AY²

Ay — Yerin yeganə daimi təbii peykidir. Ay insanların Yerdən kənarda ayaq basdığı yeganə kosmik cisimdir. Ay Günəş sistemində yerləşən peyklər arasında ölçüsünə görə beşinci, ətrafında döndüyü planetin ölçülərinə nəzərən isə birincidir. Ay sıxlığına görə Günəş sistemində sıxlığı məlum olan peyklər arasında İodan sonra ikincidir. Ayın təqribən 4,5 milyard il bundan əvvəl formalaşdığı ehtimal olunur. Ayın formalaşması ilə bağlı bir sıra fərziyyələr olsa da, ən geniş yayılmış fərziyyəyə görə Yer təqribən Mars böyüklüyündə olan Teya adlı planetlə toqquşmuş və toqquşma nəticəsində boşluğa saçılan maddələr Yerin cazibə qüvvəsi ətrafında hərəkət edərək tədricən Ayı formalaşdırmışdır. Ay Yerlə sinxronizə olunmuş şəkildə hərəkət edir. Bu səbəbdən də Yerdən baxan müşahidəçi Ayın həmişə eyni tərəfini görür. Ayın Yerdən görünən tərəfində maqma ilə örtülmüş tutqun Ay dənizləri, qədim parlaq kristal yaylaqları və zərbə kraterləri vardır. Ay Günəşdən sonra Yerdən görünən ən parlaq ikinci kosmik cismdir.

Aban (fars. آبان‎) və ya Əban — İran və Əfqanıstanın rəsmi təqviminin səkkizinci ayı. Aban ayında 3o gün var. Bu ay oktyabr ayında başlayıb noyabr ayında sona çatır. Aban payızın ikinci ayıdır.

Ay

Ay — Ayın Yer ətrafında dövr etməsi vaxtına təqribən bərabər olan və təqvimlərdə istifadə edilən zaman ölçü vahidi. Ayın Yerdən görünən bütün mərhələlərini keçdiyi müddət orta hesabla 28,530588 günəş günüdür (28 gün, 12 saat, 44 dəqiqə, 3 saniyə). Bir ulduz ayı isə, Ayın hər hansı bir ulduzla ard-arda düzülməsi (ulduzla eyni mövqeyə gəlməsi) iki dəfə eyni yerə gəlməsi nəticəsində yaranan zaman müddətdir və 27,321661 gün davam edir (27 gün, 7 saat, 43 dəqiqə, 12 saniyə). Müasir təqvimlərdə ay ilin 12-də biri olaraq qəbul edilir.

Ay — Ayın Yer ətrafında dövr etməsi vaxtına təqribən bərabər olan və təqvimlərdə istifadə edilən zaman ölçü vahidi. Ayın Yerdən görünən bütün mərhələlərini keçdiyi müddət orta hesabla 28,530588 günəş günüdür (28 gün, 12 saat, 44 dəqiqə, 3 saniyə). Bir ulduz ayı isə, Ayın hər hansı bir ulduzla ard-arda düzülməsi (ulduzla eyni mövqeyə gəlməsi) iki dəfə eyni yerə gəlməsi nəticəsində yaranan zaman müddətdir və 27,321661 gün davam edir (27 gün, 7 saat, 43 dəqiqə, 12 saniyə). Müasir təqvimlərdə ay ilin 12-də biri olaraq qəbul edilir.

Ay Dədə ya da Ay Ata, altayların inancında Ay ilahı olaraq görülə biləcək bir müqəddəs varlıqdır və göy aləminin 6-cı yanında oturur. Bu inanca görə Ay Dədə insanların ilk babası və Gün Ana ilk nənəsidir. Ay, uşaqlara Ay Dədə olaraq tanıdılır. Yuxu vaxtının simvoludur. Uşağa, yatağına yatarsan, Ay Dədə sənə nağıl izah edəcək deyilir və uşağın yanında ya nağıl kitabı oxunur, ya da adam tərəfindən bilinən bir nağıl izah edilər. Memlüklər (Köləmənlər) dövründə misirdə yaşamış türk tarixçisi Aybek-üd Devâdârî'nin türklərin mənşəyi üzərinə izah etdiyi Ay Ata'nın əfsanəsində mağarada törəmə motivi iştirak edər. Bu əhvalata görə türklərin ilk atası olan Ay Ata, bir mağarada ortaya çıxmışdır. Bu mağara Ay Atanın doğumuna (Aybek-üd Devâdârî'nin ifadəsiylə) bir "ana rəhmi" vəzifəsi etmişdir. Bozqurd əfsanəsindəki qurdun yaralı türkü qaçırıb bəslədiyi mağara da belə bir Ata mağarasıdır və hər il bu mağarada mərasimlər edilərdi. Ata mağarası inancı və ənənəsi köhnə dövrlərdə türklər arasında çox geniş yayılmışdır.

Ay Fen (çin. 艾芬; 1974) — Çində Uhan Mərkəzi Xəstəxanasının Təcili yardım şöbəsinin müdiri. O, dünyada koronavirus epidemiyasının başlandığını elan edən ilk həkim olmuşdur. Çində nəşr edilən "People" jurnalı tərəfindən yayımlanan bir məqalədə ona "The whistle-giver" (发哨子的人) adı verilmişdi(发 哨子 的 人) (ilk həyəcan təbilini çalan). Məqalə Çin senzurası tərəfindən dərhal məhv edilmişdi. Lakin senzuranı keçmək üçün Çin internetində emoji, Morze əlifbası ilə tərcümə edilmiş repostlar şəklində saxlanılmışdır. == Həyatı == Ay Fen Tonzi Tibb Kollecini (indi Xuaçjun Elm və Texnologiya Universitetinin bir hissəsi) bitirib və Uhan Mərkəzi Xəstəxanasının ürək-damar xəstəlikləri şöbəsində çalışıb. 2010-cu ildən o, xəstəxananın təcili yardım şöbəsinə rəhbərlik etmişdir. == COVID-19 epidemiyası == Ay Fen 2019-cu il dekabrın 18-də ilk dəfə koronavirusa yoluxmuş xəstə ilə üzləşib. Belə ki, həmin gün Uhan Mərkəzi Xəstəxanasına indiyə qədər müşahidə olunmayan qəribə tənəffüs yolu iltihabı ilə 65 yaşlı bir kişi müraciət edib.

