I
сущ.
1. беженец, беженка, беглец, беглянка. Qaçqınlar dəstəsi группа беженцев
2. разг. эмигрант, эмигрантка. Siyasi qaçqın политический эмигрант
II
прил.
1. беглый. Qaçqın əsgər беглый солдат
2. эмигрантский
Qaçqın
Qaçqınlar — irqi mənsubiyyətinə, dini etiqadına, vətəndaşlığına, müəyyən sosial qrupa mənsub olmasına və ya siyasi əqidəsinə görə təqiblərin qurbanı olmaqdan əsaslı qorxduğu
üçün vətəndaşı olduğu ölkədən kənarda qalan və həmin qorxu üzündən bu ölkənin himayəsindən istifadə edə bilməyən və ya istifadə etmək istəməyən və yaxud müəyyən vətəndaşlığı olmadığı halda öz daimi yaşadığı ölkəsindən kənarda qalan, həmin qorxu üzündən oraya qayıda bilməyən və ya qayıtmaq istəməyən şəxsdir.
Yeni tarixdə azərbaycanlılar bir neçə dəfə öz ata baba yurdundan qaçqın düşmüşdür.
1947 və 1948-ci illərdə SSRİ Nazirlər Soveti "Ermənistan SSR-dən azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" qərar çıxarır.
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 4083 23 dekabr 1947-ci il. Moskva, Kreml
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 754 10 mart 1948-ci il Moskva, Kreml
1947–1953-cü illər ərzində 100 minlərlə azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalır .
Stalin tərəfindən 1947–1953-cü illərdə həyata keçirilən azərbaycanlıların növbəti deportasiyası zamanı ilk mərhələdə İrəvan şəhəri (indiki Yerevan şəhəri) yaxınlığınldakı yaşayış məntəqələri azərbaycanlılardan təmizlənmiş, sonra isə rayon mərkəzləri, ətraf kənd və qəsəbələrin əhalisi köçürülmüşdür.Deportasiyaya məruz qalan əhalinin bir hissəsi Ermənistanın dağ rayonlarında yaşadığı üçün Kür-Araz ovalığındakı iqlim şəraitinə çətin alışmışdır. Bu səbəbdən də Kür-Araz ovalığına köçürülmüş on minlərlə azərbaycanlı arasında kütləvi ölüm halları qeydə alınmışdır.
Digər tərəfdən, Ermənistandan köçürülən bir nəfər də azərbaycanlı Dağlıq Qarabağ ərazisinə buraxılmamışdır. Əksinə "Böyük Ermənistan" ideyasının həyata keçirilməsi istiqamətində bu ərazinin azərbaycanlılardan boşaldılması işi planlı surətdə davam etdirilmiş və daxili köçürmə adı ilə 1949-cu ildə Azərbaycanın ərazisi olan Dağlıq Qarabağdandan 132 ailə (549 nəfər) Azərbaycanın Xanlar rayonuna köçürülmüşdür.
Eyni zamanda Azərbaycan yaşayış məntəqələrinin adlarının dəyişdirilmiş, təhsil və mədəniyyət ocaqlarının bağlanması, rayonların birləşdirilməsi əməliyyatı həyata keçirilmişdir.
Qaçqın Qadın
Qaçqın xanım — Bəhruz Kəngərliin çəkdiyi şəkil, Bakıda Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində saxlanılır. Azərbaycan xalqınızın başına gətirilən müsibətləri, ermənilər tərəfindən doğma yurdundan zorla qovulmuş azərbaycanlı qaçqınların taleyini əks etdirən “Qaçqınlar” silsiləsinə daxil olan əsərləri Azərbaycan tarixinin, xalqımızın dəyərli nümunəsi sayılır.
Portret təkcə sənətkarlıq səviyyəsinə görə deyil, tarixi sənəd kimi də dəyərlidir.
Qaçqın düşərgəsi
Qaçqın düşərgəsi — qaçqınları və qaçqın vəziyyətində olan insanları qəbul etmək üçün qurulmuş müvəqqəti yaşayış məskəni. Qaçqın düşərgələrində adətən öz evlərini tərk etmiş qaçqınlar yerləşdirilir, lakin düşərgələr də məcburi köçkünlər üçün tikilir. Adətən, qaçqınlar öz ölkələrində müharibədən qaçdıqdan sonra sığınacaq axtarırlar, lakin bəzi düşərgələrdə ətraf mühit və iqtisadi miqrantlar da yerləşir. Yüz mindən çox insanın eyni anda yaşadığı düşərgələr adi haldır, lakin 2012-ci ildə aparılan araşdırmaya görə, orta ölçülü düşərgədə təxminən 11,400 nəfər yaşayırdı.
Qaçqın milləti
Qaçqın milləti — miqrant böhranını həll etmək üçün dünyanın qaçqın əhalisini könüllü olaraq müəyyən bir yerə yerləşdirərək yeni bir millət yaratmaq təklifi. İlk dəfə 2015-ci ildə irəli sürülmüşdür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 2015-ci ildəki hesablamalarına görə, dünyada təxminən 82 milyon qaçqın və məcburi köçkün var.
Qaçqın milləti ideyası 2015-ci ilin iyununda Ceyson Buzi tərəfindən yaradılmış və həmin ilin iyulunda "The Washington Post" qəzetində dərc olunan məqalə ilə geniş mediada işıqlandırılmışdır. Buzi öz təklifində qaçqın milləti yaratmaq üçün bir sıra alternativlər təklif etmişdir.
Suriyalı qaçqın Yara Səid Aralıq dənizində hərəkət edən qaçqınların xilasedici jiletlərinə bənzəyən qırmızı-narıncı rəngli bayraq yaratmışdır. Beynəlxalq Olimpiya Komitəsi 2016-cı il Yay Olimpiya Oyunlarında Qaçqınların Olimpiya Komandasının bayraqdan istifadə etməsinə icazə verməmişdir. Bəzi tərəfdarlar bayraqdan qeyri-rəsmi istifadə etmişdir.
