Yerin geoloji və tarixi keçmişinin iqlimi haqqında elm. Paleocoğrafiyanın mühüm sahəsi olub stratiqrafiya, paleontologiya, geomorfologiya, paleobotani
Qazıntı qalıqları şəklində mühafizə olunmuş keçmiş geoloji dövrlərin orqanizmləri, onların həyat fəa-liyyətinin izləri və oriktosenozlar haqqında elm
Yerin geoloji tarixində 570 milyon il bundan qabaq başlamış və 350 milyon il davam etmiş era. P.e. 6 dövrə – gembri, ordovik, silur, devon, karbon və
(yun. paro - yanında) Atmosferin, canlı orqa-nizmlərin təsadüfən düşdüyü, ora-da yalnız müvəqqəti yaşaya bildiyi, normal həyat sürməsi və çoxalması mü
Yer atmosferinin daxili qatlarının temperaturunun artması. Günəşdən yönələn və yerdən qayıdan şüaların yer atmosferindəki SO2, O3 və su buxarları tərə
parnik effekti yaradan qazlar(karbon qazı, su buxarı, azot, kükürd oksidləri, feronlar və b.). Bu günə qədər insan öz fəaliyyəti nəticəsində havaya bu
sürətlə kimyəvi reaksiyaya girərək külli miqdarda istilik ayıran və çoxlu qaz əmələ gətirən kimyəvi birləşmələr və ya müxtəlif maddələrin qarışığı
tropik və ekvator enliklərində Dünya okeanının üfiqi səthi axını.
həm Şim. yarımkürəsinin, həm də cən. yarımkürəsinin tropik enliklərində hakim passat küləklərinin təsiri ilə əmələ gələn Dünya okeanının səth cərəyanl
hol. passat) hər iki yarımkürədə subtropik yüksək təzyiq sahələrindən (subtropik antisiklonlardan, yəni ümumiyyətlə 25-300 enliklərdən) ekvatora doğru
1) astronomik cəhətdən Şim. yarımkürəsində ilin payız gecə-gündüz bərabərliyi (23.IX) ilə qış gündönümü (22
(yun. Pelagos – açıq dəniz) – okeanın materik yamacının və dibinin çöküntüləridir. P.ç. plankton orqanizmləri qalıqlarından, ən xırda terrigen hissəci
su hövzələrində lilin səthində yerləşən ölü orqanizmlərdən və üzvi hissəciklərdən ibarət təbəqə. Saprofit orqanizmlər (bakteriya, göbələk, qurdlar, hə
(yun. peri - yanında) su altında canlı və cansız substratlarda məskunlaşan orqanizm qruplaşmaları. Termini A
(yun.) peri – yaxınlıqda və lat. Glacies-buz – keçmiş və müasir buzlaqların ucqarlarında əriyən sulardan çökən çöküntülərə və onların əmələ gətirdiyi
plankton orqanizmləri ilə qidalanmağı üstün tutan hidrobiontlar.
(yun. planktos - azan) Su qatlarında passiv həyat keçirən və suyun axımına müqavimət gösətərə bilməyən orqanizmlər
planktonlarla qidalanan orqanizm (bəzi qurdlar, mol-yuskalar, balıqların çoxu, məməlilərdən boz kit, kaşalot və b
hidrobiologiyanın plankton tədqiq edən bölməsi.
(yun. pleystikos – üzən və on - quru) bir hissəsi suda, bir hissəsi isə suyun səthində olan hidrobiontların məcmusu
(yun. Plestos- ən çox, ən böyük + yeni). Pleysto-sen-Antropogen sisteminin (dövrünün) ən böyük şöbəsi və ən uzun müddətli epoxası
(fr.plage) dənizin və ya gölün sahilboyu, meylli, yastı zolağına deyilir. P.adətən qumluq və çınqıllıq olur
maye yağıntıların yağma vaxtını, miqdarını və intensivliyini qeydə alan özüyazan cihaz.
