Mehdiqulu xan Vəfa

Mehdiqulu xan Vəfa və ya Mehdiqulu xan Usmiyev (d. 1855, Şuşa, Rusiya İmperiyası - ö. 1900, Tiflis, Rusiya İmperiyası) — ata tərəfdən qumuq əsilli azərbaycanlı hərbçi və şair. Ana tərəfdən Cavanşirlər və Qarabağ xanları nəslindən olan Xurşidbanu Natəvanın oğludur.^[1]

Mehdiqulu xan Vəfa
Mehdiqulu xan Xasay xan oğlu Usmiyev
Təxəllüsü	Vəfa
Doğum tarixi	1855
Doğum yeri	Şuşa, Şuşa qəzası, Şamaxı quberniyası, Rusiya imperiyası
Vəfat tarixi	8 sentyabr 1900
Vəfat yeri	Tiflis, Tiflis qəzası, Tiflis quberniyası, Rusiya imperiyası
Dəfn yeri	İmarət qəbiristanlığı
Atası	Xasay xan Usmiyev
Anası	Xurşidbanu Natəvan
Fəaliyyəti	şair
Əsərlərinin dili	Azərbaycan dili
Üzvlüyü	Məclisi-üns
Mükafatları
Mehdiqulu xan Vəfa Vikimənbədə

Çar ordusunun podpolkovniki olmuş və Vəfa təxəllüsü ilə şerlər yazmışdır.

1855-ci ildə Şuşa şəhərində qumuq əsilli general-mayor Xasay xan Usmiyevlə (1808-1866) şairə və Qarabağ xanı Mehdiqulu xanın qızı Xurşidbanu Natəvanın ailəsində dünyaya gəlmişdir.^[2] Ona ana babası Mehdiqulu xanın adı verilmişdir.

1859-cu ildə Şuşanı ziyarət etmiş Aleksandr Düma onun barədə bu sözləri demişdir:

4 və ya 5 yaşlı oğlan, ehtimal ki, instinktiv olaraq əlində xəncər tutmuşdur...Bu, fransız ananın heç bir zaman övladına verməyəcəyi, həqiqətən də iti bir xəncər idi.[3]

Bir fotoşəkli məlumdur. 1999-cu ildə Gürcüstan Dövlət Arxivindən əldə edilmiş foto şəklinin altında "1877-ci il, Dunay" yazılmışdır.

1871-ci ildə hərbi xidmətə başlamış və elə həmin ildə də "Zati-aliləri İmperatoru 1871-ci ildə Tiflisdə qarşılamaya görə" medalı ilə mükafatlandırılmışdır. 1971-ci ilin 9 noyabr tarixində praporşik rütbəsinə yüksəldilmişdir. 874-cü ildə Peterburqdakı zədagən övladları üçün nəzərdə tutulmuş Paj hərbi korpusunda təhsil alıb.

1976-cı ildən etibarən süvari bölməsində hərbi xidmətini davam etdirmiş və eskadrona göndərilmişdir. 1877-ci ildə Qafqaz Hərbi Dairəsi komandanının xüsusi işlər üzrə kömökçisi təyin edilmişdir. 1877-1878-ci illər Rus-Türk müharibəsinə qatılmış və adətən, müharibənin əsas qəhrəmanlarından olan İosif Qurkonun komandanlığı altında döyüşmüşdür. O, 7 iyul tarixində Tarnovonu ələ keçirmiş, Haim Boaz keçidi vasitəsiylə Balkanlara daxil olmuş, böyük müqavimətə baxmayaraq, Uflani, Maglizh və Qazanlakı ələ keçirmişdir. 18 iyulda türklər tərəfindən bir gün əvvəl boşaldılmış Şipkaya hücum etmişdir. Müharibənin bitməsindən sonra Qafqaza geri dönmüş və cəsurluğa, müharibədə iştiraka görə medallarla təltif edilmişdir.^[4]

Mehdiqulu xan 1879-cu ilin 21 aprel tarixində kornet rütbəsi verilərək Əlahəzrətin Kazak Mühafizəçiləri Alayına göndərilmişdir. 1890-cı ildən 1895-ci ilə qədər ordu döyüş süvarisi olaraq rittmeyster rütbəsində xidmət etmiş, Qafqaz Hərbi Dairəsi komandanının adyutantı olmuşdur. 1895-ci ildən sonra, o, polkovnik-leytenant rütbəsinə yüksəlmişdir. 1897-ci ildən 1900-cu ilə qədər Qafqaz Hərbi Dairəsində qərərgah zabiti kimi xidmət etmişdir.

