Azərbaycan ekzoqam ailələri

Azərbaycan ekzoqam ailələri — azərbaycanlıların digər xalqların, etnik qrupların, tayfaların, dinlərin nümayəndələri ilə nikah bağlaması nəticəsində yaranan ailələr.

Tarixi

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ermənilərin əsrlər boyu müsəlman hakimlərinə tabe olması, onların türk tayfa ağsaqqalları ilə əlaqələri və tez-tez türk-erməni-fars evliliklərinin baş verməsi nəticəsində ermənilər fars-türk müsəlman mədəniyyətinin elementlərini, məsələn dillərini, adlarını, musiqilərini, qadınlarının cəmiyyətdə itaətkar mövqeyini və bəzi hallarda hətta çoxarvadlılığı qəbul etmişdir.[1]

Brokhauz və Efronun ensiklopedik lüğətinə görə, azərbaycanlılarla yaxın qonşuluq və daimi münasibətə görə tabasaranlılar onların Azərbaycan dialektini mənimsəyiblər və tədricən öz doğma dillərini unudublar.[2] Tabasaranlılarda azərbaycan dilinin güclənməsi müxtəlif səbəblərə, o cümlədən ailə-məişət (ekzoqam evliliklər) əlaqələrinə görədir.[3] Beləliklə, Tabasaran əhalisinin bir hissəsi (kəndlər: Ərsi, Zil, Gəmeydi, Muqartı, Dərvaq və s.) azərbaycanlılara assimilyasiya olunmuşdur.[4]

Azərbaycan və kürd dillərinin ortaq şəkildə bilinməsinin inkişafına Azərbaycan kürdləri ilə azərbaycanlı qadınların tez-tez nikaha girməsi öz təsirini göstərib. Bu da iki xalqın etnik olaraq yaxınlaşmasına töhfə verib. Kürd ailəsinə daxil olan azərbaycanlı qadınlar bəzən kürd dilini öyrənirdilər. Buna baxmayaraq, onlar adətən ana dilləri olan Azərbaycan dilində danışmağa davam edirdilər. Kürdlər özləri qeyd edirdilər ki, azərbaycanlı qadınlarla evlənəndə kürd kişilər tez-tez dillərini unutmağa başlayır, belə ailələrin uşaqları da əsasən kürd dilini bilmirdilər.[5]

Azərbaycan ləzgilərində digər xalqlarla, başlıca olaraq, azərbaycanlılarla ailə qurma hallarına rast gəlinir. 1925-ci ildə ləzgilərin türklər (azərbaycanlılar) ilə qurduğu 64 ailə var idi.[6] 1951–1962-ci illərdə edilən araşdırmaya görə, azərbaycanlılar və ləzgilər arasında kifayət qədər ekzoqam nikahlar bağlanmışdı.[7] Azərbaycanın 1991-ci il statistikasına görə, ləzgilərin beşdə biri (19.2%) digər xalqların nümayəndələri ilə, başlıca olaraq azərbaycanlılarla nikahda idi.[8]

Gürcüstan azərbaycanlılarının etnik kimliklərini qorumaqlarının və assimilyasiyaya məruz qalmamaqlarının səbəblərindən biri də Gürcüstandakı digər xalqlarla ailə qurma ehtimallarının çox zəif olmasıdır.[9] Xristian-müsəlman nikahlarının sayı digər etnik qruplar arasındakı xristian nikahlarının sayından çox azdır. 2011-ci ilin statistikasına görə, Gürcüstanda gürcü və azərbaycanlının qurduğu ailələrin sayı 2229-dur. Müqayisə üçün, 19325 gürcü-rus, 15013 gürcü-erməni, and 11501 gürcü-osetin ailəsi bu dövrün statistikasında qeyd edilmişdir.[10]

1980-ci illərin sonlarında Azərbaycanda müxtəlif etnik qrupların nümayəndələrinin ailələri şəhərlərdə ümumi nikahların 14 faizini, kəndlərdə isə 2 faizini təşkil edirdi. Azərbaycan qadınları digər xalqlarla nikah bağlanmasını kişilərin ədalətə sığmayan imtiyazı olaraq görürdü. Bundan başqa, 1993-cü ildə İran hökumətinin aldığı qərara görə, heç bir iranlı kişi dövlətdən icazə almadan Azərbaycan Respublikasından olan qadınla evlənə bilməzdi.[11]