Niderlandda və Almaniyada Şimal dənizinin sahilboyunda d.s.-ndən alçaqda yerləşən marşların – ovalıqların qurudulmuş və mənimsənilmiş sahələrinə deyil
(yun. polys - çox) tərkibində çoxlu miqdarda duz olan sular (35-36%0).
Fizika, mineralogiya və kimyada bəzi maddələrin bir neçə formada atom kristal quruluşu ala bilməsi qabiliyyəti
müxtəlif üzvi maddələrlə zəngin olan su hövzəsi.
Üzvi maddələrlə çox çirklənmiş sularda, qapalı hövzələrdə yaşayan və bu maddələrin çürüntüsü ilə qidalanan orqanizmlər
axar su hövzələrinin dibində məskunlaşan (yaşayan) su orqanizmlərinin məc-musu.
çaylarda həyatı öyrənən təlim.
su axınının (çayın) bir zonasından digərinə miqrasiya edən (məs. yuxarıdan aşağıya) balıqlar (şirbit durnabalığı və s
bax: reofillər.
hidrologiyanın bir bölməsi: çaylarda fiziki, kimyəvi və bioloji hadisələri öyrənir. “P”. terminini alman coğrafiyaşünası A
çaylarda və digər təmiz axar sularda yaşayan və axarla passiv aparılan (axıdılan) orqanizmlərin məcmusu
(lat. profundus - dərin) göl, dəniz və okeanların günəş işığı düşməyən və dalğa hərəkəti nəzərə çarpmayan dərin hissəsi
daha soyuq və quru iqlimə uyğun olan relikt klimaks, yerli ekoloji şərait daxilində qalmışdır. Termini F
(lat. proluo – yuyub çıxarmaq) Dağ yamaclarından aşınma məhsullarının müvəqqəti su axınları vasitəsi ilə gətirilən və dağın ətəyi boyunca yığılan kövr
(yun. Rsych- soyuq+ metr)- hava rütubətini və temperaturunu ölçmək üçün cihaz. İki termometdən ( quru və isladılmış) ibarətdir
günəş, kosmik fəza və radioaktiv maddələrdən gələn şüa –axınları və ya elementar hissəciklər. Orqanizm üçün günəşin enerji şüalanması, məs: ultrabənöv
buludsuz (ayaz) gecələrdə, bir qədər zəif günəş, sakit hava şəraitində torpaq səthindən istiliyin (radiasiyanın) itməsi nəticəsində baş verir
Yer səthinin radiasiya balansı – Yer səthinin horizontal sahəsinin mənimsədiyi ümumi günəşin radiasiyası ilə effektiv şüalanma (çıxar radiasiya) arası
mühitdə radioaktiv maddələrin təbii səviyyəsini ötüb keçməsilə əlaqədar fiziki çirklənmə forması.
(lat. radius - şüa) sabit olmayan atom nüvəsinə malik olan kimyəvi elementlər (kripton – 85, sezium – 137, rutenium – 106, stronsium – 90, yod – 131):
tərkibində radioaktiv maddələr çox olan təbii sular.
tərkibində müəyyən normadan artıq radioaktiv izotop olan tullantılar: maye, bərk və qaz halında ola bilər
Atom və nüvə – istilik partlayışı zamanı atmosfer havasına daxil olan radioaktiv maddələrin yer səthinə düşməsi
ətraf mühitə radioaktiv parçalanma məhsullarının yayılması: nüvə döyüş sursatının parçalanmasından yaranan dağıdıcı amillərdən biri
ionlaşmış şüaların hüceyrə, toxuma və bütövlüklə orqanizmə təsirini öyrənən və radiasiyaya qarşı mübarizə metodlarını hazırlamaqla məşğul olan elm
ekologiyanın biosferdə radioaktiv nuklidlərin konsentrasiya və miqrasiyasını, ionlaşdırıcı şüaların orqanizmlərə, onların populyasiyalarına və bioseno
meteoroloji şəraitin troposferdəki radiodalğaların yayılmasını və troposfer proseslərini radiolakasiyanın köməyi ilə tədqiq dən elm sahəsi