qorçubaşı

Qorçubaşı yaxud Qorçibaşı – “Qorçuların rəisi” qızılbaş tayfalarının döyüşçülərindən ibarət olan şah qvardiyasının başçısı anlamını verir. V.F.Minorski göstərir ki, ilk Səfəvilər dövründə daimi qoşun yox idi və qorçubaşı “hərbi nazir” idi, onun adi adı da elə Əmir əl-üməra olmuşdur.Salnamələrdə qorçibaşı adını ilk dəfə çəkən Həsən bəy Rumlu hicri 911 (1505-1506)-ci ildə yazırdı ki, bu il Şah İsmayıl “Sultan Heydərlə döyüşdə (onun düşmənlərinin) tərəfində iştirak edənlərin hamısını öldürməyi əmr etmişdir. O, bunu təhqiq etməyi qorçibaşı Əbdül bəy Dədəyə tapşırmışdır.” I Şah İsmayılın anonim tarixində bəzi təfsilatlar vardır. Buradan aydın olur ki, qorçibaşı qoşunla Şirvana yollanmış, çoxlu “türkmanı”, Tabasaran və Şirvan sakinlərini qırmışdır.Əbdül bəy Dədə Talış sakini idi. O, Şeyx Heydərin ölümündən sonra, gənc İsmayıl Gilanda olduğu dövrdə, Ərdəbil təriqətinin işlərini aparmış məhdud şəxslər dairəsinin – “əhl-i ixtisas”ın üzvü olmuşdu. Lakin sonralar qorçibaşı vəzifəsini siyasi həyatda az nəzərə çarpan adamlar tuturlar. Hicri 915 (1509-1510)ci ildə qorçibaşı kimi Yegan bəy Təkəlinin adı çəkilir23. 920 (1514-1515)-ci ildə bu vəzifədə Sarı Pirə Ustaclı olmuşdu. Səfəvilər dövləti banisinin dövründə qorçibaşı əmir əl-üməra ilə müqayisədə xeyli kiçik sima idi. I Şah Təhmasibin dövründə qorçibaşı vəzifəsində hicri 937 (1534)-ci ildə təkəli tayfasının qiyamı yatırılarkən öldürülmüş Durə bəy Təkəlinin adı çəkilir.Sonralar siyasi və hərbi dairələrdə qorçibaşının rolu artır.

Qorçu (fars. قورچی‌باشی‌‎) — Səfəvilər dövründə şahın seçmə, xas qvardiyasının üzvü. Qorçubaşı isə Səfəvi şahlarının seçmə qvardiya döyüşçülərinin-qorçuların başçısı olub "dövlətin sütun"larından (Ərkani-dövlət) biri hesab edilirdi. == Qorçubaşılarınn siyahısı == === Şah İsmayılın dövrü === Abdal bəy Talış (1506–1509) Yaxan bəy Təkəli (1509–1510) Sarı Pirə Ustaclı (1512) Məntəşə Sultan Ustaçlı (1513) Yaraş bəy Ustaçlı (1514) Əli Sultan Çiçkəli (1518) === I Şah Təhmasibin dövrü === Nadir bəy (1524) Bəkir bəy Ustaçlı (1526–1527) Tatar oğlu Təkəli (1528–1529) Duraq bəy Təkəli (1529–1530) Dura bəy və ya Dədə bəy (1531) Pərvanə bəy Təkəli (153)) Məhəmməd Xəlifə Şamlı (1533–1534) Uğlan Xəlifə Şamlı (1534) Şir Həsən Zülqədər (1534) Sevindik bəy Əfşar (1534–1562) ? Əhməd bəy Əfşar (1574) Yusifqulu Sultan Əfşar (1576-1577) Qulu bəy Əfşar (1576–1577) === II Şah İsmayılın dövrü === Yusifqulu Sultan Əfşar (1576–1577) Qulu bəy Əfşar (1576–1577) İsgəndər bəy Əfşar (1577) Qulu bəy Əfşar (1577) Təhmasibqulu Sultan Əfşar (1577) Kaçal Mustafa Əfşar (1577) === Məhəmməd şah Xudabəndənin dövrü === İsmayılqulu xan (1584) === I Şah Abbasın dövrü === Yusif xan, Qulu bəy Əfşarın oğlu (1587–1588) Bədr bəy Əfşar r (1587–1588) Vəli xan Əfşarr (1588–1589) Allahqulu bəy Qacar (1591–1612) İsa xan Səfəvi (1612–1631) === I Şah Səfinin dövrü === İsa xan Səfəvi (1612–1631) Çıraq xan Zahed (1631–1632) Əmir xan Soklan Zülqədər (1632–1638) Canı bəy Xan Şamlu (1638–1645) === II Şah Abbas === Canı bəy Xan Şamlu (1638–1645) Murtuzqulu xan begdili Şamlu (1645–1648) Murtuzqulu xan Qacar (1648–1663) === Şah Süleyman Səfəvinin dövrü === Kəlbəli xan (1668–1682) Sarı xan Səhəndlı (1682–1691) Şahqulu xan Zəngenah (1691–1699) === Sultan Hüseynin dövrü === Murtuzqulu xan Bijərlü (1698–1699) Şahqulu xan Zəngenah (1699–1707) Cəfərqulu xan Hatəm (1707–1711) Məhəmməd Zaman Xan Şamlı (1711-1715) Səfiqulu xanSafiqoli Khan (1715–1716) Məhəmmədqulu xan Şaml (1716–1720) Əliqulu xan Zəngenah (1720–1721) Şeyx Əli xan Zəngenah (1721) Mustafaqulu xan Səədlü(1721) Fərəcullah xan Abdallu (1721) Məhəmməd xan Abdallu (1721–1726) === II Şah Təhmasibin dövrü === Nadirqulu bəy (1726–1730) Məhəmməd Rza xan Abdallı (1730–1733) === III Şah Abbasın dövrü === Məhəmməd Rza xan Abdallı (1730–1733) Qasım bəy Qaca (1733–1736) == Mənbələr == Floor, Willem. Safavid Government Institutions. Costa Mesa, California: Mazda Publishers. 2001. 140-149. ISBN 978-1568591353.