sənaye obyektləri tərəfindən insan və başqa canlı orqanizmlər üçün təhlükəli sayılan çirkləndirici maddələrin (kimyəvi, radioaktiv və s
orqanizmlərin (əsasən insanın) daimi qarla örtülü şəraitdə, həmçinin güclü şaxtalarda yaşaması ilə əlaqədar məsələlərin öyrənilməsi
canlı orqanizmlərin bir-birilə və onların yaşadığı mühitlə (biosferlə) qarşılıqlı əlaqəsi. Hər bir E
(təbiətdə) hər hansı təbii qruplaşmasında canlı orqanizmlərin növ tərkibinin, onun sayının, məhsuldarlığının, sahədə paylanmasının, həmçinin mövsümü d
canlı orqanizmlərin, ilk növbədə insanın yaşadığı mühiti dağıtmaq üçün insan tərəfindən qərəzli istifadə edilən kimyəvi və digər vasitələr
E. terminini elmə L.Tensli (1935) daxil etmişdir. Termin müəyyən sahədə (biotopda) bütün orqanizmlər (yəni biosenoz) daxil olmaqla istənilən vahidi (o
quru iqlim şəraiti ərazisində səmərəsiz və hədsiz istifadə olunması nəticəsində ekosistemin dağılması (pozulması)
Buzlaq səthində hərəkət edən buzun denudasiya təsiri.
tropik qurşaq mussonlarıdır. Yanvarda Hind okeanın şimal hissəsində şimal-şərq (qış) mussonu əsir və ekvatoru keçir, iyulda isə cənub-qərb (yay) musso
rütubətli tropik meşələrin iqlimi – ekvatordan hər iki tərəfə bir neçə dərəcə yerləşən qurşaqda çox isti və rütubətli ovalıq düzənlikləri iqlimi
(lat. Exaratio-qazımaq) hərəkət edən buzlağın süxurları dağıtmasına və qırıntı materialını buzlağın kənarına (və ya ucuna) çıxarmasına deyilir
xarici proseslər – Yer səthində və litosferin üst hissəsində günəş enerjisi, ağırlıq qüvvəsi və orqanizmlərin fəaliyyəti nəticəsində yaranan qüvvələri
ətraf mühit komponentlərinin dövri olaraq dəyişməsi (gecə ilə gündüzün, ay fazaları, mövsümlərin dəyişməsi, qabarma və çəkilmələr və s
Yerdən çox-çox uzaqda (onun səthindən 800 km-dən çox təxm. 1600 km-ə qədər) yerləşib, hələ atmosfer qazı müşahidə olunan qat, buradan atomların, əsas
B.B.Polınov (1915) tərəfindən təklif olunmuşdur. E.L. eynicinsli süxurda, eyni relyef elementində yerləşərək bir bitki assosiasiyası və bir torpaq tip
Okean və dənizlərdə elmi – tədqiqat işlərinin aparılması üçün xüsusi hazırlanmış və ya təchiz olunmuş gəmi
havada olan radioaktiv qazların (radon və onun izotopları) miqdarını ölçən cihaz.
(yun. Külək allahı Eolun adından) süxur hissəciklərinin külək vasitəsi ilə havada asılı vəziyyətdə aparılması və havadan çökməsi və ya küləyin sovurma
(yun. küləkallahı Eolun adından) eol zonası, aerobiosferin hissəsi – çox yüksəkliklərdə (8850 m-ə qədər) yerləşən həyat zonası; burada ali bitkilərin
küləkli havanı üstün tutan orqanizmlər (məs. fırtına quşu yem axtarmaq üçün uzun müddət, çox vaxt saatlarla hava axınlarında süzür (uçur)
(lat. erosio – yeyilmə) süxurların və torpağın səth suları ilə yuyulması, dağılması, axının gücü ilə süxurların mexaniki parçalanması, süxurların (əhə
çayların töküldüyü hövzənin səviyyəsi. Ümumi (yaxud əsas) E.b. okeanın səviyyəsidir. Ümumi E.b.-dən başqa çay boyu yerli (yaxud müvəqqəti) E
qayalarda, dağətəyi və mailli düzənliklərdə və xüsusilə cavan dağlıq ərazilərdə öz yataqlarını dərinləşdirərək əmələ gətirdiyi müxtəlif quruluşlu rely
irriqasiya eroziyasının qarşısını almaq üçün tətbiq edilir. Burada qəbul edilən suvarma texnikası su sərfi, suvarılan şırımın və ya zolağın uzunluğu,
(lat. aestuarium su basmış mənsəb) dənizə tərəf geniş açılmış qıfabənzər çay mənsəbi. E. çayın töküldüyü yerdə dəniz səviyyəsinin qaxması, çayın gətir
duzluluğu 30-40% olan dəniz sulu su hövzəsi.
