ƏSR

Əsr — zaman ölçülərindən biri. Yüz il bir əsrə bərabərdir. Məsələn, XX əsr 1901-ci il yanvarın birindən 2000-ci il 31 dekabr arasındakı vaxtdır.

Altın əsr (türkm. Altyn Asyr) — Türkmənistan şimalında yerləşən süni göl. == Coğrafiyası == Göl təbii Qaraşor çökəkliyində yerləşir. Burada Baş Türkmən kanalı ilə Daşoğuz birləşir. Əsas kollektor Deynauda qəsəbəsi yaxınlığından başlayaraq Mərkəzi Qaraqum boyunca axır. Onun uzunluğu 720 km. Daşoğuz isə 385 km uzunluğa malik olaraü şimalşərqə axır. O Göl kollektorunun 57-ci kilometrliyindən başlayaraq 140 km məsafədə Zengibaba enişi ilə axır. Zengibabadan kanal 45 km Uzboy yatağı ilə uzanır. Sonradan 160 km bu yataqla Kutış-Babaya axlr.

III əsr — II əsrdən sonra və IV əsrdən əvvəlki əsr. Başlayır 200-ci ilin ilk günü və qurtarır 299-cu ilin son günü. == Hadisələr == İran, Orta Asiya və başqa qonşu ölkələrdə Mani təliminin yayılması. Mani dini təlimi digər dinləri əvəz etməli və ümumdünya dininə çevrilməli imiş.

II əsr — 100-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 100-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 199-cu ilin 31 dekabrıdır. II əsrdən sonra isə III əsr gəlir.

IV əsr — 300-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 300-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 399-cu ilin 31 dekabrıdır. IV əsrdən sonra isə V əsr gəlir. == Hadisələr == Ön Asiyada xristianlığın yayılması.

IX əsr — 800-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 800-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 899-cu ilin 31 dekabrıdır. IX əsrdən sonra isə X əsr gəlir.

I əsr — İlk günü 1 yanvar tarixi, son günü isə 99-cu ilin 31 dekabrıdır. I əsrdən sonra isə II əsr gəlir. == Hadisələr == Albaniyada hakimiyyətin yerli hökmdarların əlinə keçməsi. Albaniya hökmdarları Roma ilə diplomatik əlaqələr saxlayır, xarici siyasətdə ona meyil edirdilər.

Orta əsrlər (lat. medium aevum) — italyan humanistləri-linqvistləri və ədəbiyatçıları, klassik latıncanı diriltməyə çalışaraq, onların dövrünü klassik qədim çağlardan ayıran zamanı, "orta əslər"(medium aevum) adlandırmışdılar. XV əsrdə bu istilah artıq tarixçilər tərəfindən də, Qərbi Roma İmperiyasının süqutundan onların yaşadığı İntibah dövrünə qədər olan dövrə də aid edilməyə başladı. XVII əsrdə tarix elmində ümumdünya tarixini əntiq, orta əsrlər və yeni dövrə bölmək ənənəsi möhkəmləndi. Orta Əsrlər anlayışı humanist və sonrakı burjua tarixşunaslığında ciddi elmi anlam və xronoloji müəyyənlik daşımırdı. Orta Əslərin başlanğıcı, gah sonuncu Roma imperatorunun taxtdan salınması(476), gah Konstantinin hakimiyəti dövrü(306–337), gah da ərəblərin Avropaya hücumu (VIII əsrin əvvəli) hesab edilirdi. Orta əsrlərin sonu anlayışı isə daha yayqın idi. Bəziləri bunu Konstantinopolun süqutu(1453), bəziləri Amerikanın kəşfi(1492), bəziləri isə Almaniyada Reformasiyanın başlanğıcı(1517)ilə müəyyən edirdilər. Orta Əsrlərin səciyəsi barədə də müxtəlif mövqelər var. Humanistlərin ardınca İntibah dövrü tarixçiləri də orta əsrləri nadanlıq, mövhumat və düşkünlük çağları kimi dəyərləndirirdilər.

VIII əsr — 700-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 700-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 799-cu ilin 31 dekabrıdır. VIII əsrdən sonra isə IX əsr gəlir. Ed (Dal Riada kralı) İbn Hişam Aprınçur Tigin Umor xan Georgi Sinkell Rəfi ibn Leys Afşin Sabit ibn Nəsr Muğanna — Xorasanlı üsyançı, din xadimi.

