DAL1

Ağacın şaxəsi, böyük budağı; ümumiyyətlə, budaq.

Bülbüləm, dala qonaram,

Zərgərəm, gümüş yonaram,

Ha bu dərdə mən yanaram,

Xoryat söz məni dağladı.

               (“Abbas və Gülgəz”)

                           *

Bulaq kənarında paltar yuyanlar,

Eyni mənim xan Əslimə bənzərsiz.

Yuyub-yuyub gül dalına sərənlər,

Eyni mənim xan Əslimə bənzərsiz.

                                     (“Əsli və Kərəm”)

1. Ərəb əlifbasında d hərfinin adı.

2. Məcazi mənada: əyri, bükülü, bükülmüş.

Sən bir tərsa qızısan,

Əydin qəddin dal elədin.

Yıxdın könlümün evini,

Gör necə xəyal elədin.

                          (“İrvahım”) 

                    *

Sağ yatmışdın qulluğunda, bala, sən,

Nədən düşdün belə müşkül hala sən?

Baban qəddin döndərmisən dala sən,

De necə etməsin ah-vay, quzu.

                           (“Sayat bəy-Səyalı xanım”)

DAL
DAL GƏRDƏN
OBASTAN VİKİ
Dal
Dal (həmçinin дал, даал; hind. दाल, kann. ತೊವ್ವೆ) - hind mətbəxinin milli şorbasıdır. Bu söz (dāl) ilk dəfə Sanskrit regionunda işlənib, mənası ayırmaq deməkdir. Hind mətbəxinə məxsus lobyadan ibarət vegetirian şorba-puredir. Şorbanı hazırlayarkən ona toz darçın, kokos südü, limon şirəsi, pomidor, sarımsaq və qızardılmış soğan əlavə edilir. Serviz zamanı onu müxtəlif buğda məhsullarından, o cümlədən qırmızı mərci, xırda lobya, maş, qoyunnoxudu və göyərçin noxudu istifadə edilir. Yeməyin 100 qr tərkibində 9% protein, 70% su, 20% karbohidrat (8% lif daxildir) və 1% yağ vardır.
Dal Monte Toti
Dal Monte Toti ing. Antonietta Meneghel;27 iyun 1893[…] – 26 yanvar 1975[…] — italyan müğənnisi,(soprano), dramatik aktrisa Dal Monte Toti 27 iyun 1893-cü ildə Molyano-Venetoda anadan olub. 26 yanvar 1975-ci ildə Trevizo əyalətinin Pyeve-di-Soliqo şəhərində vəfat edib. Dal Monte Toti 27 iyun 1893-cü ildə Molyano-Venetoda anadan olub. Venesiyada B.Markizodan dərs alıb. Debütü 1916-cı ildə "La-Skala" (Milan) teatrında Byankafyore (R.Dzandonai, "Françeska da Rimini") metso-soprano partiyasında olmuşdur. 1917-ci ildən soprano partiyalarında çıxış etmişdir. İtaliyanın ("La Skala", 1922–32) və dünyanın aparıcı teatrlarının ("Kolon", Buenos-Ayres, 1923; Paris operası,1924–25-ci il; "Koventi-Qarden", London,1925) səhnələrində çıxış etmiş,öz dövrünün ən yaxşı lirik soprano müğənnisi kimi tanınmışdır. C.Rossini, V.Bellini, Q.Donisetti, C.Verdi ("Riqoletto operasındakı" Cilda partiyası ilə məşhurlaşmışdır), C.Puççini və U.Cordanonun operalarında çıxış etmişdir. Puççinin "Madam Batterflyay" operası onun iştirakı ilə saxlanılmış az sayda audioyazılarındadır (1939,B.Cili ilə duet, tamaşa bütövlükdə yazıya alınmışdır,dirijor T.Serafin).
Dal Riada krallığı
Dal Riada və ya Dalriada (ortagel: Dál Riata) — erkən orta əsrlərdə Şotlandiyanın qərb sahillərini (müasir Arqayl-end-Büt və Haylendin cənub əraziləri, eləcə də Xarici Hebrid adaları) və İrlandiyanın şimalını (indiki Antrim qraflığının əraziləri) idarə etmiş tarixi gel krallığı. Krallığın əsas yaşayış məntəqəsi Dunadd qalası idi. Dal Riada və şotland tayfaları (Tuat) haqda ilk məlumat 314-cü ildə verilir. V əsrin axırlarında Dal Riadanın İrlandiya qisminin əhalisi çoxalmışdı, buna görə də irlandlar Dal Riadanın Böyük Britaniya qisminə köçdülər. Bu ərazi Şotlandiya Dal Riadası olaraq bilinir. 843-cü ildə Dalriada kralı Kennet mak Alpin Piktaviyanı ihlaq etmiş, Şotlandiya krallığını qurmuşdur. Dál Riata adı qədim irland dilindən törəyib. Dál ingilis dilindəki Dole, alman dilindəki Teil, fransız dilindəki Taille, italyan dilindəki Taglia və latın dilindəki Tāliō sözləriylə eyni mənanı kəsb edir. Söz pay, hissə, qisim mənasını verir (burada: "torpağın bir qismi"). Riata və ya Riada şəxs adı olduğuna inanılır.