Bayrağın emocisi 2021-ci ilin iyun ayından etibarən Android və iOS üçün "WhatsApp"da mövcuddur.
Qaçqın qadınlar
Qaçqın qadınlar — müharibə, təbii fəlakət və başqa səbəblərə görə yaşadığı yeri tərk etmiş qadınlar. Onlar miqrasiya təcrübəsinin hər mərhələsində gündəlik həyatda genderlə bağlı problemlərlə üzləşirlər. Digər demoqrafik məlumatlardan asılı olmayaraq bütün qaçqın qadınlar üçün ümumi problemlər səhiyyə və fiziki zorakılığa çıxışdır və ayrı-seçkilik, cinsi zorakılıq və insan alveri halları ən çox rast gəlinən çətinliklərdir. Buna baxmayaraq, qadınlar bu cür hallarda zərərçəkən olmasalar belə, onlar tez-tez öz xüsusi ehtiyaclarına və təcrübələrindən sui-istifadə və etinasızlıqla üzləşirlər. Bu, demoralizasiya, damğalanma, əqli və fiziki sağlamlığın pozulması kimi mürəkkəb nəticələrə gətirib çıxarır. Beynəlxalq humanitar yardım təşkilatlarından müvafiq resurslara çıxışın olmaması dünyada üstünlük təşkil edən gender fərziyyələri ilə daha da ağırlaşır, baxmayaraq ki, gender meynstriminqində son dəyişikliklər bu ümumi cəhətlərlə mübarizə aparmaq məqsədi daşıyır.
Qaçqın qadınların üzləşdiyi sağlamlıq problemləri susuz qalma və ishaldan tutmuş yüksək hərarət və malyariyaya qədərdir. Onlar həmçinin, gender əsaslı zorakılıq və ana sağlamlığı kimi daha geniş əhatəli hadisələri əhatə edir. Qaçqın qadınların ölümünün əsas səbəbləri arasında qida çatışmazlığı, ishal, respirator infeksiyalar və reproduktiv ağırlaşmalar var. Qaçqın qadınların sağlamlıq problemləri onların fiziki, əqli və sosial rifahı da daxil olmaqla müxtəlif amillərdən təsirlənir.
Qaçqın xanım
Qaçqın xanım — Bəhruz Kəngərliin çəkdiyi şəkil, Bakıda Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində saxlanılır. Azərbaycan xalqınızın başına gətirilən müsibətləri, ermənilər tərəfindən doğma yurdundan zorla qovulmuş azərbaycanlı qaçqınların taleyini əks etdirən “Qaçqınlar” silsiləsinə daxil olan əsərləri Azərbaycan tarixinin, xalqımızın dəyərli nümunəsi sayılır.
Portret təkcə sənətkarlıq səviyyəsinə görə deyil, tarixi sənəd kimi də dəyərlidir.
Məhmur qaçqın düşərgəsi
Məhmur qaçqın düşərgəsi — 1998-ci ildə təsis edilmiş və İraqın Kürdüstan Regionunun (KRG) paytaxtı Ərbildən təxminən 60 km cənub-qərbdə, Məhmur rayonunda yerləşən qaçqın düşərgəsi. Bu qaçqın düşərgəsində 1990-cı illərdə kürdlərlə Türkiyə Quru Qoşunları arasında gedən münaqişədən qaçan 12 minə yaxın kürd qaçqın yaşayır. Qaçqınlar və onların övladları Türkiyədə boşaldılmış kürd kəndlərindəndir. Türkiyə hakimiyyəti iddia etmişdir ki, Kürdüstan Fəhlə Partiyasının (PKK) yaraqlıları kəndlərə sızdığı üçün kəndləri boşaltmalı olmuşdular.
Ermənistandan qaçqın düşən azərbaycanlılar
Qaçqınlar — irqi mənsubiyyətinə, dini etiqadına, vətəndaşlığına, müəyyən sosial qrupa mənsub olmasına və ya siyasi əqidəsinə görə təqiblərin qurbanı olmaqdan əsaslı qorxduğu
üçün vətəndaşı olduğu ölkədən kənarda qalan və həmin qorxu üzündən bu ölkənin himayəsindən istifadə edə bilməyən və ya istifadə etmək istəməyən və yaxud müəyyən vətəndaşlığı olmadığı halda öz daimi yaşadığı ölkəsindən kənarda qalan, həmin qorxu üzündən oraya qayıda bilməyən və ya qayıtmaq istəməyən şəxsdir.
== Ermənistandan qaçqın düşən azərbaycanlılar ==
Yeni tarixdə azərbaycanlılar bir neçə dəfə öz ata baba yurdundan qaçqın düşmüşdür.
=== 1947–1953 azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası ===
1947 və 1948-ci illərdə SSRİ Nazirlər Soveti "Ermənistan SSR-dən azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" qərar çıxarır.
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 4083 23 dekabr 1947-ci il. Moskva, Kreml
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 754 10 mart 1948-ci il Moskva, Kreml
1947–1953-cü illər ərzində 100 minlərlə azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalır .
Stalin tərəfindən 1947–1953-cü illərdə həyata keçirilən azərbaycanlıların növbəti deportasiyası zamanı ilk mərhələdə İrəvan şəhəri (indiki Yerevan şəhəri) yaxınlığınldakı yaşayış məntəqələri azərbaycanlılardan təmizlənmiş, sonra isə rayon mərkəzləri, ətraf kənd və qəsəbələrin əhalisi köçürülmüşdür.Deportasiyaya məruz qalan əhalinin bir hissəsi Ermənistanın dağ rayonlarında yaşadığı üçün Kür-Araz ovalığındakı iqlim şəraitinə çətin alışmışdır. Bu səbəbdən də Kür-Araz ovalığına köçürülmüş on minlərlə azərbaycanlı arasında kütləvi ölüm halları qeydə alınmışdır.