tarlalardan gübrələrin yuyulması nəticəsində su hövzələrinin canlanması prosesi (üzvi maddələrlə zənginləşməsi)
su hövzəsinin bitkinin fitosintez fəaliyyəti üçün işıqlanmanın (işığın) kifayət qədər olan üst zonası
Ətraf mühitin geniş dəyişilmiş şəraitində yaşayan heyvan və bitkilər. Məs., dəniz litoralında yaşayanlar suyun çəkilməsi zamanı müntəzəm qurumaya, yay
insanın təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində biogen maddələrlə zənginləşmiş göl. Yayda bu göllərdə kütləvi şəkildə fitoplankton (qismən göy-yaşıl yosunla
biogen maddələr və planktonla zəngin olan su hövzəsi.
(ev... yun. trophe – qida və fikasiya) antropogen və ya təbii faktorların təsirilə suda biogen elementlərin toplanması nəticəsində su obyektlərinin (s
uzun illər ərzində günəş aktivliyinin dövrü dəyişməsi və iqlimin illik dəyişməsi ilə əlaqədar bitki qruplaşmasının dəyişməsi
Uzun müddət ərzində fəaliyyət göstərəcək səviyyə tərəddüdlərini öyrənən məntəqə.
on və ya yüz illər ərzində meteoroloji elementlərin dəyişməsi.
orqanizmlərin bitmə şəraiti, maddələr mübadiləsi və energiyası, onların ətraf aləmlə birliyi. Ayrılır: digər orqanizmlərin daxilində yaşayan endoparaz
İstehsalın tullantı məhsullarının normadan artıq xarici mühiti dəyişməsi. Çirkləndirici elementlərə bərk, maye və qaz şəkilli maddələr, ziyanlı radias
digər resurslarla əvəz olunmayan resurslar (su, işıq, torpaq və s.).
Yer qabığında maddi istehsal sahəsində effektiv istifadə oluna bilən üzvi və qeyri üzvi mənşəli mineral aqreqatları; bərk, maye və qaz halında olur
Təbiətdə mövsümi hadisələr, onların başlama müddəti və bu müddətləri müəyyən edən səbəblər haqqında biliklər sistemi
(yun. phaino – aşkar edirəm) təbiətdə mövsüm üzrə bir-birindən kəskin seçilən dövrlər. Bitkilərdə – tumurcuqlama, çiçəkləmə, toxumvermə; heyvanlarda –
mövsümdən asılı olaraq üzvi aləmin dəyişkənliyi, bitki və heyvanların inkişaf fazalarının vaxtını göstərən xəritələr
ayrı-ayrı bitkinin fenoloji mərhələsinin mövsümi inkişafının ardıcıllığını və müddətini əks etdirən qrafik forma
Təmizləyici qurğular, atmosferdə tullantıları azaldır, bəzən sənaye tul-lantılarını təmizləmək və tutulan qazlardan kimyəvi birləşmələr almaq üçün ist
Bofort şkalasına görə gücü 9 bal və sürəti 20,8-24,4 m/san olan külək. Küləyin gücü 9 baldan artıq olanda şiddətli qasırğa adlanır
Ətraf mühitdə rütubətin bolluğu şəraitində temperaturun aşağı olması ilə əlaqədar bitki köklərinin suyu sorma qabiliyyətinin azalması
xüsusi süzücü ağız apparatının köməyi ilə sudan aldığı kiçik plankton orqanizmlər və asılı hissəciklərlə (detrit) qidalanan su heyvanları
Hündür qayalı sahilləri olan dar və dərin körfəz.
(alm. Firn) qar sərhədindən yuxarıda, buzlağın qidalanma sahəsində düşən qarın günəş şüasının təsiri altında əriməsi və gecə donması nəticəsində əmələ
dib florası, bitki bentosu su hövzələrinin dibində yaşayan bitki orqanizmlərinin məcmusu. F.-un tərkibi (əsasən yosunlar) suyun axarından, duzluluğund