Dal qamış arteriyası
Prof. Kamil Əbdülsalam oğlu Balakişiyevin, İnsanın Normal Anatomiyası, II cild, "MAARİF" Nəşriyyatı, Bakı – 1979 Atlas of Human Cardiac Anatomy – Endoscopic views of beating hearts – Cardiac anatomy Р. Д. Синельников.
Dal Riada krallarının siyahısı
Dal Riada və ya Dalriada (ortagel: Dál Riata) — erkən orta əsrlərdə Şotlandiyanın qərb sahillərini (müasir Arqayl-end-Büt və Haylendin cənub əraziləri, eləcə də Xarici Hebrid adaları) və İrlandiyanın şimalını (indiki Antrim qraflığının əraziləri) idarə etmiş tarixi gel krallığı. Krallığın əsas yaşayış məntəqəsi Dunadd qalası idi. Dal Riada və şotland tayfaları (Tuat) haqda ilk məlumat 314-cü ildə verilir. V əsrin axırlarında Dal Riadanın İrlandiya qisminin əhalisi çoxalmışdı, buna görə də irlandlar Dal Riadanın Böyük Britaniya qisminə köçdülər. Bu ərazi Şotlandiya Dal Riadası olaraq bilinir. 843-cü ildə Dalriada kralı Kennet mak Alpin Piktaviyanı ihlaq etmiş, Şotlandiya krallığını qurmuşdur. Dál Riata adı qədim irland dilindən törəyib. Dál ingilis dilindəki Dole, alman dilindəki Teil, fransız dilindəki Taille, italyan dilindəki Taglia və latın dilindəki Tāliō sözləriylə eyni mənanı kəsb edir. Söz pay, hissə, qisim mənasını verir (burada: "torpağın bir qismi"). Riata və ya Riada şəxs adı olduğuna inanılır.
Dal üzük-çalovabənzər əzələ
Dal üzük-çalovabənzər əzələ (lat. musculus cricoarytenoideus posterior) — qırtlağın əzələsi. Dal üzük-çalovabənzər əzələlər qırtlaqdakı kiçik, cütləşmiş daxili əzələlərdir, krikoid qığırdaq arasında qırtlaqdakı aritenoid qığırdaqlara qədər uzanır.
Roald Dal
Roald Dal (13 sentyabr 1916[…], Llandaf[d], Kardiff, Birləşmiş Krallıq – 23 noyabr 1990[…], Oksford) — Uelsli roman və qısa hekayələr yazıçısıdır. Norveçli bir ailənin uşağı olaraq Llandaff Kardiff Uelsdünyaya gələn Dal, 1940-cı illərdə yazdığı xüsusilə uşaqlara istiqamətli kitablarla ən çox satan yazarlar arasına girmişdir. Çarli və şokolad fabriki adlı kitabı mükafat qazanmışdır. Bu mükafatlar cəmdə dörd dənədir. Çarli və şokolad fabriki adlı kitabından sonra Çarlinin Böyük Şüşə Lifti adlı kitabını yazmışdır. Seriyanın üçüncü kitabını da yazmaq istəmişdir, lakin bitirə bilməmişdir.
Vladimir Dal
Vladimir İvanoviç Dal (rus. Влади́мир Ива́нович Даль; 10 (22) noyabr 1801[…], Luqansk, Yekaterinoslav quberniyası, Rusiya imperiyası[…] – 22 sentyabr (4 oktyabr) 1872[…], Moskva[…] ) — məşhur rus dilşünası, yazıçısı, lüğətçisi, etnoqrafı Ən azı 12 dil, həmçinin türk dillərini də bilirdi. O ilk türkoloqlardan biri sayılır. 4 oktyabr 1872-ci ildə Moskvada vəfat edib və Vaqankovskom qəbiristanlığında dəfn olunmuşdur. "Rus dilinin izahatlı lüğəti", 4 cilddə. (1863–1866-cı illər) "Mədəniyyət – işlədilmə, becərmə, üzərində çalışmadır, bu əqli və əxlaqi savaddır".
Rayan Dal
Rayan Dal (ing. Ryan Dahl) — Node.js və Deno iş mühitlərini yaratmağı ilə tanınan amerikalı proqram mühəndisi. Dal San-Dieqoda doğulub və böyüyüb. Onun texnologiya ilə ilk təcrübələrindən biri anasının altı yaşında ikən aldığı Apple IIc ilə olmuşdur. Dal San-Dieqoda icma kollecində oxuyub. Ali təhsilini San-Dieqo Kaliforniya Universitetində riyaziyyat üzrə alıb. O, Roçester Universitetində riyaziyyat üzrə magistratura məktəbində oxuyub və burada bir neçə il ərzində "çox abstrakt və gözəl" hesab etdiyi cəbri topologiyanı öyrənib, lakin sonradan "real həyata o qədər də uyğun olmadığı üçün" ondan bezib. Dal məktəbi bitirdikdən sonra fəlsəfə doktoru dərəcəsi üçün oxumağa davam edib, lakin ömrünün qalan hissəsini riyaziyyata həsr etmək istəmədiyi üçün daha sonra imtina edib. Bunun əvəzinə o, Cənubi Amerikaya gedib və burada Ruby-də veb-proqramlar hazırlamağa başlayıb. 27 may 2009-cu ildə Dal öz layihəsini, Node.js iş mühitini buraxıb.