Ay Tominaqa (冨永 愛, 1 avqust 1982, Saqamihara, Kanaqava prefekturası, Yaponiya) –Yaponiya modeli və aktrisası. Avropa podiumlarına çıxan ilk asiyalı qadın modellərdən biridir. Bon Image Corp (Tokio), Marilyn Agency (Paris), View Management (Barselona) kimi agentliklərlə əməkdaşlıq edir. == Karyerası == "Vogue" (Yaponiya), "Harper's Bazaar" (Yaponiya, Çin, Sinqapur, Malayziya, İndoneziya), "Elle" (Yaponiya, Sinqapur, Honkonq), "Marie Claire" (Honkonq), "Madame Figaro" (Tayvan, Tailand) jurnallarının üzlüklərində görünmüşdür. Tominaqa Con Qalyano, Vivianna Tam, Anna Sui, Kristian Dior, Karl Lagerfeld, Maykl Kors, Ralf Loren, Eli Saab, Aleksandr Makkuin kimi dəb modelyerləri, Valentino, Dolce & Gabbana, Lanvin, Gucci, Givenchy kimi brendlər üçün podiuma çıxmışdır. "Vogue" (ABŞ, Fransa, Britaniya, Yaponiya), "Harper's Bazaar", "i-D" kimi jurnallarda tez-tez görünmüş, Enni Leybovitz, Nik Nayt, Stiven Mayzel, Ellen fon Unvert, Mert və Markus, Peter Lindberq kimi dəb fotoqrafları üçün pozalar vermişdir. Tominaqa Yves Saint Laurent, Gucci, Hermès, Tag Heuer, Banana Republic və Moschino brendlərinin kampaniyalarında iştirak etmişdir. 2004-cü ildə buraxılmış Pirelli təqvimində görünmüşdür. Hazırda Tokioda yaşayır və modelliklə yanaşı, televiziya, radio və başqa fəaliyyətlər ilə məşğul olur. == Şəxsi həyatı == 2004-cü ilə bir yapon aşpazla evlənmişdir və 2005-ci ildə oğlu olmuşdur.

Ay Tsin (çin. ənən. 艾青, sadə. Aì Qīng), əsl adı Tsyan Çjenxan (çin. ənən. 蔣正涵, sadə. Jiǎng Zhènghán; 27 mart 1910[…], Çzinxua[d], Çjetszyan – 5 may 1996[…], Pekin) — Çin şairi. O, vətənpərvərlik mövzusunda "Günə doğru" (1938), "Şimal" (1939), "Sübh xəbərləri" (1943), "Bahar" (1956), "Qayıdış nəğməsi" (1980) şeir və şeirlər toplularının, "Poeziya haqqında" (1940) kitabının müəllifidir. Ay Tsin sərbəst şeir nəzəriyyəsinə mühüm töhfə vermişdir. == Həyat və yaradıcılığı == Ay Tsin 27 mart 1910-cu ildə Tsin imperiyası ərazisində, Çjetszyan əyalətinin Çzinxua mahalında anadan olmuşdur.

Ay Veyvey (çin. 艾未未; ing. Ai Weiwei; d. 28 avqust, 1957, Pekin, Çin) — Çinli müasir incəsənət rəssamı və fəal. == Həyatı == Ay Veyvey 1957-ci il avqustun 28-də Pekin şəhərində anadan olub. Rəssamın atası görkəmli Çin şairi Ay Qing, 1950-ci illərin sonuna kimi sürgündə olmuş və 1978-ci ildə reabilitasiyasına kimi çap edilməmişdir.

Ay Xanım (fars. آی‌خانم‎, özb. Oyxonim) — Əfqanıstanın şimalında, Pənc çayının sol sahilində, Kökçə çayının mənsəbində yerdə kənd. Ay Xanım yaxınlığında 1965–1978-ci illərdə aparılan qazıntılar nəticəsində Yunan-Baktriya şəhəri aşkar edilmişdir. Bu, həmin mədəniyyətə məxsus məlum olan ən qədim yaşayış məntəqəsidir. Alimlər buranın Oksiana İsgəndəriyyəsi (q.yun. Ἀλεξάνδρεια ἡ ἐπὶ τοῦ Ὄξου) olduğunu güman edir. == İstinadlar == == Əlavə ədəbiyyat == Tarn, W. W. The Greeks in Bactria and India. Chicago: Ares. 1984.