Digər tərəfdən, Ermənistandan köçürülən bir nəfər də azərbaycanlı Dağlıq Qarabağ ərazisinə buraxılmamışdır. Əksinə "Böyük Ermənistan" ideyasının həyata keçirilməsi istiqamətində bu ərazinin azərbaycanlılardan boşaldılması işi planlı surətdə davam etdirilmiş və daxili köçürmə adı ilə 1949-cu ildə Azərbaycanın ərazisi olan Dağlıq Qarabağdandan 132 ailə (549 nəfər) Azərbaycanın Xanlar rayonuna köçürülmüşdür.
Eyni zamanda Azərbaycan yaşayış məntəqələrinin adlarının dəyişdirilmiş, təhsil və mədəniyyət ocaqlarının bağlanması, rayonların birləşdirilməsi əməliyyatı həyata keçirilmişdir.
Qaçqın qadın (film, 2001)
Qaçqın qadın (hind: लज्जा; Rom: Lajja; Azərbaycan dilində: Xəcalət) 2001-ci ildə Rajkumar Santoşinin istehsal etdiyi və rejissoru olduğu hindi dilində çəkilmiş kriminal dram filmidir. Hindistanda qadınların acınacaqlı vəziyyətinə və feminizmə əsaslanan film qadınların cəmiyyətdə yer aldıqları şərəfi və onlara qoyulan məhdudiyyətləri satirikləşdirir. Dörd qadının adının (Maithili, Janki, Ramdulaari və Vaidehi) hamısının ideal hindu qadın adı olan Sitanın versiyaları olması filmin özlüyündə bir mesajdır. Baş rolda, pis rəftara məruz qalan qadın Vaidehi rolunda oynayan Manişa Koirala oynamış, digər rollarda Rekha, Anil Kapur, Madhuri Dixit, Ajay Devgn, Jackie Shroff, Mahima Chaudhry, Johnny Lever, Suresh Oberoi, Sharman Joshi, Danny Dengzongpa, Razak ansamblı çəkilmişdir. Xan, Gülşən Qrover və Aarti Chhabriya isə ikinci planda çəkilmişdirlər.
Məğazi qaçqın düşərgəsinə aviazərbələr
Məğazi qaçqın düşərgəsinə aviazərbələr — 7 oktyabr 2023-cü ildə HƏMAS–İsrail müharibəsinin başlamasından bəri İsrail Müdafiə Qüvvələrinin (IDF) Qəzza zolağında yerləşən Məğazi qaçqın düşərgəsinə endirdiyi aviazərbələr.
17 oktyabr 2023-cü il tarixində İsrail qüvvələri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Yaxın Şərqdəki Fələstinli Qaçqınlara Yardım və İşlər üzrə Agentliyinin (UNRWA) Məğazi qaçqın düşərgəsindəki məktəbə hava zərbəsi endirmişdir. Hücum nəticəsində UNRWA-nın əməkdaşları da daxil olmaqla 6 nəfər həlak olmuş, onlarla insan yaralanmışdır. Məktəb binasına ciddi ziyan dəymişdir.
5 noyabr 2023-cü ildə İsrail Müdafiə Qüvvələri Qəzzə zolağının mərkəzində yerləşən Məğazi qaçqın düşərgəsinə hava zərbəsi endirmişdir. Qəzzə Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, əksəriyyəti qadın və uşaqlar olmaqla azı 45 nəfər həlak olmuşdur. İDF düşərgənin İsrailin hava hücumu ilə vurulduğunu təsdiqləməmiş və aviazərbələr "xüsusi kəşfiyyata əsaslanan, xüsusən də terrorçu elementlərə qarşı zərbələr" olduğunu bildirmişdir.
6 dekabr 2023-cü ildə, saat 21:00 radələrində İsrail qüvvələri Bərkət Vaz ərazisində yerləşən yaşayış binasını bombalamış, əksəriyyəti uşaq olmaqla 18 fələstinli həlak olmuş, 20 nəfər yaralanmışdır.
24 və 25 dekabr 2023-cü il tarixlərində İsrail qüvvələri düşərgəni bombalamışdır. Hücum nəticəsində 100-dən çox insan həlak olmuşdur.
Cəbəliyyə qaçqın düşərgəsinə aviazərbələr (2023–2024)
Cəbəliyyə qaçqın düşərgəsinə aviazərbələr — 9 oktyabr 2023-cü il tarixindən etibarən HƏMAS–İsrail müharibəsinin bir hissəsi olaraq İsrail Müdafiə Qüvvələrinin (IDF) Cəbəliyyə qaçqın düşərgəsinin HƏMAS və digər silahlı qruplar üçün qala olduğunu iddia edərək orada həyata keçirdiyi aviazərbələr.
Qəzzənin sıx məskunlaşmış Cəbəliyyə düşərgəsində 31 oktyabrda həyata keçirilmiş aviazərbələr nəticəsində altmışdan çox insan həlak olmuş, bazarın çox hissəsi dağıdılmışdır. Növbəti gün aviazərbə nəticəsində 45 nəfər həlak olmuş, yaşayış kompleksinin bir hissəsi dağıdılmışdır.
31 may 2024-cü ildə İDF Cəbəliyyədən geri çəkilmişdir. Fələstin rəsmiləri qaçqın düşərgəsinin 70%-nin dağıdıldığını bildirmişdir. İsrail hərbçiləri Fələstinin reaktiv yaylım atəşi sistemlərini və 10 kilometrdən çox yeraltı tunelləri məhv etdiyini, həmçinin yeddi israilli girovun cəsədini çıxardıqlarını elan etmişdilər.
