Qaraçay-Çərkəz Muxtar Vilayəti (Qaraçay-Çərkəz MV) — RSFSR daxilində 12 yanvar 1922-ci ildən 26 aprel 1926-cı il və 11 fevral 1957-ci ildən 16 may 1992-ci ilə qədər mövcud olmuş inzibati-ərazi vahididir.
| Qaraçay-Çərkəz Muxtar Vilayəti | |
|---|---|
| İnzibati mərkəz | Çerkessk |
| Tarixi və coğrafiyası | |
| Yaradılıb | 12 yanvar 1922 |
| Ləğv edilib | 16 may 1992 |
| Sahəsi |
|
| Əhalisi | |
| Əhalisi |
|
İnzibati mərkəzi Çerkessk şəhəridir.
Vilayət 1922-ci il yanvarın 12 -də Kuban-Çernomorsk vilayətinin Batalpaşinski idarəsi və Dağ MSSR Qaraçay Milli Dairəsi ərazisinin böyük hissəsindən, mərkəzi Batalpaşinskaya kəndindən yaradılmışdır.
1924-cü il oktyabrın 16-dan rayon Şimali Qafqaz diyarının tərkibinə daxil edildi.
1926-cı il aprelin 26-da rayon Qaraçay Muxtar Vilayəti və Çerkes Milli Dairəsinə bölündü, Batalpaşinski rayonu isə Şimali Qafqaz ərazisinə verildi.
1957-ci il fevralın 11 — də Qaraçayların reabilitasiyasından sonra Çərkəz Muxtar Vilayəti Stavropol diyarının tərkibində Qaraçay-Çərkəz Muxtar Dairəsinə[2] çevrildi. Stavropol diyarının Zelençukski, Karaçayevski və Ust-Cequtinski rayonları da ona verildi[3] .
30 noyabr 1990-cı ildə Qaraçay-Çərkəz Muxtar Dairəsi Stavropol diyarından ayrıldığını və RSFSR tərkibində Qaraçay-Çərkəz Sovet Sosialist Respublikasının (QÇSSR) yaradıldığını elan etdi.
1990-cı il dekabrın 15-də RSFSR Xalq Deputatlarının II qurultayı Qaraçay-Çərkəziyanın Stavropol diyarından çıxarılmasını qanuniləşdirdi və RSFSR Konstitusiyasına düzəlişlər etdi.[4]
1991-ci il iyulun 3 -də RSFSR Ali Soveti Rusiya konstitusiyasına Qaraçay-Çərkəz Muxtar Vilayətini RSFSR-in tərkibində Qaraçay-Çərkəz Sovet Sosialist Respublikasına çevirən dəyişiklik etdi. Bu düzəliş RSFSR Xalq Deputatları qurultayına baxılması üçün təqdim edildi[5] .
21 aprel 1992-ci ildə Rusiya Xalq Deputatları Konqresi RSFSR konstitusiyasına Qaraçay-Çərkəz Muxtar Vilayətini Qaraçay-Çərkəz Respublikasına çevirən düzəliş qəbul etdi[6] . Düzəliş 16 may 1992-ci ildə "Rossiyskaya qazeta"da dərc olunduqdan sonra qüvvəyə minmişdir[7] .
23 mart 1977-ci il tarixinə rayona 2 rayon tabeliyində olan şəhər daxil idi:
və 8 rayon:
Bölgə əhalisinin dinamikası:
| İllər | Əhali sayı, nəfər | Mənbə |
|---|---|---|
| 1959 | 277 959 | 1959-cu il siyahıyaalınması |
| 1970 | 344 651 | 1970-ci il siyahıyaalınması |
| 1979 | 368 343 | 1979-cu il siyahıyaalınması |
| 1989 | 414 970 | 1989-cu il siyahıyaalınması |
1989-cu il siyahıyaalınmasına əsasən əhalinin milli tərkibi :
| Milliyyət | Əhali sayı, nəfər | Ümumilikdə faiz payı </br> əhali, % |
|---|---|---|
| ruslar | 175 931 | 42.4 |
| qaraçaylar | 129 449 | 31.2 |
| çərkəzlər | 40 241 | 9.7 |
| Abaza | 27 475 | 6.6 |
| noqaylar | 12 993 | 3.1 |
| ukraynalılar | 6 308 | 1.5 |
| osetinlər | 3 806 | 0.9 |
| tatarlar | 2 496 | 0.6 |
| yunanlar | bir 630 | 0.4 |
| Ümumi | 414 970 | 100 |