Ay avtomobili (ing. Lunar rover, tam adı ilə: Lunar Roving Vehicle (LRV)) — Ayda istifadə üçün nəzərdə tutulmuş avtonəqliyyat vasitəsidir. Apollon proqramındakı Ay modulları ilə Aya nəql edilmişdirlər. Ay avtomobili, Aydakı aşağı cazibə mühitində işləmək, Ay səthində hərəkət etmək və Apollon astronavtlarına daha geniş bir ərazini tədqiq etməyə imkan vermək üçün hazırlanmışdır. Apollon 15-də David Scott və James Irwin tərəfindən, Apollon 16-da John Young ve Charles Duke tərəfindən, Apollon 17-də Eugene Cernan ve Harrison Schmitt tərəfindən istifadə edilən üç ədəd ay maşını Ay səthində olmuşdur. Hər vasitə gündə bir dəfə olmaqla, 3 günlük missiya dövründə 3 ayrı gəzintidə istifadə olunmuşdur. Apollon 15-in Ay avtomobili 3 saat 2 dəqiqə ərzində ümumilikdə 27,8 km yol qət etmişdir. Maksimum bir dəfəyə 12,5 km məsafə qət edilmiş və Ay modulundan maksimum 5 km məsafədə uzaqlaşılmışdır. Apollon 16-da Ay maşını ilə 3 saat 26 dəqiqə ərzində 26,7 km məsafə qət edilmişdir. Ən uzun gəzinti 11,6 km olmuş, və Ay modulundan maksimum 4,5 km uzaq yol gedilmişdir.

Ay cəngavəri (ing. Moon Knight) — Marvel Comics nəşriyyatı tərəfindən yaradılmış super qəhrəman. İlk dəfə 1975-ci ildə "Gecə Qurdadamı" komiksinin 32-ci buraxılışında oxucuların qarşısına çıxmışdır. "Ay cəngavəri" adı altında ilk komiks isə 1980-ci ilin noyabrında nəşr olunmağa başlamışdır. == Komiks tarixi == İlk dəfə 1975-ci ildə "Gecə Qurdadamı" komiksinin 32-ci buraxılışında oxucuların qarşısına çıxmışdır. Duqlas Monç və Don Perlin tərəfindən yaradılan bu personaj bu komiksdə bir qurdadamını tutub Komitə adlı mafiyaya təhvil vermişdir. Daha sonra bu personaj tərəf dəyişdirmişdir və məlum olmuşdur ki, bununla mafiya haqqında gizli məlumatları əldə etmək üçün etmişdir. Az görsənsə də, oxuyucular tərəfindən sevilmişdir. 1980-ci illərə qədər Ay cəngavəri ancaq "Marvel Spotlight" komiksinin 28 və 29-cu saylarında görünmüşdür. Bundan başqa oxuyucular onunla "Möhtəşəm Hörümçək-adam" jurnalının 22 və 23-cü buraxılışlarında, "Halk", "MK", "Müdafiəçilər", "Marvel Preview" komikslərində də qarşılaşmışdırlar.

Yerdə sıxılma nəticəsində ilkin nüvədə və mantiyada yüksək təzyiq yaranmışdır. Bunun nəticəsində radiaktiv elementlərin (uran, radium, torium, plutonium) zəncirvari parçalanma reaksiyaları baş vermişdir ki, bunun da nəticəsində temperatur qalxmışdır. Yerin daxilində olan mantiya əriyərək odlu kütləyə çevrilmişdir. Ərinti maddələri bərl yer qabığı olmadığından rahatlıqla səthə qalxmışdır. Beləliklə, yer səthini tamamiylə lava axınları tutmuşdur. Ayda da belə bir püskürmələr baş verdiyi üçün bu mərhələ Ay erası adını almışdır. Hazırda Ayın səthində soyumuş lavalar, nəhəng vulkan kraterləri və konusları qalmaqdadır.

Ay fırıldağı — Bir qrup insan tərəfindən irəli sürülmüş bir iddiadır. Apollon Layihəsi ilə insanlığın Aya ayaq basmadığını, əslində bütün layihənin bir yalandan ibarət olduğu iddiaları ictimaiyyət də əhəmiyyətli dərəcədə tərəfdar toplamışdır. Bu iddialar tarixçilər və kosmik araşdırmaçıları tərəfindən qəbul edilmir və bu əsilsiz iddianı təsdiq edən çoxlu sayda elmi dəlillər mövcud olduğu üçün bu fakt, elmi ictimaiyyətdə şübhə doğurmur. Ay fırıldağı iddialarının ABŞ əleyhdarı olan ölkələr, toplumlar və şəxslər ilə yaxından əlaqəsi vardır. Çünki Apollon Layihəsi, Soyuq Müharibə illərində ABŞ ilə SSRİ-nin girişdiyi Kosmik yarışın bir parçası idi və ABŞ-nin qələbəsi ilə nəticələnmişdi. Xüsusilə siyasi olaraq müxalif və ABŞ xaricindəki milliyyətçi iqtidara meylli kəslər, Apollon Layihəsini ABŞ-nin qlobal təhkiminin bir simvolu olaraq görməkdədir. Bu kəslərin ABŞ əleyhdarı duyğuları, Aya insanın getməsi fikrinin gətirdiyi qeyri-mümkünlük hissiylə birləşincə Ay fırıldağı inancına səbəb olmuşdur. Ay enişlərinin saxtakarlıq olduğunu müdafiə edənlər, bu iddialarını müxtəlif konkret dəlillərlə dəstəkləməyə çalışır. Ancaq indiyə qədər iddiaların etibarlılığının qəti bir dəlili ortaya qoyulmamışdır. 2000-ci illərin sonlarından bu yana, Apollon proqramının Ay üzərindəki izləri LROC kosmik gəmisi tərəfindən yüksək keyfiyyətli fotoşəkillərlə göstərilmişdir.

