сущ.; тупӀу, тупӀа: тупӀар, тупӀари, тупӀара 1) инсандин гъилин далудилай, кӀвачин чинилай кикерихъди фенвай паярикай сад. Мад, чапла гъил чинив атана, къизилдин гьяркьуь тупӀал галай тӀуб спелрин кӀвенкӀверал элкъвена. А. А. Пад хьайи рагъ. 2) майишатда герек тадарак кьадай чка. 3) пенжер агалдай гъвечӀи ракьун, симинин кӀус. * кӀанчӀал тӀуб, къалурдай тӀуб, кьулан тӀуб, бицӀи тӀуб, къени тӀуб, гьвейи тӀуб.
* тӀуб гун нугъ., гл., ни квез 1) са никай ва я квекай ятӀани рахун, фикир авун, адан пис-хъсан ахтармишун. Магьамедсалегьа кӀвализ хъфидай рекье вуч ятӀани Нигера вичиз лагьай гафариз тӀуб гузвай. А. А. Лезгияр. 2) герен-герен тӀуб элкъуьрун. хер къадгъунун. Синоним: тупӀалай авун.
* тӀуб сара кьун гл., ни авур кардал пашман хьун, гьайиф чӀугун. Гуругьри элкъуьрна фикир, Чпин тупӀар кьуна сара, Залан гьал авуна зикир, Лагьана ажугъдал "пара... А. Ф. Дяве.
* тӀуб атадун кил. тӀуб экъуьрун.
* тӀуб жакьваз амукьун гл., вуж дериндай гьайифар чӀугваз амукьун. Усмана вичин аялриз цӀегь ягъиз туначир. Гуьгъуьнай малум хьайивал, цӀегьер атана гададин чиникай кьал кягъай цуькуьн баклук хьтинди хьайила, ам тӀуб жакьваз амукьналда. З. Э. КУТВ-диз фена.
* тӀуб сара \[сиве\] кьуна амукьун гл. мягьтел хьана амукьун, мягьтел хьайи гьалдиз атун. Инсанар тӀуб сара кьуна амукьна. Гь. Къ. Четин бахт... Къе ахьтин дережада авайбуру чпи-чеб тухузвай тегьерар, къуллугърикай менфят къачузвай жуьреяр акурла, чун тӀуб сара кьуна амукьзава М. Ж. Квахь тийидай гелер туна. Депутат жез авайди пул. Къизил дагълар хиве кьуна. Къе саилар хьайила бул, Амукьна тӀуб сиве кьуна. Ш, Агъакеримов. Дуьз хъийизва лугьуз рацӀам...
* тӀуб сара кьун \[жакьун\] 1 гл., ни низ. гьелегьар кьун. ИкӀ лагьана вичин мягькем къелемдиз Кьилав гана, кьейиданни чка кьаз, Ам женг ийиз фенай вири алемдиз Мани лугьуз, душмандиз тӀуб сара кьаз. И. Гь. СтӀал Сулейман. Заз ван хьана: чпи-чпиз тӀуб сара жакъун кими туш. С. С. Синонимар: сас регъуьн, тӀуб юзурун.
* тӀуб сара кьун \[жакьун \] 2 гл., ни. 1) мягьтел хьун, тажуб хьун, вуч ийидатӀа, тийижиз амукьун. Нече- шумуд кесибди тӀуб кьуна сара, Кьуна чуькьвез чун пацара Хьана а Шамхал, Дагъустан. С. С. Дагьустан. Акурла Московдин куьче, Зун тӀуб сара кьаз амукьна, Чиз амукьнач заз и пеше, Гъилер хъуьчӀуьк кваз амукьна. С. С. Акурла Московдин куьче. Югъди-йифди на чӀугу агь, Яхъ жуван тӀуб сара, юлдаш. С. С. Ленин кьейила. ЧӀурун пабни амачирла, ина зун низ герек я? АкӀ ятӀа, мад зун и хуьр галай патахъ килигни хъийидач, экъечӀна квахьна фида са патахъди. Кьуй ахпа чӀурун паб вичин кьве аял галаз тӀуб сара кьуна, гьикӀин-вучин лугьуз амукьрай. Къ. Къ. ЧӀурун паб. Инсанар тӀуб сара кьуна амукьна. Гь. Къ. Четин бахт... Къе ахьтин дережада авайбуру чпи-чеб тухузвай тегьерар, къуллугърикай менфят къачузвай жуьреяр акурла, чун тӀуб сара кьуна амукьзава. М. Ж. Квахь тийидай гелер туна. - Премия вучтинди я, лайихлу тӀвар гьинвайди я? Вун кими хьанвани? Са затӀни авайди туш - лагьайла, Тамални, кесиб, тӀуб сара кьуна амукьнай. М. Садикь. Дуст. 2) гьайиф хьун. Вазни заз хьиз кӀандачиртӀа, Вучиз бес вуна ТӀуб сара кьаз вилералди Зун рекье тунай. А. М. Кумир зи рикӀ. Синоним: тупӀар кӀасун.
* тӀуб хьтин прил. тек. Ахьтин жегъизар гвачир тӀуб хьтин свас кӀвализ атайла, заз ван хьайи элди вуч лугьурай? Къуншийрин чиниз гьикӀ экъечӀда? Бес сундух, мес-къуьж, гарнитур, халича, квар, лигенар,... гварчиди гьихьтин свас хьурай? А. Р., Я. Я. Хендедадин мехъер.
