Lüğətlərdə axtarış.

Maqnetizm — fiziki fenomen olub, maqnit, maqnitləşmiş obyektlər və hərkətli elektrik yükləri arasında qüvvə münasibətini əks etdirir. Bu münasibət bir tərəfdən bu obyektlər tərəfindən yaradılan, digər tərəfdən onların özlərinə təsir edən maqnit sahəsində baş verir. Maqnetizmin yaranma formaları ümumi şəkildə elektrik yüklərinin hərəkətinə və ya elementar hissəciklərin maqnit momentinə gətirilir. Maqnetizm fizikada elektromaqnetizmin tərkib hissəsidir. Maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı münasibətinə görə maddələr bölünürlər: Maqnitə aid olmayanlar Diamaqnitlər, bunların molekulaları maqnit momentinə malik deyillər. Paramaqnitlər, sıfır olmayan lokal maqnit momentlərinə malikdirlər. Onlar sahə boyunca istiqamətlənirlər. Uzaq maqnit dərcəsinə malik olan maddələr: Ferromaqnitlər, maqnit sahəsində mikroskopik kiçik ölçüdə onların atom və molekulaların maqnit momentləri yaranır Antiferromaqnitlər, bu materiallarda maqnit sahəsinin təsiri nəticəsində kristalda bir-birinin əksinə yönəlmiş qəfəslər yaranır, nəticədə onlar sıfır maqnitləşmə yaradırlar.

Maqnetizm — fiziki fenomen olub, maqnit, maqnitləşmiş obyektlər və hərkətli elektrik yükləri arasında qüvvə münasibətini əks etdirir. Bu münasibət bir tərəfdən bu obyektlər tərəfindən yaradılan, digər tərəfdən onların özlərinə təsir edən maqnit sahəsində baş verir. Maqnetizmin yaranma formaları ümumi şəkildə elektrik yüklərinin hərəkətinə və ya elementar hissəciklərin maqnit momentinə gətirilir. Maqnetizm fizikada elektromaqnetizmin tərkib hissəsidir. Maqnit sahəsi ilə qarşılıqlı münasibətinə görə maddələr bölünürlər: Maqnitə aid olmayanlar Diamaqnitlər, bunların molekulaları maqnit momentinə malik deyillər. Paramaqnitlər, sıfır olmayan lokal maqnit momentlərinə malikdirlər. Onlar sahə boyunca istiqamətlənirlər. Uzaq maqnit dərcəsinə malik olan maddələr: Ferromaqnitlər, maqnit sahəsində mikroskopik kiçik ölçüdə onların atom və molekulaların maqnit momentləri yaranır Antiferromaqnitlər, bu materiallarda maqnit sahəsinin təsiri nəticəsində kristalda bir-birinin əksinə yönəlmiş qəfəslər yaranır, nəticədə onlar sıfır maqnitləşmə yaradırlar.

Yer maqnetizmi və ya geomaqnetizm — Yerin və yerətrafı kosmik fazanın maqnit sahəsidir. Yer maqnetizmi geofizikanın bir bölməsidir və geomaqnit sahəsinin fəzada paylanması, zamandan asılı olaraq dəyişməsini, Yerdə həmçinin yuxarı atmosferdə onunla əlaqədar geo-fiziki prosesləri öyrənir.

Maqmatizm (rus. магматизм, ing. magmatism) — hərəkətverici qüvvəsi maqma və onun törətdiyi bütün geoloji proseslərin məcmusu; əsasən effuziv (vulkanizm) və intruziv (plutonizm) formada təzahür edir. == Başlanğıc maqmatizm == Başlanğıc maqmatizm, Stille, 1940 - qalın sualtı vulkanogen süxur qatları (spilit-diabaz, andezit, kvars-keratofir formasiyaları) və intruziv formasiya seriyaları (hiperbazit, qabbro-plaqioqranit, qabbro-sienit formasiyaları) ilə səciyyələnən maqmatizm. Başlanğıc maqmatizm əsasi, ultraəsasi tərkibli maqma və onun turş diferensiatları xasdır. Evgeosinklinallar və qırışıqlıq vilayətlərin tipik zonalarının ilkin yaranma mərhələlərində geniş inkişaf etmişdir. Sinonim: İnsial maqmatizm. == Maqmatik fəallaşma sahələrinin geokimyəvi əlamətləri == Maqmatik fəallaşma sahələrində təbii hadisələrdən daha çox vulkanlara, zəlzələlərə və iqlim dəyişmələrinə rast gəlinir. Belə sahələrdəki sularda, xüsusən yeraltı suların yuvenil növlərində Cl elementinin miqdarının yüksəlməsi müşahidə edilir. Maqmatik fəallaşma mərhələləri yer qabığında vulkanların fəaliyyəti ilə də müşayiət oluna bilər.