VII əsr — 600-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 600-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 699-cu ilin 31 dekabrıdır. VII əsrdən sonra isə VIII əsr gəlir.

VI əsr — 500-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 500-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 599-cu ilin 31 dekabrıdır. VI əsrdən sonra isə VII əsr gəlir.

V əsr — 400-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 400-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 499-cu ilin 31 dekabrıdır. V əsrdən sonra isə VI əsr gəlir.

XIII əsr — 1200-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1200-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1299-cu ilin 31 dekabrıdır. XIII əsrdən sonra isə XIV əsr gəlir.

XII əsr — 1100-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1100-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1199-cu ilin 31 dekabrıdır. XII əsrdən sonra isə XIII əsr gəlir.

XIV əsr — 1300-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1300-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1399-cu ilin 31 dekabrıdır. XIV əsrdən sonra isə XV əsr gəlir.

XIX əsr — XVIII əsrdən sonra gəlir. İlk günü 1800-cü ilin 1 yanvar günündən sonra başlayır. Son günü isə 1899-cu ilin 31 dekabrıdır. XIX əsrdən sonra isə XX əsr gəlir.

XI əsr — 1000-ci ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1000-ci ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1099-cu ilin 31 dekabrıdır. XI əsrdən sonra isə XII əsr gəlir.

XVIII əsr — 1700-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1700-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1799-cu ilin 31 dekabrıdır. XVIII əsrdən sonra isə XIX əsr gəlir. XVIII əsrin əvvəllərində Azərbaycan ərazisi Rusiya və Osmanlı imperiyaları arasında gedən müharibələrin mərkəzində idi. Səfəvilər dövlətinin zəifləməsindən istifadə edən Rusiya ciddi "Qafqaz siyasəti" yeridirdi. I Pyotrun Azərbaycan neftinə və geostrateji mövqeyinə olan marağı Türkiyə ilə münaqişəyə gətirib çıxardı. Bu münaqişələr yerli xalqa ağır zülm və bəlalar verdi.

XVII əsr — 1600-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1600-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1699-cu ilin 31 dekabrıdır. XVII əsrdən sonra isə XVIII əsr gəlir. XVII əsrin əvvəllərində Səfəvi — Osmanlı müharibəsinin gedişində üstünlüyü ələ alan Şah I Abbas Osmanlı sultanını sülh bağlamağa vadar etdi. 1612-ci noyabrın 20-də imzalanmış İstanbul sülhü Amasya sülhünün (1555) şərtlərini bərpa etdi.

XVI əsr — 1500-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1500-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1599-cu ilin 31 dekabrıdır. XVI əsrdən sonra isə XVII əsr gəlir. 1501-ci ildə Səfəvi İmperiyası yarandı. 1514-cü ildə Çaldıran düzündə şah İsmayıl Xətai ilə Sultan Səlim arasında müharibə oldu. 18-ci əsrin 40-cı illərinin sonlarından bu günə qədər "Gələrsən, görərsən" adlandırılan bu qala 1551-ci ildə tikilib. 1524-cü ildə Şah İsmayıl Xətai vəfat etdi və Şah Təhmasib anadan oldu. Simeon Bekbulatoviç Şeyx Bəhaəddin (memar) 1578-cı ildə Şah Təhmasib vəfat etdi.

XV əsr və ya XV yüzillik – Miladi təqvimə görə 1400−1499-cu illəri birləşdirən yüzillik. Orta əsrlərə aiddir. 1400-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 1400-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 1499-cu ilin 31 dekabrıdır. XV əsrdən sonra isə XVI əsr gəlir. 1400 - Hələb döyüşü baş verdi Məmlük dövləti məğlub oldu. 1402 - Ankara döyüşü baş verdi. Osmanlı məğlubiyyətə uğradı. 1403 - İldırım Bəyazidin vəfatı 1404 - II Muradın doğumu 1405 - XI Konstantinin doğumu (sonuncu Bizans imperatoru) 1405 - Timurun vəfatı 1405 - İskəndər Bəyin doğumu (albanların milli qəhrəmanı) 1406 - Çandarlı Əli Paşanın ölümü 1406 - Naxçıvan döyüşü baş verdi. 1408 - Sərdrud döyüşü baş verdi.Teymurilər dövləti məğlub oldu.

XXI əsr — 1 yanvar 2000-ci ildən başlayır və 31 dekabr 2099-cu ildə bitir. XXI əsr həmçinin III minilliyin birinci əsridir. Ümumdünya Meteorologiya Təşkilatının 2014-cü ildəki məlumatlarına görə, meteomüşahidələrin tarixi boyunca müşahidə edilən 14 ən isti günün 13-ü XXI əsrə aiddir.