Mədəniyyətdə yeri

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Azərbaycanlının xristianla eşq yaşaması mövzusu Azərbaycan ədəbiyyatında mövcuddur. XVI əsr "Əsli və Kərəm" dastanı, XIX–XX əsrlərə aid "Bahadır və Sona", "Əli və Nino" əsərləri bu qəbildəndir. "Əsli və Kərəm" dastanının XVI əsr Azərbaycan versiyasında Kərəm Gəncə hökmdarı Ziyad xanın oğludur, Əsli isə erməni Qara-keşişin qızıdır. Dini fanatizm gənclərin qovuşmasına imkan vermir və onların ikisi də ölür. Üzeyir Hacıbəyov 1912-ci ildə bu dastan əsasında "Əsli və Kərəm" operasını yazmışdır.[12][13] Yazıçı Elçin isə "Əsli və Kərəm" dastanı əsasında "Mahmud və Məryəm" romanını yazmış, bu romana əsasən eyniadlı film çəkilmişdir.[14][15]

Siyahı

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Məşhur ailələr

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Qarabağ xanının qızı Xurşidbanu Natəvan və qumuq əsilli, Dağıstan zadəganı Xasay xan Usmiyev. Bu ailənin siyasi məqsədlərlə qurulduğu fikirləşilir. Mixail Vorontsov Azərbaycanda üsyanların çıxmasından qorxduğu üçün hər yerə müşahidəçilər qoyurdu və buna görə də Natəvanı öz yavəri Xasay xanla evlənməyə məcbur etmişdi. Natəvan onu sevməmiş və illər boyunca məcburi olaraq onunla yaşamışdır.[16]
  • Azərbaycan siyasətçisi Məhəmməd Əmin Rəsulzadə və polyak əsilli Vanda (Leyla) Rəsulzadə.[17]
  • Son İran Şahənşahı Məhəmməd Rza Pəhləvi və onun Azərbaycan əsillli şahbanusu Fərəh Pəhləvi. Onların oğlu olan Rza Pəhləvi keçmiş İran şahlığına iddiaçıdır.[18][19]
  • Azərbaycan əsilli Türkiyə aktyoru Məmməd Karaca və erməni əsilli Türkiyə aktrisası İrma Feleqyan (Toto Karaca). Onların oğlu Cem Qaraca Anadolu roku hərəkatının əsas üzvlərindən biridir.[20]
  • Azərbaycan-sovet müğənnisi Müslüm Maqomayev və rus müğənnisi Tamara Sinyavskaya. Tamara xanım Azərbaycan Respublikasının xalq artistidir (10 sentyabr 2002),[21] Rusiya-Azərbaycan mədəni əlaqələrinin möhkəmləndirilməsində xidmətlərinə görə, Azərbaycanın "Şöhrət" ordeni ilə,[22] Azərbaycan mədəniyyətinin təbliği sahəsində xidmətlərinə görə, Azərbaycanın "Dostluq" ordeni ilə təltif edilmişdir.[23]
  • Cavanşir-Sarıcalı nəslindən gələn Cahid Camal və rus Şepelev zadəgan soyundan gələn İrina Şapovalova. Heydər Camal və Orxan Camal onların nəslindəndir.[24]

