EFFEKTİVLİ

Pareto effektivliyi — sistemi xarakterizə edən hər bir göstəricinin dəyərinin digərlərini pozmadan inkişaf etdirə bilmədiyi bir sistemin vəziyyətidir. Beləliklə, Paretonun özünün sözləri ilə desək: "Heç kimə zərər verməyən, ancaq bəzi insanlara fayda verən (öz qiymətləndirmələrinə görə) hər hansı bir dəyişiklik bir inkişafdır." Bu o deməkdir ki, heç kimə əlavə ziyan gətirməyən bütün dəyişikliklərə haqq tanınır. Sistemin Pareto optimal vəziyyət hallarına "Pareto çoxluğu", "Pareto mənasında optimal olan alternativlər toplusu" və ya "Pareto optimal alternativlər toplusu" deyilir. "Güzəşt", "düzəlməmiş" alternativ terminləri də istifadə olunur. İqtisadiyyatda Pareto səmərəliliyinin əldə edildiyi bir vəziyyət, tərəf mübadiləsindən əldə olunan bütün faydaların tükəndiyi bir vəziyyətdir. Pareto səmərəliliyi müasir iqtisadiyyat üçün mərkəzi anlayışlardan biridir. Birinci və ikinci rifah teoremləri bu konsepsiyaya əsaslanır. Pareto optimallığının tətbiqlərindən biri də sözdədir. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyada, yəni iki və ya daha çox dövlətin iqtisadi birliyində qaynaqların (əmək və kapital) pareto bölgüsü. Maraqlıdır ki, beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyadan əvvəl və sonra Pareto paylanması kifayət qədər riyazi şəkildə təsvir edilmişdir.

Bir çox müəlliflər müasir dövrdə istifadə edilən üç əsas performans ölçmə vasitələrinin olduğunu qeyd edirlər. KRI (key result indicators) — Bunlar nəticələrə əsaslanaraq şirkətin nə qədər başarılı olduğunu göstərir. Qısacası şirkətin keçmişi haqqında məlumat verir. PI (performance indicators) — Bu ölçüm vasitələri şirkətin mövcud vəziyyəti haqqında məlumat verir və nə etmək lazım olduğunu göstərir. KPI (key performance indicators) — Bu vasitələr isə şirkətin performansında mühüm artım əldə edə bilməsi üçün üzərində durulması lazım olan əhəmiyyətli nöqtələri müəyyən edir. Eyni zamanda bir şirkət üçün bu göstəricilərin "10–80-10" nisbətində olması məsləhət görülür. Əsas Effektivlik Göstəriciləri Əsas Effektivlik Göstəriciləri — Key Performance Indicator (KPI) şirkətin bugünkü və gələcək uğuru üçün kritik əhəmiyyətə malik olan faktorların müəyyən edilərək onların üzərində fokuslanması və əldə edilən nəticələrin bu istiqamətdə istifadə edilməsindən ibarətdir. Sistem şirkət xərclərinin proseslərin yaxşıladırılması hesabına azaldılmasını məqsədləyir və şirkətin ayrı-ayrı şöbələrinə və işçilərə tətbiq edilməsinə əsaslanır. Bunun üçün əsas məsələ öncə şirkətin hədəfləri istiqamətində doğru göstəricilər seçilməli, bu göstəricilərin hesablanması üçün davamlı məlumatın toplandığı sistem qurulmalı, əldə edilən nəticələr analiz edilməli və bunların əsasında yeni strategiya və hədəflər müəyyən edilməlidir. KPI-ların 7 əsas xüsusiyyəti: Mali olmayan Mütəmadi olaraq yoxlanan (günlük, həftəlik 7/24) CEO və ya rəhbərlik tərəfindən tətbiq edilən Hər bir içi tərəfindən qəbul olunan Xüsusi bir komanda tərəfindən həyata keçirilən Əhəmiyyətli təsirə malik olan Müsbət təsirə malik olan göstəricilərdir.

