FƏTVA

fiqhdə müsəlmanların gündəlik həyatları ilə əlaqədar və ya hər hansı dini məsələdə din aliminin çıxardığı dini hökmdür. Sünni məzhəblərində bu problemləri həll edən alim “müfti” adlanır. Erkən dövr İslam tarixində də hökmlər verilmişdir. Səhabələr onları maraqlandıran problemləri Məhəmməd peyğəmbərdən soruşurdular. O isə bəzi səhabələrinə fətva verməyə icazə vermişdir. İstisna hallarda qadınlar da fətva verə bilərlər. Məhəmməd peyğəmbərin vəfatından sonra onun bilikli səhabələri müxtəlif dini problemlər üzrə hökmlər vermişdilər. Raşidi xəlifələr, eləcə də Əməvi xəlifəsi Ömər ibn Əbdül-Əziz kimi ölkə başçıları hökmdarlar olmaqla yanaşı, həm də dini lider olmuşdurlar. Ancaq, sonrakı illərdə bu vəzifələr bir-birindən ayrılmışdır. Daha sonra hüquq məzhəbləri yaranmışdır. Onların verdikləri bütün bu hökmlər xüsusi məcmuələrdə bir araya yığılaraq İslam qanununu zənginləşdirmişdirlər. Bu da artıq həllini tapmış hüquqi problemlərə bir daha qayıtmamaq məqsədi güdürdü. Sonra bu toplular sistemləşdirilərək daha fundamental kitablara çevrilmişdir. Bundan sonra bütün fəqihlər müxtəlif hüquqi problemlərinin həllində, eləcə də hökmlərin verilməsində bu kitablara müraciət edirdilər.
FƏSAD
FƏZL İBN ABBAS
OBASTAN VİKİ
Fətva
Fətva (ərəbcə:فتوى), İslam hüququ ilə əlaqədar olan bir problemin dini hüquq qaydalarına görə çıxış yolunu göstərən, Şeyxülislam və ya müfti tərəfindən veriləbilən dini sənəd. Fətva sadəcə İslam hüququ ilə əlaqədar olaraq deyil, İslamın qaydaları ilə idarə olunan dövlətlərdə də, hakimin verdiyi qərardır. Fətva ilə hökmün fərqləri müvafiq məzmunlu şəriət kitablarında izah edilmişdir. Qısaca bunu deyək ki, fətva şəriətdə nəzərdə tutulmuş mövcud dəlillər əsasında verilir (Quran ayələrinə, hədislərə, icmaya və ağıla əsaslanaraq). Hökm isə müctəhidin mövcud şəraiti dəyərləndirərək gəldiyi qənaəti əks etdirir. Əlbəttə, hökm verilərkən də şəriətdəki dəlillər nəzərə alınır, lakin bu dəlillər mücərrəd mənada deyil, mövcud şəraitə əsasən dəyərləndirilir. Buna görə də fətva zamana və şəraitə görə dəyişmir, hökm isə dəyişə bilər. Beləliklə, hökm fətvaya nisbətən daha geniş məfhumdur; deyə bilərik ki, məna etibarilə hökm fətvanı da özündə ehtiva edir. Fətva, onu verən müctəhid və onun müqəllidləri üçün keçərlidir, başqaları həmin müctəhidin fətvasına əməl etməyə vəzifəli deyillər. Amma lazımi şərtləri özündə birləşdirən şəriət hakimi bir məsələdə hökm versə, hamı ona tabe olmalıdır.
Kola fətvası
Kola fətvası — müfti Həsənəyn Məxluf tərəfindən "Coca-Cola" və "Pepsi"nin islam qanunlarına görə icazəli olması ilə əlaqədar verilmiş fətva. Fətva 11 sentyabr 1951-ci ildə Misirin "əl-Əhram" qəzetində dərc olunmuşdur. Keysin əsas səbəbi "Coca-Cola" loqosunun güzgüdə əks olunan formasının ərəbcə "Məhəmməd yoxdur, Məkkə yoxdur" ifadələrini əks etdirməsi ilə əlaqədar şayiələr və konspirasiya nəzəriyyələri idi. "Pepsi" və "Coca-Cola"nın islam qanunları ilə qadağan edilib-edilməməsi ilə bağlı dəqiq cavab almaq üçün Misir Fətva İdarəsi Xalq Səhiyyə Nazirliyindən iki qazlı içkinin tərkibini dəqiqləşdirməyi xahiş etmişdir. 25 avqust 1951-ci ildə Xalq Səhiyyə Nazirliyi nə "Pepsi-Cola", nə də "Coca-Cola"nın tərkibində narkotik, spirt və ya pepsin olmadığını müəyyən etmişdir. Narkotik və spirtli içkilərin istifadəsi islam qanunlarına görə haramdır. Pepsin donuz mədəsinin membranından yaradılır və müsəlman şəriət qanunlarına görə donuzdan gələn hər hansı bir məhsula icazə verilmir. Səhiyyə Nazirliyi içkilərin tərkibində zərərli mikrobların da olmadığını izah etmişdir. Səhiyyə Nazirliyinin verdiyi məlumata əsasən, Fətva İdarəsi içkiləri islam şəriətinə görə icazəli elan etmişdir.

Digər lüğətlərdə