Jozef Dal Abako
Jozef Mari Klement Ferdinand Dal Abako (fr. Joseph Marie Clément Ferdinand dall` Abaco; 27 mart 1710 və ya 1709, Brüssel – 31 avqust 1805) — Belçika bəstəkar] və violençi. Brüsseldə anadan olub, atası, italyan bəstəkarı və skripkaçısı Evaristo Feliçe Dal Abako ilə musiqi təhsili almışdır. On doqquz yaşında Abako Bonn kürfüstünün xidmətinə girmiş və onun saray orkestrində ifa etməyə başlamışdır. 1738-ci ildə orkestrin rəhbəri təyin edilmişdir. 1740-cı ildə İngiltərəyə səyahət etmişdir. 1749-cu ildə Vyanada beş violonçel üçün konsert proqramı ilə çıxış etmişdir. 1753-cü ildə Veronaya köçdü və burada Filarmoniya Akademiyasının üzvü kimi çalışmışdır. 1766-cı ildə Bavariya şahzadəsi Maksimilian ona baron titulu vermişdir. O, 95 yaşında Verona yaxınlığındakı malikanəsində vəfat etmişdir.
Ole-Yohan Dal
Ole-Yohan Dal (ing. Ole-Johan Dahl; 12 oktyabr 1931, Mandal[d], Vest-Aqder[d] – 29 iyun 2002, Asker[d], Akersxus[d]) — Türinq mükafatı laureatı Norveçli alim. OleYohan Dal 12 oktyabr 1931-ci ildə gəmi kapitanı ailəsində Mandalda (Norveç)də anadan olmuşdur. Ondan başqa, ailə iki övladı var idi. Hesablama sistemləri nəzəriyyəsi sahəsində ixtisaslaşmış norveçli alim OleYohan Dal 2001-ci ildə Kristen Nyuqordla (Kristen Nygaard) birgə "Simula 1" və "Simula 67" proqramlaşdırma dillərinin yaradılması zamanı obyektyönümlü proqramlaşdırmanın inkişafına təkan verən ideyalarına görə Türinq mükafatına layiq görülmüşdür. Святого Олафа medalı — 2000 Орден_Святого_Олафа Türinq mükafatı — 2001 [1] IEEE John von Neumann Medalı — 2001 Əliquliyev R. M., Salmanova P. M. İnformasiya cəmiyyəti: maraqlı xronoloji faktlar. Bakı: "İnformasiya Texnologiyaları" nəşriyyatı, 2013, 169 səh.
Yohan Kristian Dal
Yohan Kristian Dal (norv. Johan Christian Klausson Dahl; 24 fevral 1788[…], Bergen – 14 oktyabr 1857[…], Drezden) — Norveç boyakarı, qrafiki, Norveç milli peyzajının yaradıcısı. Norveç rəssamlıq məktəbinin banisi hesab edilən Yohan Kristian Dal (1788-1857) kasıb ailədə böyüdüyünə görə uşaqlıqda yaxşı təhsil ala bilməmişdir, amma onun çox istedadlı olduğunu görən yerli dyaçok (dyaçok- provaslavlarda ruhani rütbəsi olmayan kilsə xadiminə deyilir) Yohana pulsuz dərs deməyə başlayır. Dyaçok elə fikirləşirdi ki, Yohan da böyüyəndə onun kimi kilsədə işləyəcək, keşiş olacaq, amma Yohan ancaq rəsm çəkmək istəyirdi, başqa heç nə. Bunu görən dyaçok gənc Yohanın rəsm dərsləri almasının qeydinə qalır. Bir müddət keçdikdən sonra 15 yaşlı Yohan öz dövrünün tanınmış rəssamı Yohan Georg Müllerin yanına gedib 1803-1809-cu illər ərzində ondan dərs alır. Yohan Kristian Dal 1809-cu ilə kimi Bergendə tanınmış rəssam Yohan Georg Müllerin yanında fərdi dərslər almışdır. Bundan sonra o, artıq müstəqqil formada işləməyə başlamış və çəkdiyi rəsmlər Bergenin varlı adamları tərəfindən müsbət qiymətləndirilmişdir. Amma bu onun üçün az idi, Yohan ali təhsil almaq istəyirdi. Odur ki, Bergen kafedral məktəbinin müəllimi Lüder Sagen Y.K.Dalın Kopenhagen İncəsənət Akademiyasında təhsilini davam etdirməsi üçün şəhərin varlı ailələrindən ianə toplamağa başlayır.