Ay hesabı və ya dəhşətli hesab — normal hesab qaydalarına əsaslanmayan, sadəcə vurma və toplama əməllərinin olduğu hesab sistemi. == Toplama == Ay hesabında toplama alt-alta şəkildə yerinə yetirilir. Ədədlərin mərtəbə dəyərlərindən ən böyük olanı götürülür. Məsələn: 17 {\displaystyle 17} + {\displaystyle +} 25 {\displaystyle 25} = 27 {\displaystyle =27} Bu hesab əməlində hər iki ədədin təklik mərtəbəsinin dəyərləri müqayisə edilir. 17-in təklik mərtəbəsi 7, 25-in isə 5-dir. Cəmin təklik mərtəbəsinə böyük olan 7 yazılır. Sonra isə onluq mərtəbəsinə keçilir. 1 < 2 {\displaystyle 1<2} olduğu üçün cəmin onluq mərtəbəsinə 2 yazılır və cəm 27 olur. == Vurma == Vurma əməlini yerinə yetirərkən toplamanın əksinə olaraq mərtəbə dəyərlərindən kiçik olan götürülür. Məsələn: 17 {\displaystyle 17} ∗ 25 {\displaystyle *25} 15 {\displaystyle 15} + 12 {\displaystyle +12} 125 {\displaystyle 125} Əvvəlcə ikinci ədədin təklik mərtəbəsi birinci ədədin mərtəbələrinə sıra ilə vurulur, sonra isə eyni əməl ikinci ədədin onluqlar mərtəbəsinə də tətbiq edilir.

Ay mifləri - ay və ay fazaları haqqında miflər. Astral miflərlə, ilk növbədə günəş mifləri ilə əlaqələndirilir: ay və günəş mifoloji şüura xas olan ikili oppozisiya sistemi (yuxarı-aşağı, kişi-qadın, diri-ölü) sistemi çərçivəsində bir-birinə qarşıdır . Beləliklə, qədim Çin təbiət fəlsəfəsində in passiv, qaranlıq, qadın prinsipi Ay ilə, aktiv, parlaq, kişi yan isə Günəşlə əlaqələndirilir. Adətən ay mənfi başlanğıcla əlaqələndirilir, lakin istisnalar var: məsələn, Dahome mifologiyasında ikili demiurq Mavu-Lizanın ay hipostazı (Mavu) gecəni, biliyi, sevinci və günəşi (Lisa) himayə edir. günü, gücü, işi himayə edir. Ayla əlaqəli ən çox yayılmış mifoloji motivlər arasında ayın özünün görünüşünü, ay dövrlərinin mənşəyini, ay ləkələrini və s. d. Hind-Avropa, Sibir, Hind mifoloji sistemlərində Ay və Günəşin “səmavi evlilik” süjeti görkəmli yer tutur . Bu halda ay həm qadın, həm də kişi xarakteri kimi çıxış edə bilər (sonuncu variant Sibir xalqları arasında və görünür, arxaik tayfaların əksəriyyəti arasında üstünlük təşkil edir ). Bu mif eyni zamanda Ay fazalarının mənşəyini izah edən etioloji bir mif kimi çıxış edir: Baltik mifologiyasında Perkunas Günəşə xəyanət etdiyi üçün Ayı qılıncla kəsir.

Dövlətlərin Ay və digər göy cisimləri üzərindəki fəaliyyətlərini tənzimləyən Saziş, yaxud digər adı ilə Ay Sazişi, Ay Müqaviləsi və ya Ay Konvensiyası, bütün səma cisimlərindəki (göy cisimlərinin orbitində olanlar da daxil olmaqla) yurisdiksiyanı beynəlxalq ictimaiyyətin səlahiyyətinə verən beynəlxalq bir konvensiyadır. Bu obyektlər üzərindəki bütün fəaliyyətlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsi də daxil olmaqla beynəlxalq hüquqa uyğun olmalıdır. Praktik olaraq insanlı kosmik uçuş proqramı olan və ya bununla bağlı planları olan ölkələr tərəfindən təsdiqlənmədiyi üçün uğursuz bir konvensiyadır.

Phalaenopsis amabilis (lat. Phalaenopsis amabilis) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin səhləbkimilər fəsiləsinin phalaenopsis cinsinə aid bitki növü. İndoneziyanın üç milli gülündən biridir ki orada anggrek bulan adlanır. == Sinonimləri == Epidendrum amabile L. (keçmiş elmi adı) Cymbidium amabile (L.) Roxb. Synadena amabilis (L.) Raf. Phalaenopsis grandiflora Lindl. Phalaenopsis grandiflora var. aurea auct. Phalaenopsis amabilis var. aurea (auct.) Rolfe Phalaenopsis gloriosa Rchb.f.

Apollon proqramı (ing. Apollo program) və ya Apollon layihəsi — NASA tərəfindən reallaşdırılmış Ay uçuş layihəsidir. Gemini layihəsindən sonra qəbul edilən bu proqramın reallaşmasında kosmik yarış və soyuq müharibənin böyük rolu olmuşdur. Layihə Apollon kosmik vasitələri və Saturn V daşıyıcı raketi ilə 1961-1975-ci illərdə planlaşdırılmış və həyata keçirilmişdir. Apollon Layihəsi adını qədim yunan mifologiyasının tanrılarından olan Apollondan almışdır. Apollon kosmik gəmiləri 3 nəfərlik kabinə, raket və özüqalxan kapsuladan ibarətdir. Raket Yerdən qalxmaq və manevr, kapsula isə kosmik gəmi ilə Ay səthi arasındakı əlaqəni təmin etmək məqsədi daşıyırdı. Əvvəl kosmik gəmi göndərilərək Ayın orbitinə yerləşdirilir, sonra isə 3 astronavtdan ikisi kapsulaya keçərək onun əyləc sistemi sayəsində Ay səthinə enirlər. Astronavtlar işlərini tamamladıqdan sonra kapsula vasitəsilə orbitdə onları gözləyən kosmik gəmiyə geri qayıdırlar. NASA bu layihəni gerçəkləşdirməzdən əvvəl Aya Yerdən idarə olunan Orbiter, Ranger və Surveyor gəmilərini göndərmişdi.