3 Maqnezium (Mg) – D.İ. Mendeleyevin elementlərin dövri sistemində 12-ci elementdir. Maqnezium ilk dəfə olaraq 1808-ci ildə ingilis kimyaçısı Q.Devi tərəfindən nəm MgO-dən alınmışdır. Adı latın sözü olan “maqnesiya alba” (ağ maqneziya) sözündəndir. Qədim yunanlar tərəfindən Maqnesiya şəhəri yaxınlığında tapılmış və tərkibində maqnezium metalı olan hidromaqnezit mineralından götürülmüşdür. == Təbiətdə tapılması == Maqnezium birləşmələrinə müxtəlif minerallarda rast gəlinir. Maqnezium karbonat, dolomit CaCO3.MgCO3 və maqnezitin tərkibində olur. Maqnezium-xlorid karnallitin KCl.MgCl2.6H2O tərkibində olur. Maqnezium duzlarının xeyli miqdarı dəniz sularında olur ki, bunlarda ona acı dad verir. == Fiziki xassələri == Maqnezium - sıxlığı 1.744 q/sm3 olan gümüşü - ağ rəngli metaldır, 6510C-də əriyir, 11100C-də qaynayır. Soyuqda maqnezium oksid təbəqəsi ilə örtülür, buda onun sonradan havanın oksigeni ilə oksidləşməsinin qarşısını alır.

Maqnetit – FeFe2O4 — Kubik sinqoniya. Rast gəlmə tezliyi şkalası: hər yerdə rast gələn. == Növ müxtəliflikləri == Titanlı-, xromlu-, vanadiumlu- və b. maqnetitlər. == Xassələri == Rəng – dəmiri-qara; Mineralın cizgisinin rəngi – qara; Parıltı – metal, bəzən yarımmetal; Şəffaflıq – qeyri-şəffaf; Sıxlıq – 4,9-5,2; Sərtlik – 5,5-6; Kövrəkdir; Ayrılma – yoxdur; Bölünmə – nadir hallarda {111} üzrə; Başqa xassələr – güclü, bəzən polyar maqnit xassəsi təzahür edir; Morfologiya – kristallar: oktaedrik, nisbətən az rombododekaedrik; İkiləşmə: {111} – şpinel qanunu üzrə; Mineral aqreqatları: dənəvər, sıx, radial -şüalı, böyrəkvarı, hisə (dudaya) bənzər kütlələr, xrizotil-asbest, bitki qalıqları və s. üzrə psevdomorfozalar. == Mənşəyi və yayılması == Poligen mineraldır. Ən iri yığınları maqmatik, kontakt-metasomatik və regional-metamorfik proseslər nəticəsində əmələ gəlir. Maqmatik mənşəli maqnetitə əsasən qabbro, norit, piroksenit, anortozitlərdə və aksessor mineral kimi müxtəlif püskürmə süxürlarında (ultraəsasidən turşadək) rast gəlinir. Həmçinin karbonatitlərdə, bəzən peqmatitlərdə qeyd edilir.

