Maqnezium
3
Maqnezium (Mg) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 12-ci elementdir. Maqnezium ilk dəfə olaraq 1808-ci ildə ingilis kimyaçısı Q.Devi tərəfindən nəm MgO-dən alınmışdır. Adı latın sözü olan “maqnesiya alba” (ağ maqneziya) sözündəndir. Qədim yunanlar tərəfindən Maqnesiya şəhəri yaxınlığında tapılmış və tərkibində maqnezium metalı olan hidromaqnezit mineralından götürülmüşdür.
== Təbiətdə tapılması ==
Maqnezium birləşmələrinə müxtəlif minerallarda rast gəlinir. Maqnezium karbonat, dolomit CaCO3.MgCO3 və maqnezitin tərkibində olur. Maqnezium-xlorid karnallitin KCl.MgCl2.6H2O tərkibində olur. Maqnezium duzlarının xeyli miqdarı dəniz sularında olur ki, bunlarda ona acı dad verir.
== Fiziki xassələri ==
Maqnezium - sıxlığı 1.744 q/sm3 olan gümüşü - ağ rəngli metaldır, 6510C-də əriyir, 11100C-də qaynayır. Soyuqda maqnezium oksid təbəqəsi ilə örtülür, buda onun sonradan havanın oksigeni ilə oksidləşməsinin qarşısını alır.
Maqnezium sulfat
Maqnezium sulfat (MgSO4)– qeyri-üzvi maddədir, maqneziumun və sulfat turşusunun duzudır.
== Həll olması ==
- suda:
35,120; 54,880; 68,3100 q/100 ml
- efirdə:
1,1618 q/100 ml
== Tarixi ==
İlk dəfə 1695-ci ildə İngiltərədə yaşayan botanik Neemiy Qrü tərəfindən bulaq suyunun tərkibində tapılmışdı.
== Fiziki xassələri ==
Maqnezium sulfat – ağ, higroskopik tozdı, kristalları rombik quruluşa malikdir, hüceyrə parametrləri a = 0.482 nm, b = 0.672 nm, c = 0.833 nm.
1010 °C temperaturda, başqa bir rombik fazaya keçid baş verir. Bir neçə kristal -hidrat əmələ gətirir: MgSO4 • nH2O, burada n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 12.
Ən çox öyrənilən kristalhidratlar MgSO4 • 7H2O, MgSO4 • 6H2O və MgSO4 • H2O.
== Alınması ==
1. Maqneziumun və sulfat turşusunun reaksiyası nəticəsində alınır:
M
g
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
H
2
{\displaystyle {\mathsf {Mg+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+H_{2}}}}
2. Sulfat turşusunun oksid, hidroksid və maqnezium karbonat ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində alınır:
M
g
O
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgO+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+H_{2}O}}}
M
g
(
O
H
)
2
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {Mg(OH)_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+2\ H_{2}O}}}
M
g
C
O
3
+
H
2
S
O
4
→
M
g
S
O
4
+
C
O
2
↑
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCO_{3}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+CO_{2}\uparrow +H_{2}O}}}
3. Kristalhidratın qurudulması nəticəsində susuz maqnezium sulfat almaq olar:
M
g
S
O
4
⋅
7
H
2
O
→
200
o
C
M
g
S
O
4
+
7
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}\cdot 7H_{2}O\ {\xrightarrow {200^{o}C}}\ MgSO_{4}+7\ H_{2}O}}}
Sənayedə maqnezium sulfat dəniz suyundan, kizerit və karnalit minerallarından əldə edilir.
== Kimyəvi xassələri ==
1. Ərimə temperaturundan yuxarı qızdırıldıqda parçalanır:
2
M
g
S
O
4
→
1200
∘
C
2
M
g
O
+
2
S
O
2
↑
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2MgSO_{4}\ \xrightarrow {1200~^{\circ }C} \ 2MgO+2SO_{2}\uparrow +O_{2}}}}
2. Qatı sulfat turşusu ilə reaksiya zamanı hidrosulfat alınır:
M
g
S
O
4
+
H
2
S
O
4
→
M
g
(
H
S
O
4
)
2
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ Mg(HSO_{4})_{2}}}}
Qızdırıldıqda solvatlar alınır MgSO4•H2SO4 и MgSO4•3H2SO4.