Seylor Mun və ya Yaponiyada tanınan adı ilə Bishoujo Senshi Sailor Moon (美少女戦士セーラームーン, Bishōjo Senshi Sērā Mūn, azərb. Gözəl qoruyucu Seylor Mun‎) — yapon manqaka Naoko Takeuçi tərəfindən yazılmış və çəkilmiş şoco manqa seriyası. Manqa seriyası 1991-1997-ci illərdə "Nakayoshi" jurnalında nəşr olunmuşdur. Bu dövrdə 52 fəsli 18 tankobon cildi şəklində çap edilmişdir. Manqa seriyası Seylor Muna çevrilərək Ay şahzadəsinin və Əfsanəvi Gümüş Kristalın (「幻の銀水晶」, Maboroshi no Ginzuishō) axtarışına çıxan 14 yaşlı qız Usaqi Tsukino haqqındadır. Seriya boyunca Seylor Mun Əfsanəvi Gümüş Kristalı qorumaq və Günəş sistemini məhv etmək istəyən düşmənlərin qarşısını almaq üçün yaradılmış Seylor döyüşçüləri (セーラー戦士, Sērā Senshi) komandasına başçılıq edir. Manqa seriyasının 18 cildi əsasında Toei Animation tərəfindən anime hazırlanmışdır. Anime Yaponiyada 5 mövsüm olmaqla 1992-1997-ci illərdə yayımlanmışdır. Bundan başqa, manqa seriyası əsasında 3 animasiya filmi, 3 qısametrajlı animasiya, 1 televiziya verilişi və "Gözəl qoruyucu Seylor Mun" adlı teleserial hazırlanmışdır. Anime hekayəsi 2014-cü ildən göstərilən "Sailor Moon Crystal" animesi ilə yenidən başladılmışdır.

Phalaenopsis amabilis (lat. Phalaenopsis amabilis) — bitkilər aləminin qulançarçiçəklilər dəstəsinin səhləbkimilər fəsiləsinin phalaenopsis cinsinə aid bitki növü. İndoneziyanın üç milli gülündən biridir ki orada anggrek bulan adlanır. == Sinonimləri == Epidendrum amabile L. (keçmiş elmi adı) Cymbidium amabile (L.) Roxb. Synadena amabilis (L.) Raf. Phalaenopsis grandiflora Lindl. Phalaenopsis grandiflora var. aurea auct. Phalaenopsis amabilis var. aurea (auct.) Rolfe Phalaenopsis gloriosa Rchb.f.

Ay torpağı — Ayın səthində olan reqolitin incə hissəsi. Xüsusiyyətləri yerinin səthindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənə bilər. Ay torpağının fiziki xüsusiyyətləri, ilk növbədə, davamlı meteorik təsirlər və illər ərzində Günəş və ulduzlararası yüklü atom hissəcikləri tərəfindən bombardman edildiyi bazalt və anortozit süxurların mexaniki parçalanmasının nəticəsidir. Proses, hissəciklərin zaman keçdikcə daha da incə ölçüyə endirildiyi böyük dərəcədə mexaniki aşınmanın yaratdığı bir hava şəraitindən biridir. Bu vəziyyət, molekulyar oksigenin (O2), rütubətin, atmosfer küləyinin və güclü bioloji proseslərə kömək edən bir sıra vasitələrin vasitəçiliyi ilə yerinin səthində torpaq meydana gəlməsi ilə əsaslı şəkildə ziddiyyət təşkil edir. Ay torpağı əsasən 1 sm və ya daha az diametrli hissəciklərdən ibarətdir. Ay tozları, Ay torpağından daha incədir. Hansı ölçü fraksiyasının "toz" təşkil etdiyinə dair dəqiq məlumat yoxdur; bəzi hissəciklərin diametri 50 μm, bəziləri isə 10 μm-dən daha azdır. [mənbə göstərin] == Formalaşma prosesləri == Ətraflı bax: Selenologiya Ay torpağının formalaşmasını təşkil edən proseslər aşağıdakı kimidir: [mənbə göstərin] Bölünmə: meteorit və mikrometeoritlərin toqquşması nəticəsində yaranan süxur və mineralların mexaniki olaraq daha kiçik hissəciklərə bölünməsi; Aqqlutinasiya: mineral və qaya parçalarının mikrometeorit təsiriylə şüşəyə çevrilməsi; İonların və yüksək enerjili hissəciklərin təsirinin səbəb olduğu Günəş küləyi səpələnməsi və kosmik şüa yayılması. Bu proseslər zaman keçdikcə Ay torpağının fiziki və optik xüsusiyyətlərini dəyişməyə davam edər və buna kosmosun aşınması deyilir.

Ay turizmi və ya digər adla Lunar turizm Yer planetinin təbii peyki olan Ayın səthində və ya ətrafında icra olunan kosmik fəza turizminə aid edilir.bəzi kosmik fəza start-ap şirkətləri yaxın gələcəkdə Ayda turizm təklif etməyə hazırlaşırlar. Bəzi fərdi şirkətlər isə bəyan edir ki , Ayda turizm təxminən 2020-2043-cü illər arasında həqiqətə çevriləcək. == Şirkətlər == Mümkün Ay bazalı Kosmik fəza turizmi Ay turizmi proqramlarını bəyan edən şirkətlərə daxildir: Golden Spike Company[3] Space Adventures[4] Excalibur Almaz[4] Virgin Galactic[1] Space X == Aya səyahətin dəyəri == Bəzi kosmik fəza turizm start-ap şirkətləri hər bir turistin Aya səyahətinin qiymətini bəyan edib. Sirkumlunar turizm: Excalibur Almaz və Space Adventures 1 yerə görə 150 milyon ABŞ dolları qiymətini götürür. Bu qiymətə aylarca Yer şəraitində məşqlər daxildir.baxmayaraq ki, bu , yalnız Ayın yanından ötüb keçməklə məhdudlaşır və Ay səthinə eniş nəzərdə tutmur. Aya eniş: The Golden Spike şirkəti gələcək üçün Aya eniş turizminə bir insandan 750 milyon ABŞ dolları istəyir.

