Türkmənistan Məclisi
Türkmənistan Məclisi (türkm. Türkmenistanyň Mejlisi) — qanunverici hakimiyyəti həyata keçirən ölkənin ən yüksək nümayəndəlik orqanı olan 125 deputatdan ibarət Türkmənistan parlamentinin aşağı palatasıdır. Məclis təxminən bərabər sayda seçicinin olduğu birmandatlı dairələrdə 5 il müddətinə seçilir.[1]
| Türkmənistan Məclisi | |
|---|---|
| türkm. Türkmenistanyň Mejlisi | |
| VI çağırış (2018—2023) | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Növü | [[iki palatalı parlament]] |
| İdarə heyəti | |
|
Gülşad Məmmədova, Türkmənistan Demokrat Partiyası 31 mart 2018-ci il tarixindən |
|
| Quruluşu | |
| Üzvlərin sayı | 125 (bunlardan 100-ü Senatda, 150-i Qanunverici Palatada) |
_of_Turkmenistan_after_25_March_2018_elections.png) |
|
| Siyasi partiyalar |
2018 -ci il seçkilərinin nəticələrinə görə Məclisin tərkibi |
| Seçkilər | |
| Səsvermə sistemi | Majoritar, vətəndaşların gizli səsverməsi ilə |
| Səsvermə sistemi | . |
| Sayt | |
| mejlis.gov.tm | |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
2013-cü ildə keçirilən növbəti parlament seçkilərindən əvvəl, Türkmənistan Məclisi tək partiyalı idi (tamamilə bütün yerlər Türkmənistan Demokrat Partiyasının üzvləri tərəfindən tutulurdu), postsovet məkanında Türkmənistan bütün digər ölkələrdən fərqli olaraq, bir partiyalı sistemə malik idi. SSRİ-nin dağılmasından az əvvəl çoxpartiyalı sistemə keçdi.
2008 -ci ildən Türkmənistan Məclisi, Aşqabadın mərkəzində, Qaraşızlıq prospektində xüsusi tikilmiş yeni binada yerləşir. Bundan əvvəl, Sovet dövründə tikilmiş köhnə binada yerləşirdi, burada Sovet dövründə Nazirlər Şurası və Türkmənistan SSR Ali Soveti yerləşirdi.
2021-ci ildə iki palatalı sistemin tətbiqindən əvvəl ölkənin bir palatalı parlamenti idi.[2][3][4]
Etimadnaməsi[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkmənistan Məclisi yurisdiksiyasına: qanunların qəbulu və təfsiri, onlara dəyişikliklərin edilməsi, habelə onların icrasına nəzarət daxildir. Qanunların icrasına nəzarət Türkmənistan Nazirlər Kabinetinin müvafiq reqlamenti əsasında həyata keçirilir. Fəaliyyətinə Nazirlər Kabinetinin fəaliyyət proqramının təsdiq edilməsi məsələsinə baxılması, Türkmənistanın dövlət büdcəsinin təsdiqi və onun icrasına dair hesabata baxılması, Türkmənistanda seçkilərə nəzarətin və müşahidənin təşkili, bununla bağlı məsələlərə baxılması Türkmənistan Ali Kazıet (Məhkəmə) sədrinin, Türkmənistan Baş Prokurorunun, Türkmənistan Daxili İşlər Nazirinin və Türkmənistan Ədliyyə Nazirinin təyin edilməsi və vəzifədən azad edilməsi daxildir. Dövlət mükafatlarının təsis edilməsi, Türkmənistan Prezidentinə dövlət mükafatlarının verilməsi, ona fəxri adlar, hərbi rütbələr və fərqlənmələrin verilməsi, dövlət hakimiyyəti və idarəetmə orqanlarının normativ aktlarının Türkmənistan Konstitusiyasına uyğunluğunun, habelə Türkmənistan Konstitusiyası və qanunları ilə Məclisin səlahiyyətləri ilə bağlı digər məsələlərin müəyyən edilməsi də daxildir. Türkmənistan Məclisi ilə Türkmənistan Nazirlər Kabineti arasındakı fikir ayrılıqlarını Türkmənistan Prezidenti həll edir.