Maqnezium sulfat (MgSO4)– qeyri-üzvi maddədir, maqneziumun və sulfat turşusunun duzudır. == Həll olması == - suda: 35,120; 54,880; 68,3100 q/100 ml - efirdə: 1,1618 q/100 ml == Tarixi == İlk dəfə 1695-ci ildə İngiltərədə yaşayan botanik Neemiy Qrü tərəfindən bulaq suyunun tərkibində tapılmışdı. == Fiziki xassələri == Maqnezium sulfat – ağ, higroskopik tozdı, kristalları rombik quruluşa malikdir, hüceyrə parametrləri a = 0.482 nm, b = 0.672 nm, c = 0.833 nm. 1010 °C temperaturda, başqa bir rombik fazaya keçid baş verir. Bir neçə kristal -hidrat əmələ gətirir: MgSO4 • nH2O, burada n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 12. Ən çox öyrənilən kristalhidratlar MgSO4 • 7H2O, MgSO4 • 6H2O və MgSO4 • H2O. == Alınması == 1. Maqneziumun və sulfat turşusunun reaksiyası nəticəsində alınır: M g + H 2 S O 4 → M g S O 4 + H 2 {\displaystyle {\mathsf {Mg+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+H_{2}}}} 2. Sulfat turşusunun oksid, hidroksid və maqnezium karbonat ilə qarşılıqlı təsiri nəticəsində alınır: M g O + H 2 S O 4 → M g S O 4 + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgO+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+H_{2}O}}} M g ( O H ) 2 + H 2 S O 4 → M g S O 4 + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {Mg(OH)_{2}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+2\ H_{2}O}}} M g C O 3 + H 2 S O 4 → M g S O 4 + C O 2 ↑ + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgCO_{3}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ MgSO_{4}+CO_{2}\uparrow +H_{2}O}}} 3. Kristalhidratın qurudulması nəticəsində susuz maqnezium sulfat almaq olar: M g S O 4 ⋅ 7 H 2 O → 200 o C M g S O 4 + 7 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}\cdot 7H_{2}O\ {\xrightarrow {200^{o}C}}\ MgSO_{4}+7\ H_{2}O}}} Sənayedə maqnezium sulfat dəniz suyundan, kizerit və karnalit minerallarından əldə edilir. == Kimyəvi xassələri == 1. Ərimə temperaturundan yuxarı qızdırıldıqda parçalanır: 2 M g S O 4 → 1200 ∘ C 2 M g O + 2 S O 2 ↑ + O 2 {\displaystyle {\mathsf {2MgSO_{4}\ \xrightarrow {1200~^{\circ }C} \ 2MgO+2SO_{2}\uparrow +O_{2}}}} 2. Qatı sulfat turşusu ilə reaksiya zamanı hidrosulfat alınır: M g S O 4 + H 2 S O 4 → M g ( H S O 4 ) 2 {\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+H_{2}SO_{4}\ {\xrightarrow {\ }}\ Mg(HSO_{4})_{2}}}} Qızdırıldıqda solvatlar alınır MgSO4•H2SO4 и MgSO4•3H2SO4. 3. Qızdırıldıqda hidrogen sulfid,silisium dioksid, karbon ilə reaksiyaya daxil olur: M g S O 4 + H 2 S → 700 ∘ C M g O + S O 2 ↑ + S + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+H_{2}S\ \xrightarrow {700~^{\circ }C} \ MgO+SO_{2}\uparrow +S+H_{2}O}}} M g S O 4 + S i O 2 → 680 ∘ C M g S i O 3 + S O 3 {\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+SiO_{2}\ {\xrightarrow {680~^{\circ }C}}\ MgSiO_{3}+SO_{3}}}} 2 M g S O 4 + C → 800 ∘ C 2 M g O + 2 S O 2 ↑ + C O 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {2MgSO_{4}+C\ \xrightarrow {800~^{\circ }C} \ 2MgO+2SO_{2}\uparrow +CO_{2}\uparrow }}} M g S O 4 + 2 C → > 800 ∘ C M g S + 2 C O 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+2C\ \xrightarrow {>800~^{\circ }C} \ MgS+2CO_{2}\uparrow }}} Maqnezium sulfatın sulu məhlulları həll olunan barium duzlarının sulu məhlulları( məs.BaCl2) ilə reaksiyaya daxil olaraq həll olmayan barium sulfat alınır: M g S O 4 + B a C l 2 → B a S O 4 ↓ + M g C l 2 {\displaystyle {\mathsf {MgSO_{4}+BaCl_{2}\ \xrightarrow {\ } \ BaSO_{4}\downarrow +MgCl_{2}}}} == Tətbiqi == Tətbiq sahələri çoxşaxəlidir. Bildiyimiz kimi maqnezium elementi xlorofilin strukturuna daxil olduğundan bitkilər üçün əhəmiyyətlidir. Yetərincə maqnezium ionu qəbul edə bilən bitkinin yarpaqları daha məhsuldar fotosintez apara bilir, beləcə bitki daha güclü və daha dözümlü olur.

