Tonyukuk

Bu məqalədə yalnız ilkin və ya onunla əlaqəli mənbələrdən istifadə olunur. Məlumatlar müstəqil ikinci mənbələrə əsaslanmalıdır, əks halda məqalənin neytrallığı və ya əhəmiyyəti ilə bağlı şübhələr yarana, bunun nəticəsində də silinə bilər. Məqaləyə etibarlı istinad və mənbələr əlavə etməklə onu təkmilləşdirə bilərsiniz.

Tonyukuk (çincə - Aşide Yuançjen 阿史德元珍) — Göytürk xaqanlığında fəaliyyətdə olmuş dövlət xadimi. Aşide sülaləsindəndir. İltəriş xaqan, İnel xaqan, Qapağan xaqan və Bilgə xaqanın vəziri olmuşdur.

Bilgə Tonyukuk Bağa Tarxan
q.türk 𐱃𐰆𐰪𐰸𐰸
Göytürk xaqanlığı tarxanı
681 – 726
Monarx	İlteriş xaqan Qapağan xaqan Bilgə xaqan
Şəxsi məlumatlar
Doğum tarixi	646
Vəfat tarixi	726
Vəfat yeri	Ötüken
Vəfat səbəbi	döyüşdə ölüm
Milliyyəti	Göytürk
Fəaliyyəti	dövlət xadimi
Uşağı	Po Beq
Dini	Tenqriçilik
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

646-cı ildə, Çin hakimiyyətində, Tuul çayının sahilində doğulmuşdur. 679-cu ildə Aşina Qutluğa qarşı üsyankar davransa da 681-ci ildə onun tərəfinə keçdi və Göytürk xaqanlığının yenidən qurulmasına başladı. 682-ci ildə Çin sərkərdəsi Hsüe Cenkueyə (薛仁贵) məğlub olsa da, dövləti yenidən qura bildi.^[1] 687-ci ildə yeni 3 illik Çin imperatoru Juyçzun (唐睿宗) hələ gənc idi, dövləti faktiki olaraq anası Vu Zetian idarə edirdi. Bundan istifadə edən Tonyukuk Çinə hücuma keçdi, lakin o Çin ordusunda xidmət edən Bekçeli sərkərdə Houçi Sanqçi (흑치상지) və çinli Li Duoçunun ordusuna Xuanqxuayduy yaxınlıqlarında məğlub oldu.

4 xaqana xidmət etmiş Tonyukuk həmçinin Tonyukuk abidəsinin müəllifidir.^[2] 726 və ya 731-ci ildə 85-86 yaşında vəfat etmişdir.^[3]

Qızı İl Etmiş Bilgə xatun Bilgə xaqanla evlənmişdir. Bu baxımdan Yollıq xaqanın və Bilgə Qutluq xaqanın babasıdır.