3. Qızdırıldıqda hidrogen sulfid,silisium dioksid, karbon ilə reaksiyaya daxil olur:
M
g
S
O
4
+
H
2
S
→
700
∘
C
M
g
O
+
S
O
2
↑
+
S
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+H_{2}S\ \xrightarrow {700~^{\circ }C} \ MgO+SO_{2}\uparrow +S+H_{2}O}}}
M
g
S
O
4
+
S
i
O
2
→
680
∘
C
M
g
S
i
O
3
+
S
O
3
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+SiO_{2}\ {\xrightarrow {680~^{\circ }C}}\ MgSiO_{3}+SO_{3}}}}
2
M
g
S
O
4
+
C
→
800
∘
C
2
M
g
O
+
2
S
O
2
↑
+
C
O
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {2MgSO_{4}+C\ \xrightarrow {800~^{\circ }C} \ 2MgO+2SO_{2}\uparrow +CO_{2}\uparrow }}}
M
g
S
O
4
+
2
C
→
>
800
∘
C
M
g
S
+
2
C
O
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+2C\ \xrightarrow {>800~^{\circ }C} \ MgS+2CO_{2}\uparrow }}}
Maqnezium sulfatın sulu məhlulları həll olunan barium duzlarının sulu məhlulları( məs.BaCl2) ilə reaksiyaya daxil olaraq həll olmayan barium sulfat alınır:
M
g
S
O
4
+
B
a
C
l
2
→
B
a
S
O
4
↓
+
M
g
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+BaCl_{2}\ \xrightarrow {\ } \ BaSO_{4}\downarrow +MgCl_{2}}}}
== Tətbiqi ==
Tətbiq sahələri çoxşaxəlidir. Bildiyimiz kimi maqnezium elementi xlorofilin strukturuna daxil olduğundan bitkilər üçün əhəmiyyətlidir. Yetərincə maqnezium ionu qəbul edə bilən bitkinin yarpaqları daha məhsuldar fotosintez apara bilir, beləcə bitki daha güclü və daha dözümlü olur.
Maqnezium xlorid
Maqnezium xlorid (MgCl2) – qeyri-üzvi birləşmədi, xlorid turşusunun maqnezium duzu.
== Fiziki xassələri ==
Magnezium xlorid – susuz duzdur, hiqroskopik heksoqonal
Rəngsiz kristallar şəklində kristallaşır. Acı dadı var.
== Alınması ==
Susuz maqnezium xloridi maqneziumun birbaşa xlorlanması nəticəsində almaq olar:
M
g
+
C
l
2
→
M
g
C
l
2
{\displaystyle {\mathsf {Mg+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}}}}
Magnezium xloridi əsası oksidlərin xlorid turşusu ilə reaksiyası zamanı almaq olar:
2
M
g
O
+
2
C
l
2
→
2
M
g
C
l
2
+
O
2
{\displaystyle {\mathsf {2MgO+2Cl_{2}\rightarrow 2MgCl_{2}+O_{2}}}}
M
g
O
+
C
+
C
l
2
→
M
g
C
l
2
+
C
O
{\displaystyle {\mathsf {MgO+C+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}+CO}}}
== Kimyəvi xassələri ==
Magnezium xlorid suda yaxşı həll olunur, piridində, spirtlərdə, asetonda zəif həll olunur.
Magnezium xlorid qələvilər və ammonyak məhlulu ilə reaksiya girir:
M
g
C
l
2
+
2
N
a
O
H
→
M
g
(
O
H
)
2
↓
+
2
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaOH\rightarrow Mg(OH)_{2}\downarrow +\,2NaCl}}}
Magnezium xloridə natrium karbonat əlavə edildikdə, əsası maqnezium karbonatın çöküntüsü əmələ gəlir:
5
M
g
C
l
2
+
5
N
a
2
C
O
3
+
2
H
2
O
→
M
g
(
O
H
)
2
⋅
3
M
g
C
O
3
↓
+
M
g
(
H
C
O
3
)
2
+
10
N
a
C
l
{\displaystyle {\mathsf {5MgCl_{2}+5Na_{2}CO_{3}+2H_{2}O\rightarrow Mg(OH)_{2}\cdot 3MgCO_{3}\downarrow +\,Mg(HCO_{3})_{2}+\,10NaCl}}}
M
g
C
l
2
+
2
N
a
H
C
O
3
→
M
g
C
O
3
↓
+
2
N
a
C
l
+
H
2
O
+
C
O
2
↑
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaHCO_{3}\rightarrow MgCO_{3}\downarrow +\,2NaCl+\,H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}}
2
M
g
C
l
2
+
L
i
A
l
H
4
→
M
g
H
2
+
L
i
C
l
+
A
l
C
l
3
{\displaystyle {\mathsf {2MgCl_{2}+LiAlH_{4}\rightarrow MgH_{2}+\,LiCl+\,AlCl_{3}}}}
M
g
C
l
2
⋅
6
H
2
O
→
120
∘
C
M
g
C
l
2
⋅
4
H
2
O
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 6H_{2}O\xrightarrow {120^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O+2H_{2}O}}}
M
g
C
l
2
⋅
4
H
2
O
→
150
∘
C
M
g
C
l
2
⋅
2
H
2
O
+
2
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O\xrightarrow {150^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O+2H_{2}O}}}
M
g
C
l
2
⋅
2
H
2
O
→
240
∘
C
M
g
C
l
2
⋅
H
2
O
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O\xrightarrow {240^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot H_{2}O+H_{2}O}}}
M
g
C
l
2
⋅
H
2
O
→
>
300
∘
C
M
g
O
H
C
l
+
H
C
l
{\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot H_{2}O\xrightarrow {>300^{\circ }C} MgOHCl+HCl}}}
2
M
g
O
H
C
l
→
>
400
∘
C
M
g
2
O
C
l
2
+
H
2
O
{\displaystyle {\mathsf {2MgOHCl\xrightarrow {>400^{\circ }C} Mg_{2}OCl_{2}+H_{2}O}}}
== Tətbiqi ==
Maqnezium xlorid əsasən maqnezium istehsalında istifadə olunur. Həm çinin buz və qarın əriməsi üçün tətbiq olunur. Qarla təmasda olduqda onu tez bir zamanda əridir.
