Sivilizasiyaların toqquşması

“Sivilizasiyaların toqquşması” Samuel Hantinqton tərəfindən hazırlanmış olan bir tezisdir ki^{[1][2][3][4][5]}, bu tezisə görə Soyuq müharibədən sonrakı dövrə müvafiq olaraq, yəni 1990-cı illərdən etibarən beynəlxalq ittifaqlarda və ya münaqişələrdə müəyyənedici amil siyasi və ya iqtisadi ideologiyalar deyil, sivilizasiyalardır və bu tendensiya XXI əsrdə də davam edəcəkdir^[1][6][7].

Hantinqton bu tezisə ilk dəfə 1993-cü ildə “Foreign Affairs” jurnalında dərc olunmuş məqaləsində toxunmuş^[8], daha sonra bu tədqiqat işini genişləndirərək 1996-cı ildə kitab halında nəşr etdirmişdir^[9][10].

• Qərb sivilizasiyasının mərkəzi Qərbi Avropa (Avropa İttifaqı) və Şimali Amerikadadır, lakin Avstraliya və Yeni Zelandiya kimi avropalıların məskunlaşdığı ölkələrdə də mövcuddur. Hantinqtona görə Sakit Okean adaları, Şərqi Timor, Surinam, Fransız Qvianası və şimali və mərkəzi Filippin də bu mədəniyyətin təsiri altındadır.
• Pravoslav ölkələri Ermənistan, Belarusiya, Bolqarıstan, Kipr, Gürcüstan, Yunanıstan, Moldova, Monteneqro, Makedoniya, Rumıniya, Rusiya, Serbiya və Ukraynadır.
• Latın Amerikası Qərb sivilizasiyası ilə yerli mədəniyyətlərin qarışığıdır. Argentina kimi bəzi Cənubi Amerika ölkələri bəziləri tərəfindən qərb sivilizasiyasının bir hissəsi kimi göstərilmişdir.
• İslam sivilizasiyası Mərkəzi Asiya, Şimali Afrika, Cənub-Qərbi Asiya, Əfqanıstan, Albaniya, Azərbaycan, Banqladeş, İndoneziya, Malayziya, Maldiv adaları, Pakistan, Somali, Mindanao, Türkiyə və Hindistanın bir hissəsində geniş yayılmışdır.
• Hindistan sivilizasiyası, Hindistan, Nepal və Hindistan diasporunun mövcud olduğu regionlarda yayılmışdır.
• Çin sivilizasiyası Çin, Koreya, Sinqapur, Tayvan və Vyetnamda mövcuddur. Bu sivilizasiya eyni zamanda Çin diasporunun getdiyi və yaxından əlaqəli olduğu yerlərdə, xüsusən də Cənub-Şərqi Asiyada da yayılmışdır.
• Yapon mədəniyyəti Çin sivilizasiyası ilə Altay mənşəli mədəniyyətlərin qarışığıdır.
• Qara Afrika sivilizasiyası, ehtimal ki, Hantinqtonun qeyd etdiyi səkkizinci böyük mədəniyyətdir.
• Buddist ənənələrinə malik olan Butan, Kamboca, Laos, Monqolustan, Myanma, Şri-Lanka, Tayland, Arunaçal-Pradeş, Kalmıkiya, Nepalın bir hissəsi, Sibirin bir hissəsi və Tibet digər sivilizasiyalardan fərqli bir həyat tərzində yaşayırlar, lakin Hantinqton onların digər mədəniyyətlərdən müstəqil, böyük beynəlxalq mədəniyyət olduğuna inanır.
• Bunlardan başqa Hantinqton bəzi ölkələri qərarsız ölkələr olaraq müəyyən etmişdir. Bir mədəniyyətə mənsub olmasına baxmayaraq (xalqın istəksizliyinə baxmayaraq) başqa sivilizasiyalara keçmək istəyən ölkələr bu tərifə daxil edilirlər. Efiopiya, Haiti və Türkiyə kimi ölkələri “qərarsız” ölkələr olaraq görmüşdür. İsrail digərlərindən fərqli mədəniyyətə malik olsa da, Hantinqtona görə, o, qərb sivilizasiyasından çox da fərqlənmir və müəyyən mənada onun bir parçasıdır. Hantinqton həmçinin Karib dənizi hövzəsindəki keçmiş Britaniya koloniyalarının da digərlərindən fərqli mədəniyyətə aid olduğuna inanır.
• Bəzi mənbələrdə Çin, Hindistan, Buddist və Yapon mədəniyyətləri vahid sivilizasiya kimi qeyd olunurlar.

1. ↑ ^{1 2} Huntington, Samuel P. "The Clash of Civilizations?". Foreign Affairs. 72 (3). 1993: 22–49. doi:10.2307/20045621. ISSN 0015-7120. JSTOR 20045621. 2022-10-13 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-24.
2. ↑ http://gbse.com.my/v4no10JANUARY2018/Paper-147-i-.pdf Arxivləşdirilib 2022-04-12 at the Wayback Machine Şablon:Bare URL PDF
3. ↑ Emily, Stacey. Contemporary Politics and Social Movements in an Isolated World: Emerging Research and Opportunities: Emerging Research and Opportunities (ingilis). IGI Global. 2021-10-29. ISBN 978-1-7998-7616-8.
4. ↑ Eriksen, Thomas Hylland; Garsten, Christina; Randeria, Shalini. Anthropology Now and Next: Essays in Honor of Ulf Hannerz (ingilis). Berghahn Books. 2014-10-01. ISBN 978-1-78238-450-2.
5. ↑ Krieger, Douglas W. The Two Witnesses (ingilis). Lulu Press, Inc. 2014-11-22. ISBN 978-1-312-67075-4.^{[ölü keçid]}
6. ↑ Haynes, Jeffrey. A Quarter Century of the "Clash of Civilizations" (ingilis). Routledge. 2021-05-11. ISBN 978-1-000-38383-6.
7. ↑ Official copy (free preview): The Clash of Civilizations? Arxivləşdirilib 2016-12-31 at the Wayback Machine, Foreign Affairs, Summer 1993
8. ↑ "WashingtonPost.com: The Clash of Civilizations and the Remaking of World Order". The Washington Post. 2021-12-21 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2022-10-24.
9. ↑ Elst, Koenraad. ""Some recollections from my acquaintance with Sita Ram Goel", ch.6 of K. Elst, ed.: India's Only Communalist, In Commemoration of Sita Ram Goel". October 23, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: Oct 23, 2022 – www.academia.edu vasitəsilə.
10. ↑ Elst, K. India's Only Communalist: an Introduction to the Work of Sita Ram Goel, in Sharma, A. (2001). Hinduism and secularism: After Ayodhya. Basingstoke: Palgrave.