Tərkibi[redaktə | mənbəni redaktə et]
2013-2018-ci illər çağırışı[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkmənistan Məclisi birmandatlı seçki dairələri üzrə 5 il müddətinə seçilən 125 deputatdan ibarətdir. 2013 -cü il parlament seçkilərinin nəticələrinə əsasən Məclisdəki yerlərin bölgüsü belədir:
| Fraksiya | Türkmənistan Məclisindəki yerlər |
|---|---|
| Türkmənistan Demokrat Partiyası | |
| Türkmənistan Həmkarlar İttifaqları Təşkilatı | |
| Türkmənistan Qadınlar İttifaqı | |
| Türkmənistan Sənayeçiləri və Sahibkarları Partiyası | |
| Maxtumkuli adına Türkmənistan Gənclər Təşkilatı | |
| Bitərəf siyasətçi |
2018-ci il çağırışı[redaktə | mənbəni redaktə et]
30 mart 2018 -ci ildə Aşqabadda VI çağırış Türkmənistan Məclisinin ilk iclası keçirildi və deputat Gülşad Məmmədova yekdilliklə Türkmənistan Məclisinin sədri seçildi. Türkmənistan Demokrat Partiyasının sədri Qasımqulu Babayev Türkmənistan Məclisi sədrinin müavini seçildi. Həmçinin, Məclisin deputatları komitə sədrlərinin təyin edilməsi ilə bağlı qərarlar qəbul ediblər:
- Millət vəkili Yusubqulu Eşşayev Türkmənistan Məclisi İnsan Hüquqları və Azadlıqlarının Müdafiəsi Komitəsinin sədri seçildi;
- Millət vəkili Rəsulberdi Məmmədov Türkmənistan Məclisi qanunvericilik və onun normaları komitəsinin sədri seçildi;
- Millət vəkili Sərdar Corayev Türkmənistan Məclisi İqtisadi Məsələlər Komitəsinin sədri seçildi;
- Millət vəkili Qurbanmurad Aşirov Türkmənistan Məclisi Sosial Siyasət Komitəsinin sədri seçildi;
- Millət vəkili Qəhrəman Rozıyev Türkmənistan Məclisi Elm, Təhsil, Mədəniyyət və Gənclər Siyasəti Komitəsinin sədri seçildi;
- Millət vəkili Azat Seydibayev Türkmənistan Məclisi Ətraf Mühitin Mühafizəsi, Təbiətin İstismarı və Aqrar Sənaye Kompleksinin sədri seçildi;
- Millət vəkili Mərdan Tuvakov Türkmənistan Məclisi Beynəlxalq və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin sədri seçildi;
- Millət vəkili Məqsədberdi Qurbanov Türkmənistan Məclisi yerli nümayəndəlik və özünüidarəetmə orqanları ilə iş komitəsinin sədri seçildi.
Seçkilər[redaktə | mənbəni redaktə et]
Türkmənistanda parlament seçkiləri hər beş ildən bir keçirilir. İndiyə qədər müstəqil Türkmənistan tarixində altı dəfə parlament seçkiləri keçirilmişdir. Müstəqil Türkmənistan tarixində ilk parlament seçkiləri 1994 -cü ilin dekabrında keçirildi. Ölkədə son parlament seçkiləri 2018 -ci ilin mart ayında keçirildi. Növbəti parlament seçkiləri 2023 -cü ildə keçiriləcək.
- Türkmənistanda parlament seçkiləri (1994)
- Türkmənistanda parlament seçkiləri (1999)
- Türkmənistanda parlament seçkiləri (2004)
- Türkmənistanda parlament seçkiləri (2008)
- Türkmənistanda parlament seçkiləri (2013)
- Türkmənistanda parlament seçkiləri (2018)
Tarixi[redaktə | mənbəni redaktə et]
1995 -ci ilə qədər Türkmənistan Ali Şurası, 1991 -ci ildə Türkmənistan müstəqillik əldə edənə qədər Türkmənistan SSR Ali Şurası adlanırdı. 1994 -cü ildə keçirilən ilk parlament seçkilərindən sonra onun adı dəyişdirilərək Türkmənistan Məclisinə çevrildi.
2013-cü ildə keçirilən növbəti parlament seçkilərindən əvvəl, Türkmənistan Məclisi tək partiyalı idi (tamamilə bütün yerlər Türkmənistan Demokrat Partiyasının üzvləri tərəfindən tutulurdu), postsovet məkanında Türkmənistan bütün digər ölkələrdən fərqli olaraq, bir partiyalı sistemə malik idi. SSRİ-nin dağılmasından az əvvəl çoxpartiyalı sistemə keçdi.