Boz ay (az-əbcəd. بوز آی‎) və ya Boz Çillə – azərbaycanlıların keçmiş adət-ənənəsinə görə Novruz bayramı gəlməzdən əvvəlki dövrü əhatə edən təqvim ayı. Boz ayda su, od, yel və torpaq çərşənbəsi qeyd olunur. Boz aya "yazın qırxlı çağı" da deyilir. == Müddəti == Boz ay 22 fevralda başlayıb ilin qısa və uzun olması ilə bağlı olaraq 20–22 marta qədər davam edir. Bu ay hərəsi 7 gün olmaqla 4 kiçik çilləyə (çilləbeçəyə) bölünür. Kiçik Çillənin qurtarmasından Novruz bayramına, qarayaz ayına qədər davam edir. Bir əfsanəyə görə keçmiş zamanda il aylara bölünəndə hər aya 32 gün verilir, Boz aya isə 14 gün düşür. Boz ay inciməsin deyə hər ay Boz aya 1 gün verir. Boz az yenə qısa qaldığı üçün bəzi aylar yenə ona gün verir.

"Ay-Ulduz" medalı — 7 iyul 1992-ci ildən 6 fevral 1998-ci ilə qədər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanı. == Təsisi == "Ay-Ulduz" medalı "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanının xüsusi fərqlənmə nişanını təsis etmək haqqında" Azərbaycan Respublikasının 7 iyul 1992-ci il tarixli, 201 nömrəli Qanunu ilə təsis edilmişdir. == Təsviri == "Ay-Ulduz" medalı aypara və səkkizguşəli ulduzdan ibarətdir, üz tərəfində ikitilli hamar şüalar təsvir edilmişdir. Arxa tərəfin səthi hamardır və kontur üzrə qabarıq nazik sağanaqla əhatələnmişdir. Arxa tərəfdə medalın mərkəzində qabarıq hərflərlə yazılmışdır: "Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı". Yuxarıdakı şüada medalın 1 mm hündürlüyündə nömrəsi göstərilmişdir. Medal ilgək və halqa ilə zərli metal qəlibə birləşir. Qəlib hündürlüyü 20 mm, eni 26 mm olan beşbucaqlı lövhəcikdən ibarətdir, lövhəcik perimetr üzrə haşiyələnmişdir. Qəlibin oturacağı boyunca kəsiklər açılmışdır, onun iç hissəsinə Azərbaycan Respublikası Dövlət bayrağının rənglərinə uyğun olan üçrəngli xara çəkilmişdir. Qəlibin arxa tərəfində medalı paltara bərkitmək üçün yivli çiv və somun vardır.

"Taxta ayaq" əməliyyatı 1985-ci ilin sentyabrında 3 İsrail vətəndaşının Kiprdə öldürülməsi İsrail hökumətini bu işə görə məsuliyyəti öz üzərinə götürən Fələstin Azadlıq Təşkilatının (FAT) Tunisdəki mənzil-qərargahına hücum etməyə vadar etmişdi. Əməliyyat "Taxta ayaq" adı altında 1 oktyabr 1985-ci ildə həyata keçirilmişdi. 8 ədəd F-15, 8 ədəd F-16 markalı qırıcı-bombardmançı təyyarələrin hücumu ilə müşayiət olunan əməliyyat zamanı FAT-ın Tunis qərargahı dağıdılmış, 60-a yaxın üzvü həlak olmuşdu. Tunis rəhbərliyi ölənlər arasında dinc əhalinin olduğunu bildirdikdən sonra, sadiq müttəfiqi ABŞ da daxil olmaqla, dünya ictimaiyyəti İsraili bu işə görə sərt tənqid etmişdi. BMT isə zərərə görə Tunisə ödəniləcək reparasiya məsələsi qaldırdı. FAT buna "Akille Laura" gəmisini ələ keçirib, bir neçə nəfəri öldürməklə cavab vermişdi.

1404 Ayaks (yun. Αίας) — L4 Laqranj nöqtəsində, planetdən 60° qabaqda hərəkət edən Yupiter planetinin troyan asteroidi. 17 avqust 1936-cı ildə alman astronomu Karl Reynmut tərəfindən kəşf edilmiş və qədim yunan mifologiyasına görə Troya mühasirəsində iştirak edən yunan qəhrəmanı Böyük Ayaksın şərəfinə adlandırılmışdır.

=== 31 avqust === === 30 avqust === === 29 avqust === === 28 avqust === Məmməd Alim — 65 yaşında vəfat edib === 24 avqust === Lord Riçard — 90 yaşında vəfat edib === 23 avqust === Albert Ebosse — 24 yaşında öldürülüb. === 22 avqust === Ələddin Əhmədov — 62 yaşında vəfat edib. Elman Araslı — === 22 avqust === Cavad Heyət — 89 yaşında vəfat edib. === 11 avqust === Robin Vilyams — 63 yaşında intihar edib.