Yon-Dal Tomasson
Yon Dal Tomasson (dan. Jon Dahl Tomasson; 29 avqust 1976, Kopenhagen) — Danimarkalı keçmiş futbolçu, hücumçu mövqeyində oynayıb. İki Dünya Çempionatının və iki Avropa Çempionatının iştirakçısıdır. 52 qolla o, Pol Nilsenlə birlikdə Danimarka millisi tarixinin bombardiridir. 2013-cü ilin dekabrından 2014-cü ilin mayına kimi Hollandiyanın "Roda" klubunun baş məşqçisi olub. 2015-ci ilin iyun ayından 2016-cı ilə kimi "Vitesse" klubunda köməkçi məşqçi vəzifəsində çalışıb . 2016-cı ilin martından 2020-ci ilin yanvarına kimi Danimarka millisində baş məşqçi köməkçisi olub. Hazırda o, İsveçin "Malmö" klubuna rəhbərlik edir. Tomasson beş yaşında Köqe şəhəri yaxınlığında yerləşən uşaqlardan ibarət "Solröd" klubunda futbol oynamağa başlayır. Doqquz yaşında o, bölgənin ən böyük klublarından biri olan "Köqe" klubuna keçir.
Yon Dal Tomasson
Yon Dal Tomasson (dan. Jon Dahl Tomasson; 29 avqust 1976, Kopenhagen) — Danimarkalı keçmiş futbolçu, hücumçu mövqeyində oynayıb. İki Dünya Çempionatının və iki Avropa Çempionatının iştirakçısıdır. 52 qolla o, Pol Nilsenlə birlikdə Danimarka millisi tarixinin bombardiridir. 2013-cü ilin dekabrından 2014-cü ilin mayına kimi Hollandiyanın "Roda" klubunun baş məşqçisi olub. 2015-ci ilin iyun ayından 2016-cı ilə kimi "Vitesse" klubunda köməkçi məşqçi vəzifəsində çalışıb . 2016-cı ilin martından 2020-ci ilin yanvarına kimi Danimarka millisində baş məşqçi köməkçisi olub. Hazırda o, İsveçin "Malmö" klubuna rəhbərlik edir. Tomasson beş yaşında Köqe şəhəri yaxınlığında yerləşən uşaqlardan ibarət "Solröd" klubunda futbol oynamağa başlayır. Doqquz yaşında o, bölgənin ən böyük klublarından biri olan "Köqe" klubuna keçir.
Ed (Dal Riada kralı)
Ağ Ed (ing. Áed the White), Ed mak Exdax (şot.kelt Áed mac Echdach), Ed Find (şot.kelt Áed Find; VIII əsr – 778) — Dal Riada kralı (768–778). Ağ Ed 733-cü ildə vəfat edən III Eoxaydın oğlu idi. Atasının ölümündən çox keçməmiş Dal Riada krallığı piktlərdən asılı vəziyyətə düşmüşdür. Ağ Ed haqda ilk məlumat 768-ci ilə təsadüf edir. "Olster annalları" əsərinə görə, Ağ Edin ordusu ilə pikt kralı I Kiniodun ordusu arasında bir döyüş baş vermişdir. Bu dövrdə Dal Riada özünü piktlərdən azad etmişdir. "Alba krallarının salnaməsi" əsəri Ağ Edin bir çox qanunlar qəbul etdiyini və bu qanunların I Domnallın (Donald) hakimiyyəti dövründə bütün Şotlandiyaya şamil edildiyi haqda məlumat verir, ancaq bu qanunların məzmunu naməlumdur. Ağ Ed 778-ci ildə vəfat etmişdir və Dal Riada taxtını qardaşı II Fergüsə buraxmışdır. Anderson, Alan Orr.
Evaristo Feliçe Dal Abako
Evaristo Feliç Dal Abako (it. Evaristo Felice Dall'Abaco; 12 iyul 1675[…], Verona, Veneto – 12 iyul 1742[…], Münxen, Bavariya kürfürstlüyü) — İtaliya barokko bəstəkarı, skripkaçı və violonçel ifaçısı. Evaristo Feliç Dal Abako 12 iyul 1675-ci ildə İtaliyanın Verona şəhərində anadan olmuşdur. O, ilk növbədə Cuzeppe Torellinin, sonra isə Tomazo Antonio Vitalinin tələbəsi olmuşdur. Abako 1704–1715-ci illərdə Bavariya kürfüstünün sarayında musiqiçi kimi çalışmış, onunla birlikdə Brüsselə səfər etmiş, 1715-ci ildə isə sarayın konsert ustası olmuşdur. Simli alətlər və "basso continuo" (fasiləsiz bas) üçün iyirmi dörd "camera" (kameralı) sonata, on "concerti da chiesa" (kilsə konserti), on iki "a tre" (üçlü) sonata və on iki "concerti à più istrumenti" (bir çox alətlər üçün konsert) bəstələmişdir. O, bu əsərlərində italyan, fransız