Cəbəliyyə qaçqın düşərgəsinə aviazərbə (31 oktyabr 2023)
31 oktyabr 2023-cü ildə Cəbəliyyə qaçqın düşərgəsinə aviazərbələr və ya Cəbəliyyə düşərgəsi qətliamı — İsrail Müdafiə Qüvvələrinin 31 oktyabr 2023-cü il tarixində Qəzza zolağındakı Cəbəliyyə qaçqın düşərgəsinin bombalaması. İsrailin Qəzzəyə hücumu zamanı həyata keçirilən aviazərbə əsasən qadın və uşaqlar olmaqla 120-dən çox insanın ölümünə səbəb olmuşdur. Bu, geniş şəkildə qınanmışdır. Hadisə müharibə cinayəti hesab edilir.
Cəbəliyyə qaçqın düşərgəsi çox sıx məskunlaşmışdır və evakuasiya əmrinə baxmayaraq, sosial şəbəkələrdə yayılan videolarda çoxlu sayda mülki şəxsin düşərgədə qaldığı göstərilir. Düşərgə HƏMAS–İsrail müharibəsi zamanı İsrailin çoxsaylı hava hücumlarının hədəfi olmuşdur. Qəzzə Səhiyyə Nazirliyinin məlumatına görə, aviazərbə nəticəsində yüzdən çox insan dağıntılar altında qalmışdır. İndoneziya Xəstəxanası bildirmişdir ki, ölənlərin çoxu qadın və uşaqlardır. Qəzzə Zolağı Daxili İşlər Nazirliyi düşərgənin "tamamilə dağıdıldığını", ilkin hesablamalara görə 400-ə yaxın yaralı və ya ölü olduğunu bildirmişdir. İMQ sözçüsü Daniel Haqari İsrail qırıcılarının qaçqın düşərgəsinə hücum etdiyini təsdiqləmiş, və hücumun "Əl-Əqsa fırtınası" əməliyyatına rəhbərlik edən "HƏMAS" komandirinin, onlarla fələstinli yaraqlının öldürüldüyünü və Fələstin tunellərini məhv etdiyini bildirmişdir.
Şati qaçqın düşərgəsinə aviazərbələr
Şati qaçqın düşərgəsinə aviazərbələr — 9 oktyabr 2023-cü il tarixində HƏMAS–İsrail müharibəsinin bir hissəsi olaraq İsrail Müdafiə Qüvvələrinin (IDF) Qəzzə zolağında yerləşən Şati qaçqın düşərgəsinə aviazərbələri. Hücumlar nəticəsində dörd məscidi dağıdılmış, içəridə olan insanlar həlak olmuşdur. Düşərgədə 90 mindən çox qaçqının yaşayır və bu, Qəzzənin üçüncü ən böyük qaçqın düşərgəsidir. 12 oktyabrda 13 nəfərin ölümü ilə nəticələnən ikinci aviazərbə həyata keçirilmişdir.
Şati düşərgəsi 1948-ci ildə Ərəb–İsrail müharibəsi zamanı İsrail qüvvələri tərəfindən qaçan və ya qovulan təxminən 23,000 fələstinli üçün yaradılmışdır. Buraya kanalizasiya sistemi, sağlamlıq mərkəzi və 23 məktəb (17 ibtidai, 6 orta) daxildir. 0,52 km² ərazisi ilə 2023-cü ilə qədər dünyanın ən sıx məskunlaşmış yerlərindən biri olmuşdur.
"HƏMAS"ın Qəzza zolağından İsrailin cənubunu işğal etməsindən sonra İsrail Qəzzə zolağında müxtəlif ərazilərə aviazərbələr endirmişdir. Şati aviazərbələri zamanı dörd məscid – Qərbi məscidi, Yasin məscidi və Susi məscidi vurulmuşdur. Peyk çəkilişlərinə görə hamısı məhv edilmiş və yerli xəbərlər içəridə naməlum sayda insanın öldüyünü bildirnişdir.
Ermənistan qaçqınları
Qaçqınlar — irqi mənsubiyyətinə, dini etiqadına, vətəndaşlığına, müəyyən sosial qrupa mənsub olmasına və ya siyasi əqidəsinə görə təqiblərin qurbanı olmaqdan əsaslı qorxduğu
üçün vətəndaşı olduğu ölkədən kənarda qalan və həmin qorxu üzündən bu ölkənin himayəsindən istifadə edə bilməyən və ya istifadə etmək istəməyən və yaxud müəyyən vətəndaşlığı olmadığı halda öz daimi yaşadığı ölkəsindən kənarda qalan, həmin qorxu üzündən oraya qayıda bilməyən və ya qayıtmaq istəməyən şəxsdir.
== Ermənistandan qaçqın düşən azərbaycanlılar ==
Yeni tarixdə azərbaycanlılar bir neçə dəfə öz ata baba yurdundan qaçqın düşmüşdür.
=== 1947–1953 azərbaycanlıların Ermənistandan deportasiyası ===
1947 və 1948-ci illərdə SSRİ Nazirlər Soveti "Ermənistan SSR-dən azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" qərar çıxarır.
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 4083 23 dekabr 1947-ci il. Moskva, Kreml
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 754 10 mart 1948-ci il Moskva, Kreml
1947–1953-cü illər ərzində 100 minlərlə azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalır .
Stalin tərəfindən 1947–1953-cü illərdə həyata keçirilən azərbaycanlıların növbəti deportasiyası zamanı ilk mərhələdə İrəvan şəhəri (indiki Yerevan şəhəri) yaxınlığınldakı yaşayış məntəqələri azərbaycanlılardan təmizlənmiş, sonra isə rayon mərkəzləri, ətraf kənd və qəsəbələrin əhalisi köçürülmüşdür.Deportasiyaya məruz qalan əhalinin bir hissəsi Ermənistanın dağ rayonlarında yaşadığı üçün Kür-Araz ovalığındakı iqlim şəraitinə çətin alışmışdır. Bu səbəbdən də Kür-Araz ovalığına köçürülmüş on minlərlə azərbaycanlı arasında kütləvi ölüm halları qeydə alınmışdır.