Maqnezium xlorid (MgCl2) – qeyri-üzvi birləşmədi, xlorid turşusunun maqnezium duzu. == Fiziki xassələri == Magnezium xlorid – susuz duzdur, hiqroskopik heksoqonal Rəngsiz kristallar şəklində kristallaşır. Acı dadı var. == Alınması == Susuz maqnezium xloridi maqneziumun birbaşa xlorlanması nəticəsində almaq olar: M g + C l 2 → M g C l 2 {\displaystyle {\mathsf {Mg+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}}}} Magnezium xloridi əsası oksidlərin xlorid turşusu ilə reaksiyası zamanı almaq olar: 2 M g O + 2 C l 2 → 2 M g C l 2 + O 2 {\displaystyle {\mathsf {2MgO+2Cl_{2}\rightarrow 2MgCl_{2}+O_{2}}}} M g O + C + C l 2 → M g C l 2 + C O {\displaystyle {\mathsf {MgO+C+Cl_{2}\rightarrow MgCl_{2}+CO}}} == Kimyəvi xassələri == Magnezium xlorid suda yaxşı həll olunur, piridində, spirtlərdə, asetonda zəif həll olunur. Magnezium xlorid qələvilər və ammonyak məhlulu ilə reaksiya girir: M g C l 2 + 2 N a O H → M g ( O H ) 2 ↓ + 2 N a C l {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaOH\rightarrow Mg(OH)_{2}\downarrow +\,2NaCl}}} Magnezium xloridə natrium karbonat əlavə edildikdə, əsası maqnezium karbonatın çöküntüsü əmələ gəlir: 5 M g C l 2 + 5 N a 2 C O 3 + 2 H 2 O → M g ( O H ) 2 ⋅ 3 M g C O 3 ↓ + M g ( H C O 3 ) 2 + 10 N a C l {\displaystyle {\mathsf {5MgCl_{2}+5Na_{2}CO_{3}+2H_{2}O\rightarrow Mg(OH)_{2}\cdot 3MgCO_{3}\downarrow +\,Mg(HCO_{3})_{2}+\,10NaCl}}} M g C l 2 + 2 N a H C O 3 → M g C O 3 ↓ + 2 N a C l + H 2 O + C O 2 ↑ {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}+2NaHCO_{3}\rightarrow MgCO_{3}\downarrow +\,2NaCl+\,H_{2}O+CO_{2}\uparrow }}} 2 M g C l 2 + L i A l H 4 → M g H 2 + L i C l + A l C l 3 {\displaystyle {\mathsf {2MgCl_{2}+LiAlH_{4}\rightarrow MgH_{2}+\,LiCl+\,AlCl_{3}}}} M g C l 2 ⋅ 6 H 2 O → 120 ∘ C M g C l 2 ⋅ 4 H 2 O + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 6H_{2}O\xrightarrow {120^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O+2H_{2}O}}} M g C l 2 ⋅ 4 H 2 O → 150 ∘ C M g C l 2 ⋅ 2 H 2 O + 2 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 4H_{2}O\xrightarrow {150^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O+2H_{2}O}}} M g C l 2 ⋅ 2 H 2 O → 240 ∘ C M g C l 2 ⋅ H 2 O + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot 2H_{2}O\xrightarrow {240^{\circ }C} MgCl_{2}\cdot H_{2}O+H_{2}O}}} M g C l 2 ⋅ H 2 O → > 300 ∘ C M g O H C l + H C l {\displaystyle {\mathsf {MgCl_{2}\cdot H_{2}O\xrightarrow {>300^{\circ }C} MgOHCl+HCl}}} 2 M g O H C l → > 400 ∘ C M g 2 O C l 2 + H 2 O {\displaystyle {\mathsf {2MgOHCl\xrightarrow {>400^{\circ }C} Mg_{2}OCl_{2}+H_{2}O}}} == Tətbiqi == Maqnezium xlorid əsasən maqnezium istehsalında istifadə olunur. Həm çinin buz və qarın əriməsi üçün tətbiq olunur. Qarla təmasda olduqda onu tez bir zamanda əridir. Magnezium xlorid qida sənayesində çox istifadə olunur. E 511 qida qatqısı kimi qeyd olunur. == İstinadlar == Рабинович В.А., Хавин З.Я. Краткий химический справочник.