və alman ənənələrini birləşdirmişdir. Opus 1:12 Sonate da Camera, skripka, violonçel və ümumi bas üçün (basso continuo) Opus 2: 12 Concerti à quattro da Chiesa Opus 3: 12 Sonate da Chiesa à tre Opus 4: 12 Sonate da Camera skripka və violonçel üçün Opus 5: 6 Concerti à più Istrumenti Opus 6: 12 Concerti à più Istrumenti Serenata à 4 voci construmenti Köln kürfürstü Klement Avqustun ad günü üçün bəstələnmişdir. Биография на hoasm.org (ing.) Биография в Музыкальной энциклопедии Биография в энциклопедии Treccani.
Mariya Viktoriya dal Pozzo
Mariya Viktoriya dal Pozzo (it. Maria Vittoria Carlotta Enrichetta Giovanna dal Pozzo della Cisterna) (9 avqust 1847, Paris, Fransa – 8 noyabr 1876, San-Remo, İtaliya krallığı) — İtalyan əsilzadəsi və İspaniya kralının xanımı. de Badts de Cugnac, Chantal. Coutant de Saisseval, Guy. ‘’Le Petit Gotha’’. Nouvelle Imprimerie Laballery, Paris 2002, p.
Paolo dal Pozzo Toskanelli
Paolo Toskanelli (tam adı it. Paolo dal Pozzo Toscanelli; d. 1397, Florensiya – ö. 10 may 1482) — İtalyan alimi; məşhur riyaziyyatçı, astronom və coğrafiyaçı Paolo Toskanelli nəinki Apennin yarımadasında yerləşən krallıqlarda, hətta bütün Avropada alimlər arasında nüfuz sahibi sayılırdı. O, Yer planetinin kürə şəklində olmasının tərəfdarı idi. O, Hindistana qərb yolu ilə gedib çatmaq ideyasını irəli sürmüş, humanist Nikkolo Nikkolini tərəfindən əhalinin ümumi istifadəsi üçün yaratdılmış kitabxananın qoruyucusu və rəhbəri olmuşdur. Alim astronomik XIII əsrə aid "Alfonso cədvəli"ndə astrologiya elemetlərinin tənzimlənməsi və düzəlişini etmişdir. Doktor Dominik Toskanellinin oğlu olan Paolo 1397-ci ildə Florensiyada anadan olmuşdur. Həm riyaziyyatçı, həm də tibb doktoru kimi Padua Universitetindən məzun olmuşdur. Portuqal kralı V Alfonsa Yerin kürə şəkildə olmasını və Hindistana qərb yolu ilə getməyin mümkünlüyünü Paolo Toskanelli belə bildirmişdir: "Mən bilirəm ki, Yer kürə şəklində olan halda bu yolun mövcudluğu təsdiq oluna bilər.
Mariya Vittoriya dal Posso
Mariya Viktoriya dal Pozzo (it. Maria Vittoria Carlotta Enrichetta Giovanna dal Pozzo della Cisterna) (9 avqust 1847, Paris, Fransa – 8 noyabr 1876, San-Remo, İtaliya krallığı) — İtalyan əsilzadəsi və İspaniya kralının xanımı. de Badts de Cugnac, Chantal. Coutant de Saisseval, Guy. ‘’Le Petit Gotha’’. Nouvelle Imprimerie Laballery, Paris 2002, p.
I Domnall (Dal Riada kralı)
I Domnall (şot.kelt Domnall I, ing. Donald I), Domnall mak Exdax (şot.kelt Domnall mac Echdach), Domnall Brekk (şot.kelt Domnall Brecc), I Çilli Domnall (ing. Donald The Freckled; VII əsr – 642) — Dal Riada kralı (629–642). I Domnall I Eoxaydın oğlu idi. Onun adı tarixi mənbələrdə ilk dəfə 622-ci ildə qeyd edilmişdir. O, Konall Qutbinn ilə birlikdə bir döyüşdə qalib olmuşdur. 629-cu ildə atasının ölümündən sonra Dal Riada kralı olan I Domnall İrlandiya klan rəhbəri Kenel Konayll ilə olan ittifaqını pozmuş, ona hücum etmişdir. I Domnall 637-ci ildə Olster kralı Yalançı Konqal ilə birlikdə Domnall mak Edo rəhbərliyindəki koalisiyaya Maq Rot döyüşündə məğlub olmuşdur. Domnall mak Exdax 635-ci ildə və daha sonra 638-ci ildə piktlərə məğlub olmuşdur. Əlavə olaraq, Domnall Brekk Alt Klut kralı Euqeyn ap Beliyə Stratkarron döyüşündə məğlub olmuşdur.
Dalahu şəhristanı
Dalahu şəhristanı - İranın Kirmanşah ostanınında şəhristan. Şəhristanın inzibati mərkəzi Kerend Qərb şəhəridir. 2006-cı il əhalinin siyahıya alınmasına əsasən, şəhristanın əhalisi 42,310 nəfər vəya 9,665 ailədən ibarət idi.