Digər tərəfdən, Ermənistandan köçürülən bir nəfər də azərbaycanlı Dağlıq Qarabağ ərazisinə buraxılmamışdır. Əksinə "Böyük Ermənistan" ideyasının həyata keçirilməsi istiqamətində bu ərazinin azərbaycanlılardan boşaldılması işi planlı surətdə davam etdirilmiş və daxili köçürmə adı ilə 1949-cu ildə Azərbaycanın ərazisi olan Dağlıq Qarabağdandan 132 ailə (549 nəfər) Azərbaycanın Xanlar rayonuna köçürülmüşdür.
Eyni zamanda Azərbaycan yaşayış məntəqələrinin adlarının dəyişdirilmiş, təhsil və mədəniyyət ocaqlarının bağlanması, rayonların birləşdirilməsi əməliyyatı həyata keçirilmişdir.
Qaçqınlar
Qaçqınlar — irqi mənsubiyyətinə, dini etiqadına, vətəndaşlığına, müəyyən sosial qrupa mənsub olmasına və ya siyasi əqidəsinə görə təqiblərin qurbanı olmaqdan əsaslı qorxduğu
üçün vətəndaşı olduğu ölkədən kənarda qalan və həmin qorxu üzündən bu ölkənin himayəsindən istifadə edə bilməyən və ya istifadə etmək istəməyən və yaxud müəyyən vətəndaşlığı olmadığı halda öz daimi yaşadığı ölkəsindən kənarda qalan, həmin qorxu üzündən oraya qayıda bilməyən və ya qayıtmaq istəməyən şəxsdir.
Yeni tarixdə azərbaycanlılar bir neçə dəfə öz ata baba yurdundan qaçqın düşmüşdür.
1947 və 1948-ci illərdə SSRİ Nazirlər Soveti "Ermənistan SSR-dən azərbaycanlı əhalinin Azərbaycan SSR-in Kür-Araz ovalığına köçürülməsi haqqında" qərar çıxarır.
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 4083 23 dekabr 1947-ci il. Moskva, Kreml
SSRİ Nazirlər Soveti Qərar № 754 10 mart 1948-ci il Moskva, Kreml
1947–1953-cü illər ərzində 100 minlərlə azərbaycanlı deportasiyaya məruz qalır .
Stalin tərəfindən 1947–1953-cü illərdə həyata keçirilən azərbaycanlıların növbəti deportasiyası zamanı ilk mərhələdə İrəvan şəhəri (indiki Yerevan şəhəri) yaxınlığınldakı yaşayış məntəqələri azərbaycanlılardan təmizlənmiş, sonra isə rayon mərkəzləri, ətraf kənd və qəsəbələrin əhalisi köçürülmüşdür.Deportasiyaya məruz qalan əhalinin bir hissəsi Ermənistanın dağ rayonlarında yaşadığı üçün Kür-Araz ovalığındakı iqlim şəraitinə çətin alışmışdır. Bu səbəbdən də Kür-Araz ovalığına köçürülmüş on minlərlə azərbaycanlı arasında kütləvi ölüm halları qeydə alınmışdır.
Digər tərəfdən, Ermənistandan köçürülən bir nəfər də azərbaycanlı Dağlıq Qarabağ ərazisinə buraxılmamışdır. Əksinə "Böyük Ermənistan" ideyasının həyata keçirilməsi istiqamətində bu ərazinin azərbaycanlılardan boşaldılması işi planlı surətdə davam etdirilmiş və daxili köçürmə adı ilə 1949-cu ildə Azərbaycanın ərazisi olan Dağlıq Qarabağdandan 132 ailə (549 nəfər) Azərbaycanın Xanlar rayonuna köçürülmüşdür.
Eyni zamanda Azərbaycan yaşayış məntəqələrinin adlarının dəyişdirilmiş, təhsil və mədəniyyət ocaqlarının bağlanması, rayonların birləşdirilməsi əməliyyatı həyata keçirilmişdir.
Qaçqınlar (film, 1994)
Kinolentdə öz əzəli torpaqlarından, yurd-yuvalarından erməni daşnaqlarının vəhşicəsinə qovduğu, didərgin salqığı, öz vətənində qaçqına çevrilmiş, vətənsiz qalmış yüz minlərlə azərbaycanlının acı taleyindən danışılır.
Filmdə 1948-ci ildə həmyerlilərimizin Ermənistandan həyasızcasına qovulmasını, lakin Azərbaycanda təntənə ilə, gül-çiçəklə, "sevinc"lə qarşılanmasını əks etdirən nadir xronikal kadrlardan da istifadə olunmuşdur.
1)1995-ci ildə Bakıda Azərbaycan filmlərinin III festival-müsabiqəsi
Ən yaxşı sənədli filmə görə rejissor Cahangir Zeynallıya Diplom və Priz verilmişdir.
Film "Azərkinovideo" İB-nin sifarişi ilə çəkilmişdir.
Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlıq
BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı (ing. United Nations High Commissioner for Refugees, UNHCR) — 14 dekabr 1950-ci il tarixində BMT-nin tərkibində yaradılmış və əsas məqsədi dövlətlərin tələbi və ya BMT-nin öz təşəbbüsü ilə qaçqınları himayə etmək və dəstəkləmək, onların öz ölkələrinə qaytarılması, üçüncü ölkələrə köçürülməsi və lokal inteqrasiyasını təmin etmək olan beynəlxalq təşkilatdır.
Mərkəz qərargahı İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir. Təşkilat 1954 və 1981-ci illərdə Nobel Sülh Mükafatına layiq görülmüşdür.
