.Malinovski tərəfindən bəyənilib təsdiqlənir. Muzey kompleksinin açılışı 1975-ci il aprelin 29-da olub.
Rusiya Federasiyası Müdafiə Nazirinin 4 iyun 2009-cu il tarixli D-024 Direktivinə uyğun olaraq, hərbi hissələrin təşkilati strukturunun optimallaşdırılması prosesində Uzunmənzilli Aviasiya Muzeyi artıq 43-cü Hərbi Təlim Mərkəzinin bir hissəsi deyildir və buna görə də, Hərbi Təlim Mərkəzi və onun əməkdaşları muzeydən çıxarılır.
Sanitar aviasiyası
Sanitar aviasiya (Hava təcili yardımı) - nəqliyyatın əlçatan olmaması və ya tibb müəssisələrindən çox uzaq məsafədə, qəzalı vəziyyətdə olan təyyarələrin və sərnişinlərin axtarışında və xilas edilməsində, habelə xəstələrin və qurbanların sürətli daşınması üçün təcili tibbi yardım göstərmək üçün hazırlanmış təyyarələrdir.
Sanitar aviasiya Birinci Dünya Müharibəsindən sonra yarandı. Artıq 1930-cu illərdə, SSRİ-də təyyarələrin sanitar növləri (Sh-2, K-3 və s.) hazırlandı və quruldu, təyyarənin təchiz edilməsi üçün əsas tələblər və uçuş keyfiyyətləri inkişaf etdirildi. İkinci Dünya Müharibəsi zamanı təcili yardım təyyarələri geniş yayıldı və kiçik miqyasda olsa da, bir çox döyüşən tərəflər tərəfindən istifadə edildi.
Sanitar aviasiya inkişafının zirvəsi 20-ci əsrin ikinci yarısında başladı. Bu zaman vertolyotlar geniş yayıldı, yəni əvvəlcədən mümkün olmayan - məsələn, meşənin evin yaxınlığında və ya xəstəxana binasının yanında vertolyotu yerə endirmək mümkün oldu. Təyyarənin daşıma qabiliyyəti artdı, kabin hava sıxlığını aldı, bu isə daha çox xəstəni qəbul etməyə və daha az narahatlıq keçirməyə imkan verdi.
Hava təcili yardım (ing.Air ambulance) — xəstə və ya yaralı insanları uzun məsafələrə daşımaq üçün hazırlanmış hava nəqliyyatı. Ənənəvi təcili yardım maşınlarının heç biri hadisə yerinə asanlıqla və tez gələ bilmədikdə və ya xəstə hava nəqliyyatının ən praktik olduğu uzaq bir məsafədə olduqda istifadə olunur. Təcili yardım hava heyətləri avadanlıqla təchiz olunmuşdur ki, bu da xəsarət almış və ya ağır xəstələrə təcili tibbi yardım göstərmək imkanı verir.
Ümum-Rusiya Elmi-Tədqiqat Aviasiya Materialları İnstitutu
"Kurçatov İnstitutu" Milli Tədqiqat Mərkəzinin Ümumrusiya Elmi-Tədqiqat Aviasiya Materialları İnstitutu (ÜAMİ; rus. Всероссийский научно-исследовательский институт авиационных материалов Национального исследовательского центра «Курчатовский институт»; ВИАМ) — materialşünaslıq sahəsində Rusiya Federasiyasının dövlət elmi mərkəzi. İnstitut tam innovasiya dövrü həyata keçirmiş, burada fundamental və tətbiqi tədqiqatlar aparılmış, yeni nəsil materiallar, yarımfabrikatlar və unikal texnoloji avadanlıqların istehsalı üçün yüksək texnologiyalı elmtutumlu sənaye sahələri yaradılmışdır. ÜAMİ mütəxəssisləri aviasiya və digər maşınqayırma, energetika, tikinti, tibb və s. üçün metal və qeyri-metal materialların, örtüklərin, texnoloji proseslərin və avadanlıqların, korroziya zədələnməsindən və bioloji zədələnmədən qorunma üsul və vasitələrinin geniş çeşidini hazırlayır və təchiz edir.
28 iyun 1932-ci ildə Ümumittifaq Aviasiya Materialları Elmi-Tədqiqat İnstitutunun (ÜAMİ) yaradılması haqqında SSRİ Ağır Sənaye Xalq Komissarlığının 435 nömrəli sərəncamı verilmişdir. 1932-ci ildə ixrac tədarükündən qurtulmaq məqsədilə gücü 1600–1700 MPa olan xromansil 30XQSA polad hazırlanmış və sənayeyə təqdim edilmişdir. Alüminium ərintilərinin yenidən kristallaşması nəzəriyyəsi işlənib hazırlanmışdır.
1932–1950-ci illərdə metalların çoxelektrodlu struktur korroziyası nəzəriyyəsinin əsasları yaradılmışdır. 1933–1950-ci illərdə metal ərintilərinin möhkəmlik və etibarlılıq nəzəriyyəsinin əsasları hazırlanmışdır.