Bank-d'Arqen Milli Parkı

Bank-d'Arqen Milli Parkı (ərəb. حوض أركين‎) — Qərbi Afrikada, Mavritaniyanın qərb sahilindəki Nuakşot və Nuadibu şəhərləri arasında yerləşən milli park. UNESCO-nun Ümumdünya irsi olan park, köçəri quşlar, o cümlədən qızılqaz, qaraca qumluqca, qutan və susüpürənlər üçün əsas böyümə yeridir. Quşların yaşayış yerlərinin çox hissəsi qumlu sahillərdədir. Ətraf sular Afrikanın qərbindəki ən zəngin balıq ovu yeridir və bütün qərb bölgəsi üçün yuva yeri kimi xidmət edir.

Bank-d'Arqen Milli Parkı
Parc national du Banc-d'Arguin
BTMB kateqoriyası — II (Milli park)
Sahəsi
  • 12.000 km²
Mütləq hündürlüyü 21 m
Yaradılma tarixi 1978, 1976[2]
Yerləşməsi
20°14′04″ şm. e. 16°06′32″ q. u.HGYO
Ölkə
pnba.mr
Bank-d'Arqen Milli Parkı xəritədə
Bank-d'Arqen Milli Parkı
Bank-d'Arqen Milli Parkı
Rəsmi adıBanc d'Arguin National Park
TipiTəbii
Kriteriya(ix), (x)
Tarixi1989 (13-sessiya)
İstinad nöm.506
ÖlkəMavritaniya Mavritaniya
RegionƏrəb ölkələri
Rəsmi adıParc National du Banc d'Arguin
Tarixi22 oktyabr 1982
İstinad nöm.250[1]
Vikianbarın loqosu Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Bank-d'Arqen Milli Parkı həm təbii sərvətləri, həm xalq təsərrüfatına əhəmiyyətli dərəcədə töhfə verən[3] balıqçılığı qorumaq və elmi və estetik cəhətdən dəyərli geoloji ərazilər kimi, geniş ictimaiyyətin maraqları və istirahəti üçün 1976-cı ildə qurulmuş təbiət qoruğudur.

Parkın geniş vattaları, Avropanın şimalından, Sibirdən və Qrenlandiyadan gələn iki milyondan çox köçəri sahil quşunu ev ilə təmin edir. Bölgənin mülayim iqlimi və insan fəaliyyətinin olmaması parkı bu növlər üçün dünyanın ən vacib yerlərindən birinə çevirir. Parkda yuva quran quş populyasiyası da çox sayda olması və müxtəlifliyinə görə diqqət çəkir. Ərazidə yaşayan 15 növə aid 25.000 ilə 40.000 cüt arasındakı quş populyasiyası Qərbi Afrikadakı su quşlarının ən böyük koloniyasının təşkil edir.[4]

Qoruma

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Bank-d'Arqen Milli Parkının geniş vattaları yer üzündəki ən təmiz dəniz sahili sığınacaqlarıdır. Burada, Şərqi Atlantik uçuş marşrutu boyunca yerləşən digər sahillərlə müqayisədə insan təsiri hələ də minimum səviyyədədir. Park ərazilərində balıq tutmağa nisbətən ibtidai texnika və vasitələrdən istifadə etməklə yalnız kiçik yerli icmaya icazə verilir. Bölgədə motorlu qayıqlardan istifadəyə icazə yoxdur. Lakin son on ildə beynəlxalq köpəkbalığı / skat bazarı Milli Parka yol tapmışdır. İcazə verilməsə də, yerli sakinlər bu növləri hədəf almağa başlayır. Bu, parkın qorunması ilə bağlı bəlkə də ən çətin məsələdir.

Əhali

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Yerli əhali, parkın yeddi kəndində yaşayan və təxminən 500 nəfərə yaxın əhalisi olan İmragen qəbiləsindən ibarətdir. Onlar təsərrüfatı yaşayış yerində ənənəvi metodlardan istifadə edərək balıq ovuna əsaslanır.