Qaçqınların Statusuna dair BMT Konvensiyası
Qaçqınların Statusuna dair BMT Konvensiyası (ing. Convention Relating to the Status of Refugees) — 28 iyul 1951-ci ildə Cenevrədə BMT Baş Assambleyasının 14 dekabr 1950-ci il tarixli 429 (V) saylı qətnaməsinə uyğun olaraq çağırılmış səlahiyyətli nümayəndələrin konfransı ilə qəbul edilmiş konvensiya (beynəlxalq müqavilə). 22 aprel 1954-cü ildə qüvvəyə minmişdir.
Konvensiya “qaçqın” anlayışını müəyyənləşdirir və qaçqın statusunun verilməsinin ümumi əsaslarını müəyyənləşdirir. Konvensiya qaçqınlara qarşı hər hansı bir ayrı-seçkiliyi qadağan edir. Qaçqınlar, hüquqlarının bir hissəsini qəbul etdikləri ölkənin vətəndaşları ilə bərabər, digərlərini isə əcnəbilərlə eyni şərtlərdə istifadə edirlər. Konvensiya, milli təhlükəsizlik maraqları naminə qaçqınların qovulmasına icazə verir, lakin təqib olunmaq qorxusu ilə qaçdıqları dövlətə qayıtmasını qadağan edir.
2015-ci ilin aprel ayından etibarən Konvensiyaya 193 BMT üzvündən 145 dövlət qatılır. Rusiya 1967-ci il Konvensiyasına və Protokoluna Rusiya Federasiyası Ali Sovetinin 13 noyabr 1992-ci il tarixli qərarı ilə qatıldı.
Qaçqınlar problemi Avropada Osmanlı, Avstriya-Macarıstan və Rusiya imperiyalarının süqutu, ərazi dəyişikliyi, soyqırımı hadisələri və nəticədə kütləvi kütlə hərəkatları ilə müşayiət olunan Birinci Dünya Müharibəsi kontekstində kəskinləşdi.
Qaçqınların statusuna dair konvensiya
Qaçqınların statusuna dair konvensiya- 1951-ci il tarixli Qaçqınların Konvensiyası və ya 28 iyul 1951-ci il tarixli Cenevrə Konvensiyası olaraq da bilinən Qaçqınların Statusuna dair Konvensiya, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının qaçqının kim olduğunu müəyyənləşdirən və sığınacaq verilən şəxslərin hüquqlarını və sığınacaq verən ölkələrin vəzifələrini müəyyənləşdirən çoxtərəfli bir müqaviləsidir. Konvensiya, müharibə cinayətkarları kimi hansının qaçqın kimi seçilmədiyini də müəyyənləşdirir. Konvensiya, həmçinin konvensiyaya əsasən verilmiş qaçqın səyahət sənədləri sahibləri üçün bəzi vizasız səyahətləri də təmin edir.
Qaçqın Konvensiyası, 1948-ci il tarixli Ümumdünya İnsan Hüquqları Bəyannaməsinin, hər bir insanı təqiblərdən qurtulmaq üçün digər ölkələrdə sığınacaq axtarmaq və bu sığınacaqdan istifadə etmək hüququnu tanıyan 14-cü maddəsinə əsaslanır. Qaçqın Konvensiyada nəzərdə tutulanlara əlavə olaraq dövlət tərəfindən qaçqınlar üçün nəzərdə tutulan hüquq və imtiyazlardan da istifadə edə bilər.
Konvensiyanın qaçqınlar üçün yaratdığı hüquqlar öz hüquqi qüvvəsini saxlamaqdadır. Bəziləri 21-ci əsrin qaçqın münasibətlərinin mürəkkəb təbiətinin, milli dövlətin, əhali yerdəyişməsinin, ətrafmühit mühacirəti və müasir müharibənin inkişaf etməkdə olan təbiətini tanıyan yeni bir müqavilə tələb etdiyini iddia edirdilər. Buna baxmayaraq, geri qaytarılmamaq prinsipi (Maddə 33) kimi fikirlər bu gün də 1951-ci il tarixli Konvensiyanın mənbəyidir.
Konvensiya 28 iyul 1951-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının xüsusi konfransında təsdiqləndi və 22 aprel 1954-cü ildə qüvvəyə mindi. Başlanğıcda Konvensiya 1 yanvar 1951-ci ilədək (II Dünya Müharibəsindən sonra) Avropa qaçqınlarını qorumaqla məhdudlaşdı, lakin dövlətlər Konvensiyadan irəli gələn müddəaların başqa yerlərdən gələn qaçqınlara da şamil edilə biləcəyini də bildirdilər.
Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi (Azərbaycan)
Azərbaycan Respublikasının Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi — qaçqınların və məcburi köçkünlərin müvəqqəti məskunlaşdırılması, repatriasiyası, sosial müdafiəsi, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə onların sosial, mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün əsas məsul dövlət orqanı.
Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1989-cu il 19 Sentyabr tarixli Fərmanı ilə daimi yaşayış yerlərinin tərk etməyə məcbur olmuş şəxslərin qəbulu, yerləşdirilməsi və güzəranları ilə əlaqədar məsələləri həll etmək və bu sahədə respublikanın sovet, təsərrüfat, inzibati və ictimai təşkilatlarının fəaliyyətlərini əlaqələndirmək məqsədilə "Daimi yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur olmuş şəxslərlə iş üzrə Azərbaycan SSR Dövlət Komitəsi" kimi yaradılmışdır.