=== 21 dekabr === Co Koker — 70 yaşında vəfat edib. === 20 dekabr === Nurəngiz Gün — 76 yaşında vəfat edib. Abbas Göyçə — 87 yaşında vəfat edib. Oqtay Sadıqzadə — 93 yaşında vəfat edib. === 15 dekabr === Dərviş Cavanşir — 60 yaşında vəfat edib. === 11 dekabr === Nazim İsmayılov — 70 yaşında vəfat edib. === 10 dekabr === Dimitr Atanasov — 61 yaşında vəfat edib. === 7 dekabr === Cüzeppe Manqo — 60 yaşında vəfat edib. === 5 dekabr === Kraliça Fabiola — Belçika Kraliçası 86 yaşında vəfat edib. === 4 dekabr === Aşıq Aslan Kosalı — 85 yaşında vəfat edib.

=== 28 noyabr === Chespirito — 85 yaşında vəfat edib. === 19 noyabr === Həbibə Qasımova — 92 yaşında Bakı şəhərində vəfat edib.

=== 30 oktyabr === Cənnət Əliyev — 60 yaşında vəfat edib İlya Rutberq — 82 yaşında vəfat edib === 26 oktyabr === Cəmil Əlibəyov — 86 yaşında vəfat edib Senzo Meyiva — 27 yaşında öldürülüb === 25 oktyabr === Reyhanə Cabbari — 26 yaşında öldürülüb. === 23 oktyabr === Çopur Ələsgər — 84 yaşında vəfat edib. === 21 oktyabr === Murad Aşurlu — 42 yaşında vəfat edib. === 20 oktyabr === Rüstəm Rüstəmzadə (folklorşünas) — 84 yaşında vəfat edib. Kristof de Marjeri — 63 yaşında vəfat edib. Oqtay Sadıqzadə — 93 yaşında vəfat edib. === 17 oktyabr === Elburus Muradov — 75 yaşında vəfat edib. === 16 oktyabr === Con Spenser-Çörçill (XI Malboro hersoqu) — 88 yaşında vəfat edib. === 16 oktyabr === Cem Qəriboğlu — vəfat edib. === 6 oktyabr === İslam Ələsgər — 89 yaşında vəfat edib.

=== 30 sentyabr === İradə Rövşən — vəfat edib. === 20 sentyabr === Şərəf Taşlıova — 76 yaşında Ankarada vəfat edib. === 17 sentyabr === Qədir Süleymanov — 97 yaşında Fransada vəfat edib. Eldar Axundov — 65 yaşında Bakıda vəfat edib. === 12 sentyabr === Tamilla Mahmudova — 83 yaşında vəfat edib. === 10 sentyabr === Riçard Kil — 74 yaşında vəfat edib. === 4 sentyabr === Əlfəddin Abdullayev — 85 yaşında vəfat edib. Coan Riverz — 81 yaşında vəfat edib.

=== 30 aprel === Qreqori Mertens — 24 yaşında həyatını itirib. === 25 aprel === Adelaida Məmmədova — 93 yaşında vəfat edib. === 17 aprel === Ramiz Mirişli — 81 yaşında vəfat edib. === 13 aprel === Günter Qrass — 87 yaşında vəfat edib. === 7 aprel === Əfrand Daşdəmirov — 73 yaşında vəfat edib. === 6 aprel === Nəriman Məmmədov — 87 yaşında vəfat edib. Hardis Baumanis — 47 yaşında vəfat edib. Ərəstun Məmmədov — 93 yaşında vəfat edib. === 3 aprel === Kayahan — 66 yaşında vəfat edib. Şmuel Vozner — 101 yaşında vəfat edib.

=== 28 avqust === Mahal İsmayıloğlu — 58 yaşında vəfat edib. === 21 avqust === Vəfadar Rzayev — 82 yaşında vəfat edib. === 9 avqust === Rasim Əliyev — 31 yaşında vəfat edib. === 8 avqust === Mübariz Zeynalov — 70 yaşında vəfat edib. === 6 avqust === Seyidnisə Seyidrzayeva — 67 yaşında vəfat edib. === 4 avqust === Tanilə Əhmərova — 65 yaşında vəfat edib.

=== 26 dekabr === Ramiz Axundov —78 yaşında vəfat edib. === 21 dekabr === Ələsgər Məmmədoğlu — 69 yaşında vəfat edib. === 11 dekabr === Fərhad Cəfərov. === 8 dekabr === Sərraf Şiruyə — 73 yaşında vəfat edib.

=== 28 fevral === Yaşar Kamal — 91 yaşında vəfat edib. === 27 fevral === Boris Nemtsov — 55 yaşında vəfat edib. Leonard Nimoy — 83 yaşında vəfat edib. === 25 fevral === Həsən Mirzəyev — 87 yaşında vəfat edib. === 22 fevral === Cahangir Kərimov — 91 yaşında vəfat edib. === 14 fevral === Mişel Ferrero — 89 yaşında vəfat edib. Davud Kazımov — 89 yaşında vəfat edib. === 6 fevral === Hüseyn Axundov — 93 yaşında vəfat edib. === 4 fevral === Akif Hacıyev — 77 yaşında vəfat edib. === 1 fevral === Aldo Ciccolini(en) — 89 yaşında vəfat edib.

=== 17 iyul === Jül Byanki — 25 yaşında vəfat edib.

=== 26 iyun === Yevgeni Primakov — 85 yaşında vəfat edib. === 22 iyun === Zivər Ağayeva — 81 yaşında vəfat edib. === 17 iyun === Süleyman Dəmirəl — 90 yaşında vəfat edib. === 15 iyun === Kirk Kirkoryan — 98 yaşında vəfat edib. Janna Friske — 40 yaşında vəfat edib. === 6 iyun === Həsənəli Qədimov — 73 yaşında vəfat edib. === 5 iyun === Tariq Əziz — 79 yaşında vəfat edib.