2003 -cü ildə Türkmənistan Məclisinin səlahiyyətləri Xalq Məsləhətinin xeyrinə məhdudlaşdırıldı və məclis prezidentin başçılıq etdiyi Xalq Məsləhətinin qərarı ilə ləğv edilə bilər. 2008 -ci ildə, yeni Konstitusiyanın qəbul edilməsindən sonra, Türkmənistanın yeni prezidenti Qurbanqulu Berdiməhəmmədov, bir palatalı milli parlament olaraq, Məclisin səlahiyyətlərini bərpa etdi.
2013 -cü il parlament seçkilərində, Türkmənistan tarixində ilk dəfə olaraq, faktiki olaraq dövlətin nəzarəti altında olan digər siyasi partiyaların, hərəkatların və təşkilatların seçkilərə qatılmasına icazə verildi. Türkmənistan Demokrat Partiyası, Türkmənistan Sənayeçiləri və Sahibkarlar Partiyası (ölkədə mövcud olan iki qanuni siyasi partiyadan biri), həmçinin ictimai-siyasi və ictimai təşkilatlar, Türkmənistan Həmkarlar İttifaqları Təşkilatı, Türkmənistan Qadınlar İttifaqı və Türkmənistanın Maxtumkuli Gənclər Təşkilatı seçkilərə qatıldılar. Bitərəf namizədlər üçün öz namizədliklərini irəli sürməyə də icazə verildi. Bu seçkilərin nəticələrinə görə, Demokrat Partiyası 47 nümayəndəsini Məclisdə təmsil etmək hüququ əldə edərək ənənəvi olaraq birinci yeri tutdu, ikinci yeri Məclisdə 33 yer tutan Həmkarlar İttifaqları Təşkilatı tutdu. , üçüncü yeri 16 deputat mandatı ilə Qadınlar İttifaqı, sonrakı yerləri Sənayeçilər Partiyası və sahibkarlar (14 yer) və Maxtumkuli adına Gənclər Təşkilatı (8 yer) tutdu. Yeddi bitərəf namizəd isə məclisə daxil ola bilmədi.
25 mart 2018 -ci ildə Məclisə növbədənkənar seçkilər keçirildi. Xalq nümayəndələrindən olan əksəriyyət seçicinin yaşıyaşı 30 ilə 50 arasında idi. Parlamentarilər arasında - 31 qadın da vardı.[5]
2020 -ci ilin sentyabr ayında "Türkmənistan Konstitusiyasında dəyişikliklər və əlavələr haqqında" Konstitusiya qanunu təsdiq edildi, qanuna görə 1 yanvar 2021 -ci ildən etibarən ölkədə iki palatalı Milli Qenqeş (Milli Şura) parlamenti tətbiq olunur. Layihə onu qanunverici hakimiyyəti həyata keçirən və iki palatadan - Xalq Məsləhəti (Xalq Şurası, yuxarı palata) və Məclisdən (aşağı palata) ibarət olan nümayəndəlik orqanı kimi müəyyən edir.[6]
Sədrləri[redaktə | mənbəni redaktə et]
30 mart 2018 -ci ildən Türkmənistan Məclisinin sədri (spiker) hakim Türkmənistan Demokrat Partiyasından Gülşad Məmmədovadır.
| İş müddəti | Məclisin sədri |
|---|---|
| 1995 — may 2001 | Saxad Muradov |
| 7 may 2001 — 7 iyul 2001 | Rəşid Meredov |
| 7 iyul 2001 — 13 mart 2002 | Rəcəbbay Arazov |
| 13 mart 2002 — 12 noyabr 2002 | Taqandurdu Xallıyev |
| 12 noyabr 2002 — 22 dekabr 2006 | Ovəzgəldi Atayev |
| 22 dekabr 2006 — 30 mart 2018 | Akca Nurberdiyeva |
| 30 mart 2018 — bugünkü dövr | Gülşad Məmmədova |
Həmçinin bax[redaktə | mənbəni redaktə et]
İstinadlar[redaktə | mənbəni redaktə et]
- ↑ "Archived copy". 7 October 2008 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 26 September 2008.
- ↑ "Turkmenistan To Merge Parliament With People's Council". RFE/RL. 26 September 2019. 27 August 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 July 2021.
- ↑ "Turkmenistan preparing for transition to bicameral parliamentary system". trend. 5 December 2019. 13 July 2021 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 July 2021.
- ↑ "President For Life? Turkmen Leader Signs Mysterious Constitutional Changes Into Law". RFE/RL. September 25, 2020. September 25, 2022 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: July 30, 2021.
- ↑ "Парламентариям нового созыва вручены депутатские удостоверения". 2018-03-30 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-30.
- ↑ "В Туркмении создадут двухпалатный парламент". 2020-12-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2021-07-30.
