1) Geniş mənada mövcudat, forma müxtəlifliyi olan bütün aləm. T. anlayışı bu mənada materiya, universum, kainat anlayışları ilə bir sırada durur
gələcək nəsilərin ehtiyacını nəzərə almaqla, cəmiyyətin sosial-iqtisadi tələblərini ödəmək məqsədilə ətraf mühitin ekoloji tarazlığının pozulmasına yo
təbii (zəlzələ, vulkan püskürməsi, daşqın, sel, yanğın, tufan, qasırğa və s.) və antropogen (geniş ərazilərdə meşənin məhv edilməsi, su hövzələrinin,
Ətraf təbii mühitin mühafizəsi-təbii ehtiyatlardan istifadə, onların saxlanmasını və səmərəli istehsalını təmin etmək üçün dövlət və hüququ tədbirlər
(onun insan tərəfindən pozulma dərəcəsinə görə): təbii vəziyyət insanın bilavasitə təsərrüfat fəaliyyətilə pozulmamışdır (yerli təbiət qlobal antropog
Təbii, fəlakətli proseslər (məs. güclü vulkan püskürməsi) nəticəsində baş verən çirklənmə.
Bəşəriyyətin varlığı üçün zəruri olan və təsərrüfatda istifadə edilən təbiət elementləri. Günəş enerjisi, Yerin daxili istiliyi, su, torpaq və mineral
Coğrafiyanın xüsusi bölməsi; təbii ehtiyatların ayrı-ayrı növlərinin strukturu və ərazi üzrə yerləşməsi, onların iqtisadi cəhətdən qiymətləndirilməsi
Dağıdıcı təbii və təbii antropogen hadisələr (zəlzələ, daşqın, sel, vulkan püskürməsi, quraqlıq, səhralaşma, ziyanvericilərin kütləvi artımı)
coğrafi zonalar Coğrafi qurşaqlar daxilində, başlıca olaraq istiliyin və rütubətin miqdarından və nisbətindən asılı olaraq bir-birini qanunauyğunluqla
yalnız təbii amillərin təsiri nəticəsində formalaşmış, insanın təsərrüfat fəaliyyətilə dəyişilməyə uğramamış landşaft
Abiotik və biotik obyektlərin tərkibində olan müxtəlif radioaktiv izotoplarla (sezium, yod) xarakterik şüalanma yaratması
1) turşu və qələvi ilə təsir etdikdə təbii suyun (hövzənin) aktiv reaksiya mühitini (rN) saxlaması qabiliyyəti
xalq təsərrüfatının bu və ya digər sahəsinə ziyan verə biləcək və onun qarşısını almaq üçün lazımi tədbirlərin görülməsi vacib olan atmosfer hadisələr
sudan istifadənin bütün növləri üçün yararlı su: məişət su təchizatı (içməli su), sənayenin yeyinti və digər sahələri, qızıl balıq yetişdirmək üçün və
duzluluğu 3,5%-dən artıq olmayan su ekosistemləri (çaylar, göllər, su anbarları, nohurlar). T.s.e.-də produsentlər arasında iki böyük qrup ayrılır: ma
duzluluğu 0,5%0-dən aşağı olan su hövzəsi.
coğrafiyanın və tibb elmlərinin şöbəsi. Ərazinin təbii və ictimai-iqtisadi şəraitinin əhalinin sağ-lamlığına necə təsir göstərdiyini, insan xəstəliklə
coğrafiya və tibb elmi qovuşuğunda olan elm sahəsi; iqlim şəraitinin əhalinin sağlamlığına təsirini, adi iqlim parametrlərinin dəyişilməsilə insan xəs
(yun. tiphos - bataqlıq) – bataqlıq və göllər üçün xarakterik bitkilər.
qazşəkilli çirkləndiricilərlə (əsasən kükürd anhidridi) toz hissəcikəri və duman damlalarının qarışığı
Torf qatı ilə (25-30 sm-dən çox) örtülən bataqlıq.
Torpaq suyunun hərəkətini, bitki tərəfindən onun sərf edilməsi və istifadəsini təyin edən hadisə və proseslərin məcmusu; torpaq münbitliyinin amilləri
su ilə dolmayan torpaq məsamələrinin (boşluqlarının) hava ilə dolması.
torpağın müxtəlif dərinliyində temperaturunu ölçmək üçün termometrlər.