=== 31 mart === Fikrət İsmayılov — 80 yaşında vəfat edib. === 26 mart === Elməddin Əlibəyzadə — 89 yaşında vəfat edib. Tumas Tranströmer — 83 yaşında vəfat edib. === 23 mart === Li Kuan Yu — 91 yaşında vəfat edib. === 17 mart === Nauli Canaşia — 68 yaşında vəfat edib. === 6 mart === Ruslan Nəsirov — 41 yaşında vəfat edib. === 1 mart === Dadaş Adna — 37 yaşında vəfat edib.

=== 30 may === Abdulla Mehrabov — 77 yaşında vəfat edib. Bo Bayden — 46 yaşında vəfat edib. === 23 may === Con Neş — 86 yaşında vəfat edib. === 20 may === Sadıq Bağırov — 74 yaşında vəfat edib. === 19 may === Əhməd Ələsgərov — 79 yaşında vəfat edib. === 9 may === Kənan Evrən — 97 yaşında vəfat edib. === 8 may === Zəki Alasya — 72 yaşında vəfat edib. === 4 may === Nicat Feyzullayev — 69 yaşında vəfat edib. === 1 may === Vəfa Quluzadə — 74 yaşında vəfat edib.

=== 27 noyabr === Tofiq Hacıyev — 79 yaşında vəfat edib. === 26 noyabr === İsmayıl Tağıyev — 38 yaşında vəfat edib. Vüqar Nəsibov — 40 yaşında vəfat edib. === 13 noyabr === Marton Fülop — 32 yaşında vəfat edib. === 3 noyabr === Əhməd Çələbi — 71 yaşında vəfat edib.

=== 24 oktyabr === Gülnar Salmanova — 59 yaşında vəfat edib. === 10 oktyabr === Nuriyyə Əhmədova — 64 yaşında vəfat edib. === 5 oktyabr === Nadir Seyidov — 83 yaşında vəfat edib. Tomris İncer — 67 yaşında vəfat edib.

=== 29 sentyabr === Ziya Yusifzadə — 86 yaşında vəfat edib. === 24 sentyabr === Davud Əhmədov — 74 yaşında vəfat edib. === 23 sentyabr === Məmməd Aslan — 75 yaşında vəfat edib. === 22 sentyabr === Qalib Ağayev — 74 yaşında vəfat edib. === 10 sentyabr === Vəliəhd Vəliyev — 63 yaşında vəfat edib. === 6 sentyabr === İlham Əsgərov — 57 yaşında vəfat edib. === 5 sentyabr === Ağamusa Axundov — 83 yaşında vəfat edib. === 3 sentyabr === Rasim Musayev — 55 yaşında vəfat edib.

=== 30 yanvar === Hakkı Kıvanç — 83 yaşında vəfat edib. Jelyu Jelev — 79 yaşında vəfat edib. === 28 yanvar === Vaqif Səmədoğlu — 75 yaşında vəfat edib. === 24 yanvar === Demis Russos — 68 yaşında vəfat edib. === 23 yanvar === Abdullah bin Əbdüləziz Əl Səud — 90 yaşında vəfat edib. === 20 yanvar === Hafiz Fətullayev — 70 yaşında vəfat edib. === 17 yanvar === Faten Hamama — 84 yaşında vəfat edib. === 11 yanvar === Gülşən Lətifxan — 53 yaşında vəfat edib. Anita Ekberq — 83 yaşında vəfat edib. === 7 yanvar === Zahid Qaralov — 80 yaşında vəfat edib.

=== 23 aprel === Əli Əliyev (professor) — 82 yaşında vəfat edib. === 21 aprel === Prins — 57 yaşında vəfat edib. === 20 aprel === Fərəh Şəkinskaya — 86 yaşında vəfat edib. === 17 aprel === Məcid Dadaşov — ? yaşında vəfat edib. === 9 aprel === İbrahim Köçkün — 79 yaşında vəfat edib. İmamverdi Əbilov — 89 yaşında vəfat edib. === 6 aprel === Merl Haqqard — 79 yaşında vəfat edib. === 3 aprel === Elnur Əliyev — 40 yaşında vəfat edib. Konstantin Triandafelidze — 88 yaşında vəfat edib.

=== 31 avqust === Oqtay Zülfüqarov — 87 yaşında vəfat edib. Qocaman Qocamanov — 93 yaşında vəfat edib. === 29 avqust === Cin Uaylder — 83 yaşında vəfat edib. === 24 avqust === Mişel Butor — 89 yaşında vəfat edib. === 23 avqust === Reynhard Zelten — 85 yaşında vəfat edib. === 18 avqust === Rövşən Lənkəranski — 41 yaşında vəfat edib. === 16 avqust === Joao Avelanj — 100 yaşında vəfat edib.

2017-ci il dekabr ayında vəfat edənlərin siyahısı.

2018-ci il fevral ayında vəfat edənlərin siyahısı.

=== 29 yanvar === U Ko Ni — vəfat edib. === 28 yanvar === Kazem Afradniya — 71 yaşında vəfat edib. === 27 yanvar === Rimma Abdullayeva — 85 yaşında vəfat edib. === 26 yanvar === Ramdas Aqarval — 79 yaşında vəfat edib. Baxti Belayib — 64 yaşında vəfat edib. Mike Connors — 91 yaşında vəfat edib. === 25 yanvar === Dəyanət Rzayev — 46 yaşında vəfat edib. === 24 yanvar === Karlos Verdexo — 82 yaşında vəfat edib. === 23 yanvar === Ted Haggis — 92 yaşında vəfat edib. === 22 yanvar === Faiq Qasımov — 68 yaşında vəfat edib.