Dalamaz
Dalamaz (lat. Lamium) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Bir, iki, yaxud çoxillik otlardır; yarpaqları dişli və bütövdür. Çiçəkləri ağ, çəhrayı, yaxud qırmızıdır, yuxarı yarpaq qoltuqlarında yerləşən yalançı süpürgə çiçək qrupunda toplaşmışdır. Meyvəsi dördtilli fındıqcadan ibarətdir. Avropa, Asiya (tropik qurşaqdan başqa) və Şimali Afrikada 40–50 növü məlumdur. Azərbaycanda 5 növü bitir. Ağ dalamaz və gövdəniqucaqlayan dalamaz geniş yayılmış alaqdır. Tərkibində aşı maddəsi, saponin, askorbin turşusu, efir yağı və s. olduğu üçün xalq təbabətində istifadə edilir.
Dalamaz gicitkan
Ağ dalamaz (lat. Lamium album) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinin dalamazkimilər fəsiləsinin dalamaz cinsinə aid bitki növü. Çoxillik ot bitkisi olub yarpağının formasına görə gicitkənə oxşayır. Şimal jarımkürəsinin mülayim zonasında, keçmiş SSRİ-də hər yerdə, o cümlədən Azərbaycanda alaq bitkisi kimi yayılmışdır. Çiçək və yarpaqlarında aşı maddəsi, saponin, askorbin turşusu var. Yaxşı balverən bitkidir.
Dalamazkimilər
Dalamazkimilər (lat. Lamiaceae) — bitkilər aləminin dalamazçiçəklilər dəstəsinə aid bitki fəsiləsi. Fəsiləyə daxil olan növlərin əksəriyyəti ot, yarımkol, kol və kiçik ağaclardır. Yarpaqları sadə olub, qarşvq-qarşıya düzülür. İkicinsiyyətli mürəkkəb çiçəkləri salxım və ya süpürgəyəbənzər çiçək qrupunda yerləşir. Fəsiləyə daxil olan 200-ə yaxın cinsiə aid 3500 növ demək olar ki, dünyanın hər yerində, əsasən, Aralıq dənizyanı ərazilərdə, həmçinin Ön və Orta Asiyada geniş yayılmışdır. Azərbaycanda dodaqçiçəklilərin 203 növü məlumdur. Dodaqçiçəklilərin bir çox növü efir yağı ilə zəngindir. Lavanda, rozmarin kimi növlərindən ətriyyatda, kəklikotu, qaraqınıq, nanə və s. kimi növlərindən təbabətdə istifadə olunur.
Dalamazçiçəklilər
Dalamazçiçəklilər (lat. Lamiales) — ikiləpəlilər sinfinə aid bitki sırası.
Dalan (film, 2012)
Dalan — Nəsimi Məmmədoğlunun rejisorluq etdiyi tammetrajlı bədii televiziya filmi. Varlı yataq xəstəsinə qulluq edən kasıb qız günlərin bir günündə sözün əsl mənasında şoka düşür. Kirayə qaldığı evin pulunu ödəməyə belə imkanı olmayan bu qıza həmin varlı xəstə bütün var-dövlətini vəsiyyət edir. Yataq xəstəsi ölmək bilmir. Qızın isə səbri tükənir. Bəs nə etməli? Sualın cavabı aydındır. Filmdə insan münasibətləri və daxili aləmin ziddiyyətləri, tamahın törətdiyi fəsadlar, nəfsin nəticə etibarilə insana həyatı bahasına başa gəlməsi əksini tapıb. Film Edqar Allan Ponun "Daxili ziddiyyət" hekayəsinin motivləri əsasında çəkilmişdir.
Dalaq
Dalaq (lat. Lien, yun. Splen) qanyaradıcı üzvlərin ən böyüyüdür; uzunluğu 10–12 sm, eni sm, qalınlığı 4 sm, çəkisi 150–200 q-dır. Zahiri şəkli qəhvə toxumuna bənzəyir, özü yumşaq və rəngi tünd qırmızıdır. Dalağın əhəmiyyəti olduqca çoxdur, burada limfositlər törəyir və qırmızı qan cisimcikləri pozulur. Bundan başqa dalaq artıq dərəcədə şişərək qanın təzyiqini azaldır və onu nizama salır. İti sürətlə axan çay gölə töküldükdə öz sürətini azaltdığı kimi, dalaqda qan 8–10 mikron diametrli arterial kapillyarlardan 80–150 mikron diametrli venoz kapillyarlara keçdikdə yavaş axır; nəticədə ağ qan cisimciklərinin fəaliyyəti artır və onlar faqositoz vəzifəsini ifa edirlər. Dalaq mezenximdən inkişaf edir; bunun mayası mədənin arxa müsariqəsinin (lat. mesogastrium dorsale) səfhələrin arasında orta xəttə yerləşir. Sonradan mədənin hərlənməsilə əlaqədar olaraq yerini sol qabırğaaltı nahiyəyə dəyişir və intraperitoneal vəziyyətdə qalır.