Xidməti qeydlərinə əsasən, o, Şuşada iki evdən ibarət ailə mülkünə, Xankəndi yaxınlığında iki karvansaraya, bağlara, dəyirmanlara sahib olmuşdur. Həmçinin, o, bacısı ilə birlikdə Xasavyurdda insan məskunlaşmayan başqa bir mülkə də sahib olmuşdur. Mehdiqulu xanın Şuşadan başqa, Malıbəyli, Qıyaslı, Bilağan, Əhmədvar, Qərvənd-Meydan, Salvard, Qaraqoyunlu, İlçıçılar və s. yerlərdə də mülkləri olmuşdur.^[4]

Xeyriyyəçiliklə də məşğul olan Mehdiqulu xan 1897-ci il fevralın 17-ində Şuşada öz xərcinə Azərbaycan əhalisi üçün qiraətxana açmışdır.

Mehdiqulu xan 1900-cü ildə Tiflis şəhəri Mixaylovski küçəsindəki mülkündə vəfat etmişdir. İmarət qəbiristanlığı dəfn edilmişdir

1910-cu il 8 may tarixinə İmarət qəbiristanlığında olan birinci türbədə Mehdiqulu xan Usmiyevin epitafiyasının mətni belədir “Əfsus ki, zülmkar dünyanın dövr eləməsindən, ürəklər gül kimi tikanla doludur. İbrahim xəlil xanın bağı xəzan oldu. Gülüstanın sərvi onun zəhərindən qurudu. Mehdi Qulu xan təmiz münasibətli şəhriyar idi. 29 cəmadi ul-avval 1313-cü il. ” (29 cəmadi ul-avval 1313 = 8 sentyabr 1900-ci il.)

O, yaxın qohumu olan Kərim ağa Cavanşirin qızı Səltənət Bəyim Cavanşirlə 1871-ci ildə evlənmişdir. İbrahimxəlil xanın nəvəsi olan Səltənət Bəyimdən 1 oğlu və 3 qızı olmuşdur:^[4]

• Ağa Bikə (avqust 1973 - 1942) - Əkbər Mirzə Qacarla (Bəhmən Mirzə Qacarın nəvəsi, Rzaqulu Mirzə Qacarın oğlu) evlənmişdir.

1. Rzaqulu Mirzə
2. Rüknəddin Mirzə
3. Dilşad Qacar - İmperatriça Mariya Aleksandrovnanın fəxri qulluqçusu, İsgəndər bəy Rüstəmbəyovla evlənmişdir.
4. Saray Məlik

• Bilqeyis Bikə (1874 iyul - ?)
• Əzizə Bikə (1876 yanvar - ?)
• Xasay Usmiyev (28 avqust 1881 - 6 oktyabr 1925) - Dilşad Qacarın qızı olan Səriyyə Rüstəmbəyova, daha sonra Sofiya Yastremskoy ilə evlənmişdir.

1. Mehdi Usmiyev (6 fevral 1906, Şuşa - 17 yanvar 1993, Moskva)
2. Səid Usmiyev (6 yanvar 1907, Tiflis - 15 avqust 1998)
3. Leyla Usmiyeva (19 sentyabr 1910 - 8 iyun 1996, Bakı)

Bundan əlavə, Mehdiqulu xan Vəfa, İbrahimxəlil xan Cavanşirin nəticəsi, Xurşidbanu Natəvanın oğlu, Mehdiqulu xan Cavanşirin nəvəsi,Xanbikə xanımın qardaşıdır.

Mehdiqulu xan Vəfanın təltif edildiyi mükafatlar bunlardır:^[4]

• "Cəsarətə görə" yazılmış IV dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni (25 sentyabr 1877)
• Qılınc və lentli III dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni (25 sentyabr 1877)
• Qılınc və lentli III dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni (3 noyabr 1877)
• IV dərəcəli "Müqəddəs Vladimir" ordeni (3 noyabr 1877)
• Serb kralı I Milan tərəfindən verilmiş "Takovo keçidi" ordeni (21 fevral 1880)
• III dərəcəli Şiri Xurşid ordeni (30 sentyabr 1881)
• II dərəcəli "Müqəddəs Stanislav" ordeni (30 avqust 1887)
• II dərəcəli "Müqəddəs Anna" ordeni (30 August 1891)
• III Aleksandr tərəfindən verilmiş Rusiya-Osmanlı müharibəsi (1877–1878) xatirəsinə həsr edilmiş bürünc medal (bilinmir)

• Xasay xan Usmiyev