Ekzogen proseslər
Ekzogen proseslər — Yer səthində və litosferin üst hissəsində günəş enerjisi, ağırlıq qüvvəsi və orqanizmlərin fəaliyyəti nəticəsində yaranan qüvvələrin təsiri ilə gedən proseslərdir. Ekzogen proseslərə süxurların aşınması, aşınma məhsullarının ağırlıq qüvvəsi, axar su, buzlaq və küləyin fəaliyyəti ilə yerdəyişməsi, çökmə süxurların və bəzi faydalı qazıntı yataqlarının əmələ gəlməsi daxildir. Azərbaycanda duz, maqnitli qum yataqları bu yolla əmələ gəlmişdir.
Adiabat proseslər
Adiabatik proses (yun. adiabatos — bağlı) — havanın vəziyyətinin (həcmi, təzyiqi, sıxlığı və temperaturunun) kənardan istilik gəlmədən dəyişilməsi.
== İzahı ==
Adiabat proses — elə termodinamik prosesə deyilir ki, burada sistem nə istilik miqdarı alır, nə də istilik miqdarı verir.
Hava yuxarı qalxdıqda onun kütləsi genişlənir və nəticədə kənara getmədən onun temperaturu hər 100m-də 1o düşür. Hava aşağı endikdə isə onun kütləsi sıxlaşır və kənardan ona istilik daxil olmadan temperaturu yenə hər 100 m-də 1o-yə qədər qalxır.
Biogeokimyəvi proseslər
Biogeokimyəvi proseslər — canlı və cansız sistemlərin arasında əlaqəli proseslər.
== Ədəbiyyat ==
R.Ə.Əliyeva, Q.T.Mustafayev, S.R.Hacıyeva. “Ekologiyanın əsasları” (Ali məktəblər üçün dərslik). Bakı, “Bakı Universiteti” nəşriyyatı, 2006, s. 478 – 528.
Endogen proseslər
Endogen proseslər "Hipogen" proseslər olaraq da bilinən, daxili mənşəli proseslərdir. Başqa sözlə, bunlar yer qabığından əmələ gələn və buna görə də endogen adlandırılan proseslərdir. Bu proseslər planet daxilində baş verir və Yerə xas olan və xarici təsirlərdən az təsirlənən qüvvələr tərəfindən idarə olunur.
Bu proseslər zəlzələ, qitələrin, okean vadilərinin və dağ zirvələrinin yüksəlməsi və inkişafı, vulkanik aktivliyin yaranması, əvvəlcədən mövcud olan süxurların metamorfizmi, yer qabığının deformasiyası və yer dəyişdirməsi kimi hadisələrə və daha çoxuna səbəb olur.
Bu proseslərin yaratdığı geomorfik xüsusiyyətlər ekzogen proseslərin işləmə mərhələsini təmin edir. Mənşəyini endogen bir prosesə borclu olan bütün xüsusiyyətlər ekzogen proseslər tərəfindən daim dəyişdirilir.
Endogen proseslərə əsasən qabığın istilik enerjisi səbəb olur. Bu istilik enerjisi radioaktiv elementlərin çürüməsindən və cazibə fərqliliyindən qaynaqlanır. Ən vacib endogen proseslərdən bəziləri bunlardır:
=== Zəlzələlər ===
Dalğaların hərəkətindən qaynaqlanan və yerin səth təbəqələrindən ötürülən, zəif bir titrəmədən binaları silkələməyə və yerdəki çatlar yaratmağa qadir olan vəhşi bir hərəkətə qədər ötürülən bir enerji növüdür.
=== Tektonik hərəkətlər ===
Yer qabığının tektonik hərəkəti müxtəlif formalara malikdir və böyük mürəkkəbliyi ilə xarakterizə olunur.
Geoloji proseslər
Geoloji proseslər — Yerin daxilində və yer qabığında strukturların, yer səthi relyefin dəyişilməsinə, süxurların və mineralların parçalanmasına, onların əmələ gəlməsinə, yatım şəraitinin dəyişilməsinə səbəb olan proseslər.
Termodinamik proseslər
Termodinamik proseslər və ya istilik prosesləri — termodinamik sistemin makroskopik vəziyyətinin dəyişməsinə deyilir. Termodinamik proseslər Termodinamik sistemdə işçi maddənin vəziyyətinin dəyişmə ardıcıllığıdır, həm tarazlıq halında olur, həm də tarazlıq olmayan vəziyyətdə olur. Bu proseslərdən mühərriklərin hərəkətə gətirilməsində, soyuducu kimi texnikaların yaradılmasında, meteorologiya və s. sahələrdə istifadə edilir.
Yerüstü proseslər
Yerüstü proseslər (rus. процессы наземные, ing. surface processes) — subakval proseslər məfhumunun əksi olub, Yer üstündə baş verən proseslərdir.
Atmosferdə adiobatik proseslər
Atmosfer hadisələrinin tədqiqatında adiabatik proseslər vacib rol oynayırlar. Bu
proses hava kütləsi daxilində termik tarazlığın, onun ölçülərinin və ya fəzada
vəziyyətinin dəyişməsi hesabına baş verməsini müəyyənləşdirməyə imkan verir,
yəni bu zaman hava kütləsinə kənardan heç bir istilik axını daxil olmur. Başqa
sözlə, və daha sadə olaraq, belə deyə bilərik ki, ətraf mühitlə istilik mübadiləsi
olmadan baş verən temperatur dəyişmələrinə adiabatik proseslər deyilir.
Adiabatik prosesin temperatur dəyişmələri işin başa çatması səbəbindən baş
verir. Adiabatik dəyişmələrdə, atmosferin bütün hissəcikləri bir-birindən təcrid
edilir.
İstehzalı proseslər nəzəriyyəsi
İstehzalı proseslər nəzəriyyəsi (ing. Ironic process theory) və ya ağ ayı effekti (ing. white bear effect) – düşüncə və istəyi azaltmaq cəhdi zamanı qadağa olunmuş düşüncənin daha güclə şüurumuza gəlməsi. Effekt müxtəlif psixoloji problemlərə şərait yaradır. İlk dəfə 1987-ci ildə Daniel Veqner tərəfindən verilmişdir.
Veqnerə görə istehzalı effekt insanlar gərgin və sıxılmış vəziyyətdə olduqda özünü daha güclü göstərir.
== Təcrübə ==
Harvard Universitetinin psixologiya üzrə professor Daniel Veqner tələbələri yığmış və onları 2 qrupa ayırmışdır. Düşüncə predmeti kimi o ağ ayını seçdi. I qrup tələbələrə ağ ayı haqqında düşünmək tələb olunan zaman II qrup tələbələrə bu haqqda düşünməmək tapşırığı verildi. Hər dəfə eksperiment iştirakçıları ağ ayı haqqda düşündüyü zaman zəngli düyməyə basmalı idilər.