MƏRZBAN

Mərzban — İranda Sasanilərin dövründə (III–VII əsrlər), əsasən, "sərhəd qoruyanlar"adlanırdı. İ. Zeynalov. İzahlı tarix terminləri lüğəti. Bakı, "Azərnəşr", 2006, 284 səh.

II Mərzban (v. 984) — Salarilər sülaləsindən Deyləm hökmdarı. == Həyatı == Haqqında az məlumat var. Vəhsudanın nəvəsi, İsmailin oğlu idi.

İsfəndiyar ibn Fərruxzad — Sasanilər dövlətinin Azərbaycanda mərzbanı. Fərruxzad Bavəndinin oğlu. 639-cu ildə ərəb qoşunu Urmiya gölü tərəfdən Azərbaycana soxuldu . Nəhavənd döyüşündən sonra isə ərəblər baş şəhər Ərdəbil üzərinə gələrək , ölkəni tabe etməyə girişdilər. Ərdəbildən bir qədər aralı, Cərmidan dağı yanında İsfəndiyarın hələ yaxşı möhkəmlənə bilməmiş dəstələri onları qarşıladı. Mənbələrin məlumatına görə, bu, Bukeyrin Azərbaycan ərazisində azərbaycanlılarla ilk toqquşması idi. Bir neçə gün davam edən qanlı döyüş ərəblərin qələbəsilə başa çatır. İsfəndiyar özü isə əsir düşür. Mənbələrə görə, mərzban İsfəndiyar qardaşı Bəhramla birlikdə güclü müqavimət göstərdi. Dirənmə uzun çəkdi, Bukeyr və Utba adlı ərəb sərkərdələrinin qoşunları da buraya yeridildi.

Mərzban ibn Məhəmməd (Salari) — 941—957-ci illərdə hakimiyyətdə olmuş Salari hökmdarı. Mərziban bin Məhəmməd (Şəddadi) — 978—985-ci illərdə Gəncə əmiri olmuş Şəddadilər hökmdarı.

Nasir ibn Mərzban — Salari şahzadəsi. Haqqında məlumat azdır. 960-cı ildə Vəhsudanın təkidi ilə üsyan etdiyi bilinir. Bu üsyan ölkədə çaxnaşma yaratdı və hər şəhərdə bir əmir öz müstəqilliyini elan etdi. Bu hadisələr işığında Cüstanla barışan Nasir torpaqlarını geri qaytarmaq üçün anaları ilə birgə Vəhsudanın yanına gedərək ondan kömək istədilər. Lakin Vəhsudan onları həbs edərək öz ordusunu oğlu İsmailə verdi. 960-cı ildə İsmail Azərbaycanı ələ keçirdi və Nasir isə qardaşı və anası ilə Vəhsudan tərəfindən edam olundu.

İbrahim ibn Mərzban (I Mərzbanın oğlu)

Mərzban ibn Məhəmməd (v. 957) — Salarilər sülaləsindən ikinci Azərbaycan hökmdarı. Tarımda doğulmuşdu. Məhəmməd ibn Müsafirin oğludur. 941-ci ildə, qardaşı Vəhsudan ilə birləşərək atası Məhəmməd ibn Müsafiri devirmişdir. Bu vaxt Deysəm ibn İbrahimin vəziri Əbül Qasim Cəfər Məhəmmədə yaxınlaşaraq onu Ərdəbilə dəvət etdi. Mərzban bundan istifadə edərək Azərbaycana hərəkət etdi. Deysəmin deyləmi ordusu həlledici döyüşdə Mərzbanın tərəfinə keçdi və Təbriz, Ərdəbil kimi şəhərlər asanlıqla tutuldu. Əbül Qasim Cəfər isə Mərzbanın vəziri təyin olundu. Cəfər daha sonra Mərzbana xəyanət edib Deysəmi taxta geri qaytarmaq istəsə də ələ keçirildi və bağışlandı.

İbrahim ibn Mərzban (v. 1029) — Deyləm hökmdarı. II Mərzbanın oğlu idi. II Mərzban Rəvvadilər tərəfindən həbs olunduqdan sonra Salarilərin sərkərdələrindən biri tərəfindən Tarıma qaçırılmış, orada hakimiyyətə başlamışdır. Hələ uşaq yaşda olan İbrahimin hakimiyyətdə sözü yox idi. 996-cı ildə Əbhər və Şahzur kimi kiçik bölgələri ələ keçirən İbrahim 1029-cu ildə Mahmud Qəznəvinin hücumuna məruz qalmışdı. İlk döyüşlərdə onu məğlub edə bilsə də, Məsud tərəfindən 13 sentyabr 1029-cu ildə məğlub edildi və torpaqlarının böyük bir hissəsi əlindən alındı.

İbrahim ibn Mərzban (v. 1029) — Deyləm hökmdarı. II Mərzbanın oğlu idi. II Mərzban Rəvvadilər tərəfindən həbs olunduqdan sonra Salarilərin sərkərdələrindən biri tərəfindən Tarıma qaçırılmış, orada hakimiyyətə başlamışdır. Hələ uşaq yaşda olan İbrahimin hakimiyyətdə sözü yox idi. 996-cı ildə Əbhər və Şahzur kimi kiçik bölgələri ələ keçirən İbrahim 1029-cu ildə Mahmud Qəznəvinin hücumuna məruz qalmışdı. İlk döyüşlərdə onu məğlub edə bilsə də, Məsud tərəfindən 13 sentyabr 1029-cu ildə məğlub edildi və torpaqlarının böyük bir hissəsi əlindən alındı.

Salar İbrahim (v. 983, Cənubi Azərbaycan) — Salarilərdən Dvin və Azərbaycan hakimi. Mərzban ibn Məhəmmədin oğlu idi. Atasının ölümündən sonra 957-ci ildə qardaşı Cüstan və əmisi Vəhsudanla gəlinən razılığa görə qardaşından asılı olaraq Dvin hakimi olmuşdu. 960-cı ildə İsmailin Azərbaycanı işğalına qarşı qoymağa çalışsa da məğlub Dvinə çəkilmişdi. Əmisioğlu İsmailin ölümündən sonra Azərbaycanı ələ keçirən İbrahim 966-cı ildə Vəhsudan tərəfindən göndərilmiş Əbül Qasim Mişaki adlı sərkərdə tərəfindən devrilmiş və Cibala qaçmalı olmuşdu. Onun yerinə Vəhsudan öz oğlu Nuhu yerləşdirmişdi. Qaynı Rüknəldövlənin yanına qaçan İbrahim eyni il vəzir Əbül Fəzl ibn Amidin köməyi ilə hakimiyyətə qaytarılmışdı. 967-ci ildə Vəhsudan tərəfindən bir daha məğlub ediləndən sonra sülh bağlamış, torpaqların bir hissəsini ona verməli olmuşdu. 968-ci ildə Şirvanşah şahzadəsi Heysəmin ona sığınmağından istifadə edərək Şirvana qarşı hücuma keçmişdi.