Fauna

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Park, dünyadakı balıqyeyən quşların ən çox şaxələnmiş icmalarından biridir.[3] Ərazidə həm paleoarktik, həm də afrotropik aləmləri təmsil edən ən az 108 quş növü qeyd edilmişdir. Parkda qışlayan sahil quşlarının sayı üç milyondan çoxdur və onlara adi qızılqaz (Phoenicopterus roseus), yaxalıqlı çovdarçı (Charadrius hiaticula), xallı qonurqanad (Pluvialis squatarola), İslandiya qumluqcası (Calidris canutus), otluq ilbizcüllütü (Tringa totanus) və kiçik oxcüllüt (Limosa lapponic ) daxildir.[5]

Dəniz məməlilərindən isə nəsli kəsilməkdə olan növlər burada il boyu görünə bilər. Bunlara misal olaraq, adi monax suitisi, Qozbel delfin və Afalinləri göstərmək olar.[6] Burada görünən digər növlərə qatil balina, qrind, boz delfin, adi delfin və iridiş delfin daxildir. Fin balinaları və dəniz donuzlarının da ərazini ziyarət etdiyi məlumdur. Şimal hamar balina[7] və indi məhv olmuş boz balina kimi yüksək sahil balina növlərinin də bir vaxtlar burada göründüyü ehtimal edilir.[8] Sahil və ya dəniz sularında digər bığlı balina növləri də, məsələn, qozbel balina, seyval, göy balina,[9] breyda zolaqlı balinası və balaca balinalar[10] da görülmüşdür.[11][12]

Bank-d'Arqen, balıqla zəngindir və nadir növ olan Rhynchorhina mauritaniensis-in yalnız bu bölgədə göründüyü məlumdur.[13]

Flora

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Sahil zolağında bitki örtüyü nadirdir. Silsilələrin ətəyində isə böyük yulğun kolları və cırtdan akasiyalar tapıla bilər. Mərkəzi bölgədə xınagülü, südləyən və tikanlı kollarla qarışıq yüksək otlar böyüyür. Şimalda bitki örtüyü azdır.

İqlim

[redaktə | mənbəni redaktə et]
Orbitdən[ölü keçid] Bank-d'Arqen, 2019

Sahil zonası və ya Sub-Kanariya bölgəsi, Atlantik sahillərinin təxminən 754 kilometr uzunluğuna qədər uzanır. Kanar adalarından üstünlük təşkil edən okean passat küləkləri, nəmli, lakin mülayim bir iqlim yaradaraq, harmattanın təsirini dəyişdirir. Ərazidə yağıntı azdır. Nuadibu şəhərinə ildə orta hesabla üç santimetrdən az olmaqla iyul-sentyabr ayları arasında yağıntı düşür. Temperatur mülayimdir. Nuadibu və Nuakşot üçün maksimum temperatur müvafiq olaraq 28 °C və 32 °C arasında, minimum temperatur isə 16 °C və 19 °C arasındadır.

Geologiya

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Şimali Bank-d'Arqenin çöküntü profilində dəniz səviyyəsindən (mbsl) 10 metr aşağıda, suyun dərinliyində üzərində geniş karbonat yataqları əmələ gəlmiş düzbucaqlı bir platforma təsvir edilmişdir. Bank-d'Arqenin geniş əraziləri eol mənşəli silikiklastik ilə qarışmış bığayaqlı və mollusk qalıqlarının üstünlük təşkil etdiyi qarışıq karbonatlı-silikiklastik çöküntülərlə örtülüdür. Bu çöküntülər geniş sahillərdə yığılır və bəzən suyun dərinlyinin 5 mbsl-dən bir neçə on minlərlə kilometrə qədər olduğu sahil zolağına səbəb olur. Sahil kənarı kəskin bir morfoloji addım meydana gətirir, birdən-birə 10–20 mbsl-dən 30-50 mbsl-ə qədər dərinləşir və daxili şelf ətraflarını (<5–10 mbsl) xarici şelfdən ayırır.[14]

Tarix

[redaktə | mənbəni redaktə et]

Ərazi zəngin balıqçılıq və strateji mövqeyə malik olduğu üçün Portuqaliya, Fransa, İngiltərə, Brandenburq-Prussiya və Hollandiyanın Avropada müstəmləkə gücləri tərəfindən böyük maraq və mübahisəyə məruz qalmışdır.

