XAP

Xapsaqay (saxa хапсаҕай — cəld, bacarıqlı, güçlü) — Yakutlara məxsus milli güləş növü. Bu idman növünün adının müxtəlif etimalogiyası vardlr. N. S. Qriqoryevin fikirinə görə yakutların frazoloji birləşmələr lüğətinə nəzər yetirsən onda xapsa (ovlaaq, tutmaq, yapışmaq) və qədim monqol müraciət etiketi olan bəy sözlərinin birləşməsindən yaranmışdır. «tut və hərəkət elə» mənasını verir. «Yakutların ətraflı lüğətində» xapsabay (хапсаҕай) kimi deyilir. Xap cəld və güclü, sabay isə at və tulla mənasını verir. Xapsaqay qədim tarixə malikdir. Bu idman növünün qaydalarının nə zaman yaranması bəlli deyil. Yakutların olonxo əsatirinə görə «orta dünya» bahadırının «qara qüvvələrin» üzərində qalibiyyəti məhz 'Xapsaqay fəndi ilə qalib gəlmişdir. Ustalıq və hazırlıq yolları hər ailə tərəfindən qorunur və sirr saxlanııırdı.

Yusup Xappalayev (22 iyun 1916, Lak rayonu – 2006, Mahaçqala) — Lak şairi, Lak, Dağıstan, Sovet poeziyasının banisi, XX əsrin ən böyük Dağıstan şairlərindən biri, Dağıstan MSSR xalq şairi (1966). Əsərlərini lak dilində yazmışdır. Yusup Ramazanoviç Xappalayev 22 iyun 1916-cı ildə Xurukra kəndində kəndli ailəsində anadan olmuşdur. Atasını erkən itirmiş və anasının səyi nəticəsində ayağa qalxmışdır. 1933-cü ildə Yusuf Qumuq Pedaqoji Məktəbini bitirir, kənd məktəbində müəllim və direktor olaraq çalışır, "Novıy Put" rayon qəzetinin redaksiyasında, Dağıstan Dövlət Nəşriyyatında işləyir. Əsas əsərləri lak dilində nəşr edilmişdir. Yusup Xappalaev lak folklorunun, xüsusən də lak qəhrəmanlıq dastanının əla bilicisidir. O, "Xan Murtazəli" və "Udrida" poemalarının müəllifidir. Onun bir çox şeir və poemalar kitabları Moskva nəşriyyatlarında "Bir dostun isti ürəyi", "Mahnı sözləri", "Çaxmaq çaxmaq və bənövşə", "Toxumlar qucaqda yatır", "Mən taxılam" kimi başlıqlı adlarla nəşr olunmuşdur. Happalayevin şeirlərini rus dilinə Yakov Kozlovski, Naum Qrebnev, İrina Ozerova, Yakov Helemski, Vladimir Sokolov, Larisa Şçasnaya, Vera Zvyaqintseva, Vladimir Derjavin, Mark Maksimov və başqaları kimi söz ustaları tərcümə etmişdir.