1992-ci ildə Azərbaycan Respublikasının "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin statusu haqqında" qanununun qəbul edilməsi ilə əlaqədar olaraq Komitənin adının adı çəkilən qanunun tələblərinə uyğunlaşdırılaması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1993-cü il 5 yanvar tarixli 396 nömrəli Fərmanı ilə "Daimi yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur olmuş şəxslərlə iş üzrə Azərbaycan SSR Dövlət Komitəsi"nin adı dəyişdirilərək "Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi" adlandırılmışdır.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 1 fevral tarixli 187 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş Əsasnaməyə uyğun olaraq Komitənin əsas vəzifələri:
qaçqınların və məcburi köçkünlərin müvəqqəti məskunlaşdırılması, repatriasiyası, sosial müdafiəsi, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə onların sosial, mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ;
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada və əsaslarla "qaçqın" və ya "məcburi köçkün" statusu, həmin statusu təsdiq edən sənəd (vəsiqə) vermək və bu statusdan məhrum etmək;
qaçqın və məcburi köçkün düşmüş şəxslərin hüquqlarının kütləvi şəkildə pozulması faktının beynəlxalq və yerli ictimaiyyətə çatdırılmasını aidiyyəti icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə həyata keçirmək;
məskunlaşma yerləri üzrə qaçqınların və məcburi köçkünlərin uçotunu aparmaq, onlar haqqında vahid informasiya bazasının yaradılmasını təşkil etmək, müvəqqəti məskunlaşdıqları yerlərdə və repatriasiya dövründə müxtəlif növ reabilitasiya və reinteqrasiya tədbirlərini həyata keçirmək, məşğulluğun artırılması, yoxsulluğun azaldılması;
qaçqınların və məcburi köçkünlərin məcburi tərk etdikləri yaşayış yerlərinə qayıtmalarına şərait yaratmaq məqsədilə müvafiq dövlət orqanları, beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları ilə məqsədyönlü iş aparılması;
onlar üçün mənzil və sosial obyektlərin, təmir-tikinti işlərinin aparılması, tikinti obyektlərini müvafiq layihə-smeta sənədləri ilə təminatı və s. problemlərin həlli sahəsində dövlət siyasətinin formalaşmasında iştirak etmək və onun həyata keçirilməsini təmin etmək.
Azərbaycan Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi
Azərbaycan Respublikasının Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi — qaçqınların və məcburi köçkünlərin müvəqqəti məskunlaşdırılması, repatriasiyası, sosial müdafiəsi, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə onların sosial, mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması üçün əsas məsul dövlət orqanı.
== Tarixi ==
Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 1989-cu il 19 Sentyabr tarixli Fərmanı ilə daimi yaşayış yerlərinin tərk etməyə məcbur olmuş şəxslərin qəbulu, yerləşdirilməsi və güzəranları ilə əlaqədar məsələləri həll etmək və bu sahədə respublikanın sovet, təsərrüfat, inzibati və ictimai təşkilatlarının fəaliyyətlərini əlaqələndirmək məqsədilə "Daimi yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur olmuş şəxslərlə iş üzrə Azərbaycan SSR Dövlət Komitəsi" kimi yaradılmışdır.
1992-ci ildə Azərbaycan Respublikasının "Qaçqınların və məcburi köçkünlərin statusu haqqında" qanununun qəbul edilməsi ilə əlaqədar olaraq Komitənin adının adı çəkilən qanunun tələblərinə uyğunlaşdırılaması məqsədilə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1993-cü il 5 yanvar tarixli 396 nömrəli Fərmanı ilə "Daimi yaşayış yerlərini tərk etməyə məcbur olmuş şəxslərlə iş üzrə Azərbaycan SSR Dövlət Komitəsi"nin adı dəyişdirilərək "Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsi" adlandırılmışdır.
== Əsas vəzifələri ==
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 1 fevral tarixli 187 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş Əsasnaməyə uyğun olaraq Komitənin əsas vəzifələri:
qaçqınların və məcburi köçkünlərin müvəqqəti məskunlaşdırılması, repatriasiyası, sosial müdafiəsi, işğaldan azad olunmuş ərazilərdə onların sosial, mənzil-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması ;
Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada və əsaslarla "qaçqın" və ya "məcburi köçkün" statusu, həmin statusu təsdiq edən sənəd (vəsiqə) vermək və bu statusdan məhrum etmək;
qaçqın və məcburi köçkün düşmüş şəxslərin hüquqlarının kütləvi şəkildə pozulması faktının beynəlxalq və yerli ictimaiyyətə çatdırılmasını aidiyyəti icra hakimiyyəti orqanları vasitəsilə həyata keçirmək;
məskunlaşma yerləri üzrə qaçqınların və məcburi köçkünlərin uçotunu aparmaq, onlar haqqında vahid informasiya bazasının yaradılmasını təşkil etmək, müvəqqəti məskunlaşdıqları yerlərdə və repatriasiya dövründə müxtəlif növ reabilitasiya və reinteqrasiya tədbirlərini həyata keçirmək, məşğulluğun artırılması, yoxsulluğun azaldılması;
qaçqınların və məcburi köçkünlərin məcburi tərk etdikləri yaşayış yerlərinə qayıtmalarına şərait yaratmaq məqsədilə müvafiq dövlət orqanları, beynəlxalq və qeyri-hökumət təşkilatları ilə məqsədyönlü iş aparılması;
onlar üçün mənzil və sosial obyektlərin, təmir-tikinti işlərinin aparılması, tikinti obyektlərini müvafiq layihə-smeta sənədləri ilə təminatı və s. problemlərin həlli sahəsində dövlət siyasətinin formalaşmasında iştirak etmək və onun həyata keçirilməsini təmin etmək.
Azərbaycan Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədrlərinin siyahısı
Azərbaycan Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədrləri — 18 oktyabr 1991-ci ildən sonra ölkədə müstəqillik elan edilmişdi, bu vaxtdan başlayaraq Azərbaycanın Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədrləri bu siyahıda göstərilib. Bu məqalədə Azərbaycanın Qaçqınların və Məcburi Köçkünlərin İşləri üzrə Dövlət Komitəsinin sədrləri (müxtəlif dövrlər və müxtəlif titullarla) sıralanmışdır.
BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı
BMT-nin Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığı (ing. United Nations High Commissioner for Refugees, UNHCR) — 14 dekabr 1950-ci il tarixində BMT-nin tərkibində yaradılmış və əsas məqsədi dövlətlərin tələbi və ya BMT-nin öz təşəbbüsü ilə qaçqınları himayə etmək və dəstəkləmək, onların öz ölkələrinə qaytarılması, üçüncü ölkələrə köçürülməsi və lokal inteqrasiyasını təmin etmək olan beynəlxalq təşkilatdır.
Mərkəz qərargahı İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir. Təşkilat 1954 və 1981-ci illərdə Nobel Sülh Mükafatına layiq görülmüşdür.
BMT-nin Yaxın Şərqdəki Fələstinli Qaçqınlara Yardım və İşlər üzrə Agentliyi
BMT-nin Yaxın Şərqdəki Fələstinli Qaçqınlara Yardım və İşlər üzrə Agentliyi (ing. UNRWA, ərəb. الاونروا) — məqsədi fələstinli qaçqınlara yardım etmək və onları qorumaq olan BMT agentliyi.
UNRWA Suriya, Livan, İordan çayının qərb sahili, Qüds və Qəzzə zolağında fələstinli qaçqınlara xidmət göstərir. Agentlik 8 dekabr 1949-cu ildə təsis edilmişdir. 30 mindən çox işçisinə malik olan UNRWA BMT-nin ən böyük proqramlarından birinə çevrilmişdir.
== İstinadlar ==
== Xarici keçidlər ==
Официальный сайт БАПОР
Пайпс, Даниэль.
Kürd qaçqınlar
Kürd qaçqınlar — XX əsrdə Yaxın Şərqdə yaranmış və davam edən problem. Kürdlər Qərbi Asiyada, əsasən İran, İraq, Suriya və Türkiyənin bitişik hissələrini əhatə edən Kürdüstan kimi tanınan regionda yaşayan etnik qrupdur.
Şimali bərəkətli hilal, Zaqros və Toros dağlarının ona bitişik ərazilərində hökmranlıq etdiyi dövrdə kürd üsyanlarını yatırmaq səbəbilə artıq Osmanlı imperiyası daxilində kürdlərin köçürülməsi baş verirdi. XX əsrin əvvəllərində Osmanlı imperiyasının xristian azlıqları soyqırıma məruz qalmışdır və tayfaları türklərə qarşı çıxan bir çox kürd eyni vaxtda didərgin düşmüşdür.
İraqda kürdlərin muxtariyyət və müstəqillik arzularının boğulması 1919-cu ildə Mahmud Bərzəncinin üsyanından sonra silahlı qarşıdurmaya çevrilmişdir. Kürdlərin yerdəyişməsi İraq–kürd münaqişəsi və İraq Kürdüstanını kürd əksəriyyətindən təmizləməyə çalışan BƏƏS rejiminin paralel ərəbləşdirmə proqramları zamanı ən şiddətli hal almışdır. 1960 və 1970-ci illərdə Birinci və İkinci İraq–kürd müharibələrindən sonra on minlərlə kürd didərgin düşərək döyüş regionlarını tərk etmişdir. 1980-ci illərin İran–İraq müharibəsi, 1990-cı illərin əvvəllərindəki ilk Körfəz müharibəsi və sonrakı üsyanlar səbəbilə ümumilikdə bir neçə milyon kürd qaçqın olmuşdur. Onlar əsasən İrana sığınmış, digərləri isə Avropa və Amerikadakı kürd diasporuna dağılmışdır. İranda əksəriyyəti kürd olan 1,400,000 iraqlı qaçqına sığınacaq verilmişdir.
Türkiyədə suriyalı qaçqınlara əleyhdarlıq
Türkiyədə suriyalı qaçqınlara əleyhdarlıq — Türkiyədə suriyalılara qarşı qorxu, nifrət, etibarsızlıq, düşmənçilik, aşağılama və buna bənzər hisslərdən qaynaqlanan ayrı-seçkilik və irqçi yanaşma. 2011-ci ildə başlayan Suriyada vətəndaş müharibəsi ilə Türkiyəyə gələn suriyalılar bir çox sahədə ayrı-seçkiliyə məruz qalırlar. Tədqiqatçı Şenay Özdenin sözlərinə görə, qaçqınların Türkiyədə qalıcı olması düşüncəsi ilə Türkiyədə suriyalılara qarşı irqçi münasibət və ifadələr artmışdır. Türkiyədə yaşayan suriyalıların 92%-i ayrı-seçkiliyə məruz qaldıqlarını bildirir.
Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatının 636 nəfərlə apardığı araşdırmada iştirakçıların təxminən yarısının suriyalıları "daha az istedadlı irq" olaraq gördüyü müəyyən edilmişdir. Bundan əlavə, iştirakçıların üçdə biri suriyalı qaçqınların müharibə qurbanı olmadığına inandıqlarını bildirmişdir. İştirakçıların yarıdan çoxu suriyalılarla hər gün qarşılaşdıqlarını bildirsələr də, onların yalnız 22%-i suriyalılarla hər hansı təmasda olduğunu bəyan etmişdir.
Türkiyədəki iqtisadi problemlər və işsizlik bəziləri tərəfindən suriyalı qaçqınlarla əlaqələndirilir. Bu problemlərin suriyalılara qarşı mənfi baxışı gücləndirdiyi və irqçiliyi daha çox tətiklədiyi bildirilir. Araşdırmalar göstərir ki, əhalinin iqtisadi cəhətdən zəif hissəsi, xüsusən də suriyalı qaçqınları iqtisadi problemlərin əsas günahkarı kimi görür.