1445 – 5 fevral 1633 Portuqal hakimiyyəti
5 fevral 1633 – 1678 Holland hakimiyyəti (1665-ci ildə qısa İngilis işğalı).
1 sentyabr 1678 – sentyabr 1678 Fransız işğalı
Sentyabr 1678 Tərk edilmişdir.
5 oktyabr 1685 – 7 mart 1721 Brandenburq (1701-ci ildən Prussiya) hakimiyyəti.
7 mart 1721 – 11 yanvar 1722 Fransız hakimiyyəti
11 yanvar 1722 – 20 fevral 1724 Holland hakimiyyəti
20 fevral 1724 – mart 1728 Fransız hakimiyyəti

İstinadlar

[redaktə | mənbəni redaktə et]
  1. ↑ "Parc National du Banc d'Arguin". Ramsar Sites Information Service. 2022-07-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 aprel 2018.
  2. ↑ ROR Data. v1.19 2023. doi:10.5281/ZENODO.7644942
  3. ↑ 1 2 Hoffmann, 1988
  4. ↑ IUCN Texniki Qiymətləndirmə, 1989
  5. ↑ IUCN, 1987
  6. ↑ Hoyt E. "Marine Protected Areas for Whales, Dolphins and Porpoises: A World Handbook for Cetacean Habitat Conservation and Planning". səh. 249. 2004-12-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 aprel 2014.
  7. ↑ Dyuk Universiteti. "Spatial Ecology of the North Atlantic Right Whale (Eubalaena Glacialis)" (book). ProQuest. 2008. 2017-03-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-12-04.
  8. ↑ "Climate impacts on transocean dispersal and habitat in gray whales from the Pleistocene to 2100 (PDF Download Available)". ResearchGate. 2021-10-31 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2020-07-26.
  9. ↑ Blue whale news. "Ten blue whales sighted off Mauritania, probably migrated from Iceland (!)". The Twitter. 2015. 2022-06-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  10. ↑ WAEREBEEK V.K.; ANDREi M.; SEQUEIRAi M.; MARTIN V.; ROBINEAU D.; COLLET A.; NDIAYE E.P.V. "Spatial and temporal distribution of the minke Whale,Balaenoptera acutorostrata (Lacépede, 1804), in the southernnortheast Atlantic Ocean and the Mediterranean Sea, With reference to stock identity" (PDF). J. CETACEAN RES. MANAGE. l(3): 223–237. 2020-09-23 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2014-12-20.
  11. ↑ Reichelt M.; Baines M. "Mauritania". 2016-03-04 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-10-15.
  12. ↑ Burton C.; Camphuysen C.J.K. "Sea bird and cetacean surveys in the vicinity of the Chinguetti oil field, offshore Mauritania. March, 2003" (PDF). Bowman Bishaw Gorham and Woodside Energy Pty Ltd. 10 iyun 2007 tarixində orijinalından (PDF) arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 25 aprel 2014.
  13. ↑ Séret, B.; and G. Naylor. "Rhynchorhina mauritaniensis, a new genus and species of wedgefish from the eastern central Atlantic (Elasmobranchii: Batoidea: Rhinidae)". Zootaxa. 4138 (2). 2016: 291–308. doi:10.11646/zootaxa.4138.2.4. PMID 27470765.
  14. ↑ Klicpera, André; Michel, Julien; Westphal, Hildegard. "Facies patterns of a tropical heterozoan carbonate platform under eutrophic conditions: the Banc d'Arguin, Mauritania". Facies. 61 (1). 25 November 2014. doi:10.1007/s10347-014-0421-5.