X-effektivliyi (ing. X-Efficiency ) — 1966-cı ildə amerikalı iqtisadçı Harvi Leybenşteyn tərəfindən təklif olunan iqtisadi agentin fəaliyyətinin effektivliyi konsepsiyası (nəzəriyyəsi), təşkilati təkmilləşdirmələri stimullaşdırmaq, işçilərin motivasiyasını artırmaq və digər daxili amillərlə müəyyən bir texnologiya ilə xərcləri azaltmaq və məhsuldarlığı artırmaq qabiliyyətini təmsil edir. təkmilləşdirmələr. 1966-cı ildə Harvi Leybenstaynin "Ayrılma Effektivliyi X-Effektivliyinə qarşı" məqaləsi nəşr olundu və burada ilk dəfə firma performansının yeni konsepsiyası təqdim edildi. X-effektivliyi — iqtisadi agentin (firmanın) təşkilati təkmilləşdirmələri stimullaşdırmaq, işçilərin və menecerlərin motivasiyasını artırmaq, işə qəbul və işdən azad etmək də daxil olmaqla geniş çeşidli biznes qərarlarının təkmilləşdirilməsi yolu ilə müəyyən bir texnologiya ilə xərcləri azaltmaq və məhsuldarlığı artırmaq bacarığı; yüksəlişlər, maaşlar və bonuslar, məkanın təşkili, mebel seçimi, telefonlar, parkinq yerləri və s. Mövcud resurslar dəsti və ən yaxşı texnologiya ilə mümkün olan maksimum məhsulu istehsal edən firmanın fəaliyyəti X-səmərəli adlanır. Əgər buna nail olunmursa, o zaman firmanın X-səmərəsizliyi var. Fərdlər və ya firmalar heç vaxt bacardıqları qədər yaxşı çıxış etmirlər. Məhsulun artımının mənbələrindən biri X-effektivliyin üç elementidir: daxili motivasiya səmərəliliyi, xarici motivasiya səmərəliliyi və qeyri-bazar resurslarının səmərəliliyi. Klassik bölüşdürmə (paylayıcı) səmərəliliyin konsepsiyasından fərqli olaraq, X-effektivliyi sistemdə resursların yenidən bölüşdürülmədiyi, lakin məhsulların istehsalı üçün verilmiş resurslar toplusunun istifadə edildiyi şərtləri nəzərə alır.

Effektivlik əmsalı (Return on Investment, ROI) — investisiyanın gəlirliliyini və kapitaldan istifadənin səmərəliliyini qiymətləndirmək üçün istifadə olunan maliyyə göstəricisidir. ROI faizlə ifadə edilir və investisiyanın gəliri ilə layihə və ya aktivə yatırılan məbləğ arasında əlaqəni ölçür. ROI hesablamaq üçün formula aşağıdakı kimidir: ROI = (Mənfəət — İnvestisiya) / İnvestisiya * 100 Mənfəətə investisiyadan əldə edilən gəlir, əlavə olaraq hər hansı əlavə fayda və ya qənaət daxildir. İnvestisiya bir layihəyə qoyulan pul məbləğini və ya aktivlərin dəyərini əks etdirir. Performans nisbəti investorlara və sahibkarlara investisiyalarının gəlirliliyini qiymətləndirməyə və onu digər investisiya imkanları ilə müqayisə etməyə imkan verir. O, həmçinin investisiya portfelinin optimallaşdırılması və ya konkret layihənin fəaliyyətinin təhlili ilə bağlı qərarlar qəbul etmək üçün istifadə edilə bilər. Qeyd etmək lazımdır ki, ROI investisiyanın qiymətləndirilməsi üçün yeganə metrik deyil. Xalis indiki dəyər (NPV), daxili gəlir dərəcəsi (IRR) və s. kimi digər göstəricilər də investisiyanın gəlirliliyini və riskini tam təhlil etmək üçün istifadə edilə bilər. Səmərəlilik nisbəti maliyyə analitikası, layihənin idarə edilməsi, sahibkarlıq və şəxsi maliyyə planlaşdırması da daxil olmaqla müxtəlif sahələrə tətbiq oluna bilər.