* тӀуб экъуьрун \[атадун \] гл., ни кве чириз алахъун, къекъуьн, ахтармишун. Фикир ийиз, медицинадин сирера тӀуб экъуьрай кьван духтурдин пелез тӀал акъатнавай. З. Э. Булахдал. Заз вуч ятӀа чизмач ахвар, йифизни тӀуб экъуьриз и дуьньядин сирера. А. Ал. Са югъ фена. Гила кар-пеше акьалтӀнавайбуру гьа и чкайрани тӀуб атадиз башламишна. И. Къ. Смоленский чилел. Синоним: тупӀалай авун.
* тӀуб эцигун гл., ни нел кягьун. Я хтул, секин хьухь! Вун зи патав гумай кьван, вал тӀубни эцигдай кас жедач. Ф. Б. Филиал.
* тӀуб юзурун гл., ни низ гьелегьар кьун, кичӀерар гун.. КичӀарар гуз тӀуб юзурна, Ямир лугьуз пара зуьрне, А залумди гьа икӀ чӀурна Кесибрин кӀвалер, Дагъустан. С. С. Дагьустан. Кесибрин дерт къалурзава Эмина, Хандал, бегдал хъуьрез, абуруз экъуьгъуй, Залумриз тӀуб юзурзава Эмина, Минет ийиз мурк цӀурурдай ракъиниз. И. Гь. Халкьдиз мекьи... Синонимар: сас регъуьн, тӀуб сара кьун.
* тӀубни кя \[хукӀун\] тавун гл., ни 1) квек ишлемиш тавун, гъиле кьун тавун. Сурхаян харапӀадай атай затӀарик тӀубни кянач, сиви ван тавуна, абур детдомдиз ракъурна. Къ. М. Дагъларин деринрин булахар. 2) ник-квек гатун тавун, ягъ тавун. - АлакьдатӀа, экъечӀ, Чна вак тӀубни кядач! - лагьана гадайрикай сада. Къ. А. свас. Абид серсер хьана акъвазнавай. «гьа икӀ, са тӀубни хукӀун тавуна?'.» - жузазвай адан вири акунри. Къ. А. Асландин рикӀ авай инсан.
* тупӀа тӀуб турди хьиз нар. лап сихдиз. И ван хьайила, къунши шегьеррай, хуьрерай инсанар атана, майдандал тупӀа тӀуб турди хьиз, кам эцигдай чка амачиз халкь, махлукьат кӀватӀ хьанвай. Ф. Далалубегьли.
* тупӀалай авун гл., ни вуж, вуч 1) герек кас, шей жагъурун паталай къекъуьн (кӀвачи-кӀвачи ва я фикирдай). Къадимни Марал са патахъ хьана чеб чпив рахунрал машгъул жеда. И арада кул-кус тупӀалай ийиз, кӀевелай къекъвез-къекъвез Дагълар къведа. Х. Т., Къ. М. Ашукь Саид. - Мурад вуж я? - жузуна Шамсиди, вири хуьр тупӀалай авуна, вичин кек галкӀидай са чкани жагъун тавурла. З. Э. Пуд манат. 2) са никай ва я квекай ятӀани рахун, фикир авун, адан пис-хъсан ахтармишун; Гила хан, чна алатна фейи крар тупӀалай тийин. З. Р. Гьажи Давуд. Абуру чпин суьгьбетриз худ ганвай. Низ чида, абуру вуж тупӀалай ийизватӀа, квекай рахунарзаватӀа? Я. Я. Нурар ва хъенар. Яшлу итимар, гьарда вичихъ авай кавал къуьнерихъ вегьена, гьи чкадал рагъ алатӀа, гьанал кӀватӀ хьанвай: къавухъ, кимел, далда квай пипӀера. Инал куьлуь-куьлуь суьгъбетар ийизвай. Колхозрин, уьлкведин, дуьньядин, гьалар тупӀалай ийизвай. А. А. Лезгияр. Синоним: тӀуб экъуьрун.
* тупӀар кӀасун ( кӀас авун ) гл., ни гьайиф чӀугун. Ахпа гьайиф-гьайиф лугьуз, вичи вичиз суал вугуз, вири уьмуьр хкиз рикӀел, ТупӀар кӀасда, акатиз хъел. Ш-Э. М. Жегьил тирла.
* тупӀарални гъилерал хьун гл., вуж. гзаф гьуьрмет аваз хьун, гзаф гьалаз хьун. Гьар садаз жегьил агроном вичин хва, стха кьван гьуьрметлу я. Гьелбетда, бахт авачиртӀа, ам халкьдин гъилерални тупӀарал жедачир. Н. А. Вагьанда къванер. Синоним: гъилерал хьун.
* тупӀу тӀуб турди хьиз. нар. сихдаказ. Уьмуьрда мискӀин галай патахъни килиг тавурбурни атана. МискӀан тупӀу-тӀуб турди хьиз ацӀанвай. З. Э. КУТВ-диз фена.
* тупӀукай куьрсарун (куьрсун) гл., ни вуч. рикӀелай алуд тавун, гьамиша фикирда хуьн (адет яз, хатур хайи гаф, ихтилат).