Magnezium xlorid qida sənayesində çox istifadə olunur. E 511 qida qatqısı kimi qeyd olunur.
== İstinadlar ==
Рабинович В.А., Хавин З.Я. Краткий химический справочник.
Maqnetizm
right|thumb|250px|Maqnet çubuğunun yaratdığı maqnit sahəsinin metal tozlarının köməyi ilə təsviri
Maqnetizm fiziki fenomen olub, maqnit, maqnitləşmiş obyektlər və hərkətli elektrik yükləri arasında qüvvə münasibətini əks etdirir. Bu münasibət bir tərəfdən bu obyektlər tərəfindən yaradılan, digər tərəfdən onların özlərinə təsir edən maqnit sahəsində baş verir. Maqnetizmin yaranma formaları ümumi şəkildə elektrik yüklərinin hərəkətinə və ya elementar hissəciklərin maqnit momentinə gətirilir. Maqnetizm fizikada elektromaqnetizmin tərkib hissəsidir.
Maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı münasibətinə görə maddələr bölünürlər:
Maqnitə aid olmayanlar
Diamaqnitlər, bunların molekulaları maqnit momentinə malik deyillər.
Paramaqnitlər, sıfır olmayan lokal maqnit momentlərinə malikdirlər. Onlar sahə boyunca istiqamətlənirlər.
Uzaq maqnit dərcəsinə malik olan maddələr:
Ferromaqnitlər, maqnit sahəsində mikroskopik kiçik ölçüdə onların atom və molekulaların maqnit momentləri yaranır
Antiferromaqnitlər, bu materiallarda maqnit sahəsinin təsiri nəticəsində kristalda bir-birinin əksinə yönəlmiş qəfəslər yaranır, nəticədə onlar sıfır maqnitləşmə yaradırlar.
Maqnezit
Maqnezit – Mg [CO3] — triqonal sinqoniya. Rast gəlmə tezliyi şkalası: çox da tez-tez rast gəlməyən.
== Növ müxtəliflikləri ==
Ferromaqnezit (7,5%-dək FeO).
== Xassələri ==
Rəng – ağ, bozumtul, sarımtıl, qəhvəyi, bəzən rəngsiz; Mineralın cizgisinin rəngi – ağ; Parıltı – şüşə; Şəffaflıq – şəffaf, bəzən qeyri-şəffaf; Sıxlıq – 2,9-3,1; Sərtlik – 4,0-4,5; Kövrəkdir; Ayrılma – romboedr {1011} üzrə mükəmməl; Sınıqlar – pilləli; sıx farforabənzər aqre-qatlarında – qabıqvari; Morfologiya – kristallar: nadir rast gələn romboedrik; Mineral aqreqatları: massiv, sıx, dənəvər, farforabənzər, torpaqvari.
== Mənşəyi və yayılması ==
Hidrotermal maqnezit dolomit və dolomitləşmiş əhəngdaşlarının metasomatik əvəzlənməsi məhsuludur. Hiperbazitlərin hidrotermal dəyişilmə prosesində isti karbonat məhlullarının təsiri zamanı olivin və piroksenlərin hesabına əmələ gəlir. Mineralın infiltrasion yataqları ultraəsasi süxur massivlərinin kimyəvi aşınması zamanı formalaşır. Çökmə maqnezit duz- və gips saxlayan süxur qatlarında qeyd edilir. Mineralın metamorfik əmələgəlmələri kristallik magnezial şistlər üçün adidir. Birlikdə rast gəldiyi minerallar: dolomit, kalsit, kvars, xalsedon, opal, barit, talk, serpentin, gips, halit və b.
Maqneziya döyüşü
Maqneziya döyüşü - E.ə. 190-cı ildə (Bəzi tədqiqatçılara görə E.ə. 189-cu ildə) Selevkilər və müttəfiqləri ilə Roma Respublikası və Perqama krallığının orduları arasında döyüş. Selevkilər dövlətinin ordusuna III Antiox, Roma Respublikası ordusuna konsul Lusi Kornelli Skipo və qardaşı Publi Korneli Skipo, Perqam krallığı ordusuna isə II Emanuel rəhbərlik edirdi. Selevkilər tərəfdə Qalatiyalılar və Kelt tayfalarıda vuruşurdu. Roma Respublikası bu döyüşdə böyük qələbə qazandı və Selevkilərin hakimiyyəti altında olan Anadolu torpaqları Romanın əlinə keçdi. Bu döyüş barədə məlumatı Romalı tarixçi Titu Livi və Appian öz yazılarında qeyd etmişdir.
== Döyüşdən öncə ==
Selevkilərin keçmiş müttəfiqi Filip E.ə. 197-ci ildə Romaya məğlub oldu. Selevki hökmdarı ona Yunanıstanı işğal etmək fürsəti verdi.