Dalaqo
Dalaqo — Azərbaycan Respublikasının Quba rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. Güləzi bələdiyyəsinin tərkibindədir. Dalaqo oyk., düz. Quba r-nunun Giləzi i.ə.v.-də qəsəbə. Yaşayış məntəqəsi eyniadlı qışlaq yerində salınmışdır. Oykonim dala (Azərb. dilindəki "tala" sözünün tat dilində tələffüz forması) komponentindən və məkan bildirən qo şəkilçisindən düzəlib, "talalıq, tala yeri" mənasındadır. 2009-cu ilin siyahıyaalınmasına əsasən kəndə 238 nəfər əhali yaşayır.
Dalaqotu
Dalaqotu (lat. Chrysosplenium) — bitkilər aləminin daşdələnçiçəklilər dəstəsinin daşdələnkimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Cinsə 57 növ daxildir. Bunlardan bəziləri aşağıdakılardır: Chrysosplenium nudicaule Bge. — Çılpaqgövdə dalaqotu Chrysosplenium alpinum — Alp dalaqotu Chrysosplenium alternifolium L. — Adi dalaqotu Chrysosplenium americanum Schwein. ex Hook. — Amerika dalaqotu Chrysosplenium dubium J.Gay Chrysosplenium flagelliferum F.Schmidt — Bığcıqlı dalaqotu Chrysosplenium glechomifolium Nutt. Chrysosplenium iowense Rydb. Chrysosplenium oppositifolium L. typus Chrysosplenium pilosum Maxim. — Tükcüklü dalaqotu Chrysosplenium ramosum Maxim.
Dalar pallenis
Dalar pallenis - (lat. Pallenis spinosa) Birillik, hündürlüyü 35-60 (70) sm olan, gövdəsi düz, yuxarıdan qalxanvari budaqlı, tüklü bitkidir. Kökyanı yarpaqları uzunsovkürəkvari, saplağa daralır, gövdəyanı yarpaqları isə uzunsov-lansetvari, kənarları xırda diş-dişlidir. Səbətlərinin eni 13 mm, çoxsaylı deyillər. Sarğısı əsasından seyrəktüklü, xarici yarpaqcıqları lansetvari, ucu tikanlı, səbətlərdən xeyli böyükdür və ulduzvari sərilmişdir. Çiçəkaltlığı uzunsov, qayıqvari, ucu bizdir. Dilcikləri dar xəttvari, açıq sarı rəngdədir. Qıraqdakı toxumcaları 3 mm uzunluqda, ellipsvari, enli qanadlı, ortadakılar isə xırda, sıxılmış 3 tərəflidir. BQ Quba sahəsinin dağətəyi və aşağı dağ qurşağlarında yayılmışdır. Kolluqlarda, quru və tullantılı yerlərdə bitir.
Dalavan (Piranşəhr)
Dalavan (fars. دالاوان‎) - İranın Qərbi Azərbaycan ostanının Piranşəhr şəhristanı ərazisinə daxil olan kənd. 2006-cı il məlumatına görə kənddə 199 nəfər yaşayır (35 ailə).
Dalay-lama
Dalay Lama (tib. ཏཱ་ལའི་བླ་མ་, Vayli: ta la’i bla ma) — Kökləri 1391-ci ilə qədər gedib çıxan Tibet buddizmində Qeluq məktəbininin xəbər vermə xətti. Tibet buddizminə görə, Dalay Lama Avalokiteşvara və Bodxisatva iztirabın Yerdəki təcəssümüdür. XVII əsrdən 1959-cu ilə qədər Dalay Lama ölkənin paytaxtı Lhasa dan ölkəni idarə etmişdir. Bununla əlaqədar olaraq, Dalay Lamaya indi Tibet xalqının dini lideri kimi baxılır. Dalay Lamaya müraciətdə "Zati-müqəddəsləri" titulu istifadə olunur. Baxmayaraq, Dalay Lamanı Qeluq məktəbinin rəhbəri hesab edirlər, lakin bu məktəbə rəsmi olaraq Qanden Tripa rəhbərlik edir. "Dalay" monqol dilində "Əzəmətli" mənasında" "okean" deməkdir (Çingizxandan sonra hakimiyyətdə olan xanlar Dalay-xan titulunu daşıyırdılar. "Lama" (bla ma) isə sanskrit dilində "quru" sözünün ekvivalenti olaraq "müəllim" mənasını verir. Dalay Lamanın ölümündən sonra onun növbəti inkarnasiyasının axtarışına çıxırlar.
Dalay Lama