Torpaq səthindən toz qaldıraraq onu uzaq məsafədə sovurub aparan güclü (20 m/s) küləklər. Əsasən səhra, yarımsəhra və çöl zonasının kənd təsərrüfatı r
dənizin quruya «Hücumu»; Yer qabığının tektonik hərəkəti, geoloji dövrdə rütubətli illərin artması nəticəsində dənizin quru sahələri basması
lat. trans – vasitə və spiro – nəfəs alıram) –Suyun Bitkilərlə buxarlanması. Bitkilərin əsas tran-spirasiya orqanı yarpaqlardır
Atmosferin burulğanlı, çox güclü, şaquli hərəkətı tromb kiçik ərazidə iti sürətlə (50-100 m/san) və böyük dağıdıcı qüvvəyə malikdir
tropiklərarası zonanın iqlimidir. Köppenin iqlimləri təsnifində T.i.-in iki tipi: rütubətli tropik meşələr iqlimi və savannalar iqlimi göstərilir
Şim. və Cən. yarımkürələrində iqlim qurşaqlarıdır. Bu qurşaqlar hər iki yarımkürədə 5-100 ilə 300 en dairələri arasında yerləşir
tropik enliklərdə atmosferin alçaq təzyiq olan sahələrində baş verən çox güclü hava burulğanıdır. T.s
40°ş.e. və 40° c.e. arasında yerləşən Dünya okeanının 500-1000 m dərinliyində olan temperatur zonası
Adətən siklon keçən zaman baş verən, xeyli davamlı, çox güclü, quruda çox böyük da-ğıntıya və dənizdə güclü dalğalanmaya səbəb olan küləyə deyilir
istehsal, məişət, nəqliyyat və başqa sahələrdə əmələ gələn və bilavasitə yerində istifadə edilməyən tullantılar
təbii resurslardan səmərəli istifadə etmək məqsədilə ayrı-ayrı təsərrüfat və sənaye kompleksindən tullantısız məhsul almağa yönəldilən texnologiya
(lat. turbulentus-burulğanlı) suyun, havanın elə hərəkətidir ki, hissəciklər ümumi, paralel irəliləmə ilə yanaşı olaraq, həm də mürəkkəb trayektoriya
turşu əmələ gətirən, kükürd və azot oksidləri həll olmuş aerozol, xırda su damcıları. T.d. insan üçün turşulu yağışlardan da təhlükəlidir
T.y.-ın əsas komponentləri azot və kükürd oksidlərinin aerozolları sayılır. Onlar atmosfer, hidrosfer və torpaq rütubətliyi ilə qarşılıqlı əlaqədə old
dispers fazanın bərk hissəciklərindən ibarət yüksək dispersiyalı aerozol. Yanma və digər kimyəvi reaksiya zamanı əmələ gəlir
sobalarda yanacaq yanarkən əmələ gələn qazabənzər məhsullar. Tam yanmadan alınan T.q.-nın əsas tərkib hissələri azot, karbon qazı, su buxarı, kükürd q
xeyli hündür dağ iqlimidir. U.d. i. Atmosfer təzyiqinin alçaq (d.s.-ndən hündürlüyünə görə), Günəş radiasiyası gərginliyinin yüksək və onun ultrabənöv
Dağların dik yamaclarında və ya dənizlərin sıldırımlı sahillərində süxur kütlələrinin qoparaq böyük sürətlə aşağıya düşməsi
(lat. ultra – fövq, daha çox. ifrat) Dalğasının uzunluğu 10-400 nm diapozonlu elektromaqnit şüalarından ibarətdir
(lat. urba-nus - şəhər) əhalinin şəhərə axını; cəmiyyətin inkişafında şəhərlərin rolunun artmasını göstərən tarixi proses; Əhalinin sosial-peşə, demoq
hündürlük və ya şaquli zonallığın əksinə, üfqi istiqamət üzrə zonaların bir-birini əvəz etməsinə deyilir
açıq yerdə yer səthinin dairə şəklində görünən hissəsidir ki, bu hissədə göy qübbəsinin kənarları yerə bitişmiş kimi görünür; Ü
1947-ci ildən BMT-nin fəaliyyət göstərən xüsusi dövlətlərarası idarəsi. ÜMT-in vəzifəsi meteoroloji müşahidələrin və tədqiqatların aparılmasına, həmçi
(lat. Vadosus-dərin olmayan) atmosfer mənşəli yeraltı sulara deyilir. B.c. əsasən yağıntının yer qabığının üst laylarına hopması (infltrasiya) yolu il
Azərbaycan respublikasının bütün su obyektlərinin (çaylar, su anbarları, göllər, nohurlar, kanallar, daxili dənizlər və s