Ailələrin məşhur övladları

[redaktə | mənbəni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ Stepan Lisitsian. Armenians of Nagorno-Karabakh; p. 44
  2. ↑ Кавказские языки // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890–1907.
  3. ↑ Сергеева Г. А. Межэтнические связи народов Дагестана во второй половине XIX–XX вв. (этноязыковые аспекты) // Кавказский этнографический сборник. — Изд-во Академии наук СССР, 1989. — Т. 9. — С. 112.
  4. ↑ М. М. Ихилов. НАРОДЫ ЛЕЗГИНСКОЙ ГРУППЫ. 1967 г. Дата обращения: 19 марта 2015. Архивировано 2 апреля 2015 года.
  5. ↑ Волкова Н. Г. Этнические процессы в Закавказье в XIX–XX вв. // Кавказский этнографический сборник. — М.: Изд-во АН СССР, 1969. — Т. 4. — С. 45.
  6. ↑ Статистический справочник по Азербайджану на 1926 год / Под редакцией В. Смирнова. — Баку: Изд. Азербайджанского центрального статистического управления, 1927. — С. 25.
  7. ↑ Ихилов, 1967, с. 340.
  8. ↑ Дагестанские народы Азербайджана, 2006, с. 72.
  9. ↑ Natalia Volkova. "Ethnic Processes in the Georgian SSR"; p. 17. In: Gardanov, Valentin (ed.). Ethnic and Cultural-Domestic Processes in the Caucasus. Moscow: Nauka, 1978.
  10. ↑ Elene Medzmariashvili, Manana Shekiladze, et al. (ed.) How We Lived in Georgia in the Twentieth Century, 2011. p. 40
  11. ↑ Tohidi, 2000. səh. 260-261
  12. ↑ Асли и Керем // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969–1978.
  13. ↑ Дадашзаде А. Азербайджанская литература // История всемирной литературы в девяти томах. — М.: Наука, 1987. — Т. IV. — С. 418.
  14. ↑ Məhəbbət haqqında daha bir əfsanə: [Xalq yazıçısı Elçinin "Mahmud və Məryəm" romanı əsasında çəkilmiş eyniadlı filmin nümayişi haqqında] //Azərbaycan.- 2013.- 1 oktyabr.- S.12.
  15. ↑ Elmira Axundova. "Dünyada bundan qəmli hekayət yoxdu..." 525-ci qəzet. 8 mart 2014. 2019-09-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 aprel 2016.
  16. ↑ Джафарзаде, 1961, с. 44.
  17. ↑ "Leyla Resulzade. War Time Card File (Registration cards, employees' record books, individual correspondence). Number of documents 2943170". Arolsen Archives (alman). 2022-12-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-12-24.
  18. ↑ Shakibi, Zhand. Revolutions and the Collapse of Monarchy: Human Agency and the Making of Revolution in France, Russia, and Iran Arxiv surəti 2 may 2016 tarixindən Wayback Machine saytında. — I. B. Tauris, 2007. — ISBN 1-84511-292-X; p. 90: "In 1959 he (Mohammad Reza) married Farah Diba, who came from a prominent Azeri family."
  19. ↑ Taheri, Amir. The Unknown Life of the Shah. Hutchinson, 1991. ISBN 0-09-174860-7; p. 160
  20. ↑ Sak, Sema. "Cem Karaca:Sanat Yapar" (türk). Aksiyon. 2004-02-16. 2007-09-30 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2007-03-04.
  21. ↑ e-qanun.az. "T. İ. Sinyavskayaya "Azərbaycan Respublikasının xalq artisti" fəxri adının verilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı" (az.). E-qanun.az. 2003-07-05. 2023-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2003-07-05.
  22. ↑ e-qanun.az. "T. İ. Sinyavskayanın "Şöhrət" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Fərmanı" (az.). E-qanun.az. 2003-07-05. 2023-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2003-07-05.
  23. ↑ President.az. "T.İ.Sinyavskayanın "Dostluq" ordeni ilə təltif edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı" (az.). President.az. 2013-07-06. 2023-07-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2013-07-06.
  24. ↑ Sibgatullina, Kemper, 2018. səh. 92
  25. ↑ Энвер Мамедов: война и наша Победа – самые значимые для меня события. Сюжет: 85 лет легендарному журналисту Энверу Мамедову Arxiv surəti 25 fevral 2012 tarixindən Wayback Machine saytında (Enver Mammadov: "The war and our Victory are the most important events in life". Topic: 85th birthday of the legendary journalist Enver Mammadov)
  26. ↑ Blair, Betty (winter 1994) "Interview with Lotfi Zadeh" Azerbaijan International. "Obstinacy and tenacity. Not being afraid to get embroiled in controversy. That's very much a Turkish tradition. That's part of my character, too" http://azer.com/aiweb/categories/magazine/24_folder/24_articles/24_fuzzylogic.html Arxiv surəti 16 may 2015 tarixindən Wayback Machine saytında
  27. ↑ Zadeh, Lotfi A. "Fuzzy logic—a personal perspective". Fuzzy Sets and Systems. 281. 2015-05-21: 4–20. doi:10.1016/j.fss.2015.05.009.
  28. ↑ "Jews in Computer & Information Science" Arxiv surəti 13 may 2013 tarixindən Wayback Machine saytında Arxivləşdirilib 2013-05-13 at the Wayback Machine on the JINFO.org website
  29. ↑ Maass, Peter. "The Triumph of the Quiet Tycoon". The New York Times Magazine. 2 August 2004. 2 February 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 February 2014.
  30. ↑ "Рашид Мередов — туркменский Саакашвили?". 2008-10-07 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2008-08-10.
  31. ↑ Dastyari, Sam. One Halal of a Story. Melbourne: MUP. 2017. səh. 19. ISBN 9780522872095. 17 January 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 16 January 2019.
  32. ↑ "Сталик Ханкишиев". cookland.ru. 2021-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.
  33. ↑ "Сталик с нами!". trud.ru. 2015-12-08 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2017-11-30.
  34. ↑ Ruf, Beatrix. "Musician Sevdaliza Escapes Expectations with Curator Beatrix Ruf". Document Journal. 7 February 2018. 9 August 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 3 July 2020.
  35. ↑ "Дочь азербайджанского олигарха рассказала о своих армянских корнях (ВИДЕО)". armenia-news24.ru (rus). 31 July 2021. 8 January 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 November 2024.
  36. ↑ "Ma elan siin. Aserbaidžaani verd Züleyxa Izmailova" (Estonian). vikerraadio.err.ee. 5 November 2016. 19 January 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 17 March 2018.
  37. ↑ "Мой отец - азербайджанец. И он часто мне рассказывал о великом азербайджанском джазмене Вагифе Мустафазаде". 2013-07-29 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-08-20.
  38. ↑ "Del correccional al fútbol de élite" [From the reformatory to the elite football] (ispan). La Verdad. 9 October 2012. 25 May 2014 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 May 2014.
  39. ↑ "Eddi İsrafilov yığmamızda oynamaq təklifini qəbul edib" [Eddy Israfilov has accepted the offer to play the national team] (az.). Association of Football Federations of Azerbaijan. 8 January 2015. 11 January 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 8 January 2015.
  40. ↑ "Бьет ногами лучше всех в UFC, уклоняется от ударов, как в "Матрице". История Рафаэля Физиева" (rus). 2020-07-20. 2021-10-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-20.
  41. ↑ "Дмитрий НАЗАРОВ: У меня есть азербайджанские корни" (rus). Azerisport.com. 19 August 2014. 28 June 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 9 May 2019.
  42. ↑ "Карина Азнавурян: девушка со шпагой". vestikavkaza.ru. 2014-01-02 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2024-11-25.

Ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  • Ихилов, М. М. Народности лезгинской группы: этнографическое исследование прошлого и настоящего лезгин, табасаранцев, рутулов, цахуров, агулов. — Махачкала: ДФ АН СССР, ИИЯЛ им. Г. Цадасы, 1967. — 370 с.
  • Алексеев М. Е., Казенин К. И., Сулейманов М. Дагестанские народы Азербайджана: политика, история, культур. — М.: Европа, 2006. — ISBN 5-9739-0070-3.
  • Tohidi, N. (2000). "Gender and National Identity in Post-Soviet Azerbaijan: A Regional Perspective". In Gender and Identity Construction. Leiden, The Netherlands: Brill.
  • Sibgatullina, G., & Kemper, M. (2018). Between Salafism and Eurasianism: Geidar Dzhemal and the Global Islamic Revolution in Russia. In A. K. Bustanov, & M. Kemper (Eds.), Russia's Islam and Orthodoxy beyond the Institutions: Languages of Conversion, Competition and Convergence (pp. 91–108). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781351022422, https://doi.org/10.1080/09596410.2017.1287485
  • Джафарзаде А. Хуршид Бану Натаван — поэтесса и художница Азербайджана XIX века // Труды республиканского рукописного фонда. — Баку, 1961. — Т. I.

Əlavə ədəbiyyat

[redaktə | mənbəni redaktə et]