Dalay Lama (tib. ཏཱ་ལའི་བླ་མ་, Vayli: ta la’i bla ma) — Kökləri 1391-ci ilə qədər gedib çıxan Tibet buddizmində Qeluq məktəbininin xəbər vermə xətti. Tibet buddizminə görə, Dalay Lama Avalokiteşvara və Bodxisatva iztirabın Yerdəki təcəssümüdür. XVII əsrdən 1959-cu ilə qədər Dalay Lama ölkənin paytaxtı Lhasa dan ölkəni idarə etmişdir. Bununla əlaqədar olaraq, Dalay Lamaya indi Tibet xalqının dini lideri kimi baxılır. Dalay Lamaya müraciətdə "Zati-müqəddəsləri" titulu istifadə olunur. Baxmayaraq, Dalay Lamanı Qeluq məktəbinin rəhbəri hesab edirlər, lakin bu məktəbə rəsmi olaraq Qanden Tripa rəhbərlik edir. "Dalay" monqol dilində "Əzəmətli" mənasında" "okean" deməkdir (Çingizxandan sonra hakimiyyətdə olan xanlar Dalay-xan titulunu daşıyırdılar. "Lama" (bla ma) isə sanskrit dilində "quru" sözünün ekvivalenti olaraq "müəllim" mənasını verir. Dalay Lamanın ölümündən sonra onun növbəti inkarnasiyasının axtarışına çıxırlar.
Dalayan ağəsmə
Acı ağəsmə (lat. Clematis flammula) — bitkilər aləminin qaymaqçiçəklilər dəstəsinin qaymaqçiçəyikimilər fəsiləsinin ağəsmə cinsinə aid bitki növü. Təbiətdə növün arealı Uzaq Şərqi əhatə edir. Kolluqlarda, meşələrdə, çayların sahillərində, daşlı yamaclarda bitir. Gövdələri dırmaşan, çoxsaylı, sıx hörük əmələ gətirir. Yarpaqları lələkvari, alt hissələri üç yerə bölünmüş, digərləri bütövdür; hissələri yumurtavari-lansetvari, uzun-ucu biz, kənarları oyuqlu-dişli, yuxarı tərəfi batıq, alt tərəfi qabarıq damarcıqlı, əsasən çılpaq, bəzən bir az tükcüklüdür. Çiçəkləri xırda, uzunsov, çoxçiçəkli çiçək qruplarına yığılmışdır. Kasayarpaqları ağ və ya açıq sarı, uzunluğu 1,5 sm-dək, üst tərəfi tükcüklüdür. Erkəkcik saplaqları çılpaqdır. Meyvələri az batıq, çox və ya az tükcüklüdür.
Dalayıcılar
Dalayıcılar (lat. Cnidaria) — heyvanlar aləminə aid heyvan tipi. Suda yaşayırlar. Tipə daxil olan növlərin əksəriyyəti dənizlərdə, bir qismi isə şirin sularda yaşayır. 11000-ə yaxın növü qeydə alınıb. Xarakterik numayəndələri meduzalar, mərcanlar və hidralardır. Knidarialar sırf su heyvanları olub başlıca olaraq normal-dəniz hövzələrində, abissala qədər bütün dərinliklərdə məskunlaşmış; bəziləri şor və şirin su hövzələrində yaşayır. Knidarialar dalayıcı və ya gicitkan adlanan xüsusi kapsullar var. Bu kapsullar zəhərli maye dolmuş, içərisində sap dolağı olan boşluqdan ibarətdir. Bu saplar xaricə atılır, müxtəlif heyvanları yaralayır və iflic halına salır.
Dalayıcılar tipi
Dalayıcılar (lat. Cnidaria) — heyvanlar aləminə aid heyvan tipi. Suda yaşayırlar. Tipə daxil olan növlərin əksəriyyəti dənizlərdə, bir qismi isə şirin sularda yaşayır. 11000-ə yaxın növü qeydə alınıb. Xarakterik numayəndələri meduzalar, mərcanlar və hidralardır. Knidarialar sırf su heyvanları olub başlıca olaraq normal-dəniz hövzələrində, abissala qədər bütün dərinliklərdə məskunlaşmış; bəziləri şor və şirin su hövzələrində yaşayır. Knidarialar dalayıcı və ya gicitkan adlanan xüsusi kapsullar var. Bu kapsullar zəhərli maye dolmuş, içərisində sap dolağı olan boşluqdan ibarətdir. Bu saplar xaricə atılır, müxtəlif heyvanları yaralayır və iflic halına salır.
Dalbergia
Dalbergiya (lat. Dalbergia) — bitkilər aləminin paxlaçiçəklilər dəstəsinin paxlakimilər fəsiləsinə aid bitki cinsi. Acouroa Aubl. Amerimnon P.Browne Coroya Pierre Drakensteinia DC. Drakenstenia Neck. Ecastaphyllum P.Browne Endespermum Blume Fornasinia Bertol. Hecastophyllum Kunth Miscolobium Vogel Podiopetalum Hochst. Pterocarpus P.J.Bergius Securidaca L. Semeionotis Schott Trioptolemea Mart. ex Benth. Triptolemea Mart. Dalbergia abrahamii Bosser & R.Rabev.
Dalbergia acariiantha
Dalbergia andapensis
Dalbergia andapensis (lat. Dalbergia andapensis) — bitkilər aləminin paxlaçiçəklilər dəstəsinin paxlakimilər fəsiləsinin dalbergiya cinsinə aid bitki növü.

Значение слова в других словарях