XX əsr — XIX əsrdən sonra gəlir. 1901-ci ilin ilk günündən başlayır. İlk günü 1901-ci ilin 1 yanvar günüdür. XX əsrdən sonra isə XXI əsr gəlir.

X əsr — 900-cü ilin ilk günündən sonra başlayır. İlk günü 900-cü ilin 1 yanvar tarixi, son günü isə 999-cu ilin 31 dekabrıdır. X əsrdən sonra isə XI əsr gəlir.

XXII əsr — Qriqori təqvimində 2100-cü il yanvarın 1-də başlayan və 2199-cu il dekabrın 31-də bitən əsrdir. III eranın ikinci əsridir. 2100-cü ilə qədər mövcud olan 12% (təxminən 1250) quş növünün tükənməsi və ya tükənmə təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qalması gözlənilir.

E.ə. III əsr == Hadisələr == Kabalaka – Azərbaycanın ən qədim şəhər yerlərindən biri olan Kabalaka (Qəbələ) Qafqaz Albaniyasının paytaxtı olmuş şəhər salınıb. Artabazan (d.?-ö.?) — Atropatena hökmdarı, (e.ə 3 əsrdə) sərkərdə.

E.ə. II əsr == Hadisələr == Albaniyada Aranilər sülaləsinin hakimiyyətə gəlməsi.

E.ə. IV əsr == Mədəniyyət == Skopye ərazisində ilk insan məskənləri e.ə. IV əsrə aiddir.

E.ə.

E.ə.

E.ə.

E.ə. VII əsr == Doğulanlar == Periandr Fraort Lusi Tarkvini Prisk — Qədim Romanın V çarı.

E.ə. VI əsr == Hadisələr == İkinci məbəd inşa edilmişdir. Azərbaycanın Manna quldar dövlətinin çökməsi. Təxminən e.ə. 590-cı ildə Manna İranın mərkəzində yaranmış Midiya dövlətinin tərkibinə daxil edildi və onun müstəqil dövlətçiliyi sona yetdi.

E.ə. V əsr == Hadisələr == Pazırıq xalısı toxunub. Spartalı sərkərdə Pavsaniy vətənini farslara satıb.

== Hadisələr == Tarixdə ilk yazılı müqavilə E.ə XIII əsrin I yarısında Misir fironu II Ramzes Het tayfaları üzərinə yürüş edib Het tayfalarını məğlub edir. Tarixdə ilk müqavilə imzalanır. Bu müqavilədə Qədim Misir Fələstin,Finikiya və Suriyanın cənubunu yenidən Misirin hakimiyyəti altına keçirir.

== Hadisələr == Ardı-arası kəsilməyən savaşlar Assuriyanı zəiflətdi.

== Hadisələr ==

== Hadisələr == Şimali İtaliyada Tellamar mədəniyyətinin yayılması.

== Hadisələr ==

== Hadisələr == == Şəxslər == Hammurapi (E.ə. 1792-E.ə. 1750) — Babil hökmdarı. Qədim Babil imperiyasının banisi və amarilərin ən qüdrətli hökmdarı.

== Hadisələr ==

== Hadisələr == Hetlər Babil şəhərini ələ keçirərək dağıtdılar. I Babilistan sülaləsinin hakimiyyəti sona çatmışdır. Babilistanda kassi sülaləsi (E.ə.1595–1155) hakimiyyətə gəldi.

== Hadisələr == Marduk planeti Yer kürəsinin yanından keçib.

== Hadisələr ==

== Hadisələr == == Şəxslər == II Pepi — Qədim Misirin VI sülalədən olan fironu.

== Hadisələr == == Şəxslər == I Pepi — Qədim Misirin VI sülalədən hökmdarı (təxminən e.ə. 2310-2260).

== Hadisələr == Kuti hökmdarı Siumun hakimiyyəti sona çatmışdır. Su tayfaları qonşu ərazidə olan Elam dövləti ilə birlikdə Şumerlərin III Ur sülaləsini devirdilər. Su ölkəsi müstəqil oldu.

E.ə. XXVIII əsr — eradan əvvəl 28-ci əsr. == Hadisələr == e.ə. 2737 — Çin imperatoru Shen Nung tərəfindən çayın təsadüfən kəşf olunması.

== Hadisələr ==

== Hadisələr ==