Maqnetik adası (ing. Magnetic Island) — ABŞ-nin Alyaska ştatındakı Kuk körfəzindəki ada. Ada yüksək Qabarma və çəkilmə zamanı suyun altında batan dayazlıqlarla əhatə olunub. Maqnetik adını 1951-ci ildə maqnetizm təsirinin olması səbəbindən alır. == Tarix == Maqnit adası arxeoloji tapıntılarla diqqət çəkir. E.ə 1800-1400-cü illərdə burada yaşayışın olması aşkar edilmişdir. 2012-ci ildə qazıntılar zamanı Arktika kiçik alət ənənəsinə aid kəsilmiş daşlar, ocaq qalıqları və daş alətlər aşkar edilmişdir. Buradan 32 km aralıda yerləşən Redout və İliamna vulkanlarının aktivliyi ilə əlaqədar olaraq qədim sakinlər tərəfindən ada tərk edilmişdir. 2015-ci ildə ada ABŞ-nin Tarixi Yerlər Milli Reyestrində qeyd edilir. Adada daimi əhali yoxdur, tarixi tapıntıları qorumaq üçün buraya giriş məhduddur.

Maqnetik təzyiq — bir maqnit sahəsi ilə əlaqəli enerji sıxlığıdır. Hər hansı bir maqnit sahəsi sahədəki sərhəd şəraiti ilə əlaqəli bir maqnit təzyiqinə malikdir. Bu qaz molekullarının kinetik enerjisi ilə (bir qaz halında) eyni olmayıb, bir maqnit sahəsi ilə daşımaq istisna olmaqla, hər hansı digər fiziki təzyiq ilə eynidir. Qüvvə sahəsindəki qradient, maqnit qüvvəsi adlanan maqnit təzyiq qradienti səbəbindən bir qüvvəyə səbəb olur. Maqnetik təzyiq qüvvəsi dayaqsız bir naqilin ilməsində asanlıqla müşahidə olunur. Əgər elektrik cərəyanı ilmədən keçirsə, naqil elektromaqnit kimi xidmət edir, beləliklə, ilmənin daxilindəki maqnit sahəsi ilmənin xarici maqnit sahəsinin gücündən daha böyükdür. Sahənin gücündəki bu qradient təzyiqin maqnit qüvvəsini yaradır, bu da birbaşa naqilin uzanmasına səbəb olur. Teldən kifayət qədər cərəyan keçərsə, naqilin ilməsi dairə formasında olur. Daha yüksək cərəyanlarda, maqnetik təzyiq naqilin elastiklik qabiliyyətini aşan bir zərbəyə səbəb ola bilər ki, bu da onun məhvinə və ya partlayışa gətirib çıxarır. Beləliklə, maqnetik təzyiqin idarə edilməsi, ultragüclü elektromaqnitlərin dizaynında ciddi problemdir.

Maqnetik dövrə və ya maqnit dövrəsi maqnit seli olan bir və ya daha çox qapalı dövrə keçidindən ibarətdir. Maqnit seli adətən daimi maqnitlər və ya elektromaqnitlər tərəfindən yaradılır və yolda hava boşluqları və ya digər materiallar ola bilsə də, dəmir kimi ferromaqnit materiallardan ibarət maqnit nüvələri ilə məhdudlaşır. Maqnit dövrələri elektrik mühərrikləri, generatorlar, transformatorlar, rölelər, qaldırıcı elektromaqnitlər, SQUIDlər, qalvanometrlər və maqnit qeyd başlıqları kimi bir çox cihazda maqnit sahələri üçün istifadə olunur. Doymamış maqnit dövrəsində maqnit axını, maqnit hərəkətverici qüvvə və maqnit reluktansı arasındakı əlaqəni Hopkinson qanunu ilə təsvir etmək olar, bu qanun elektrik dövrələrində Ohm qanununa səthi bənzəyir, nəticədə Maqnetik dövrə və analoji elektrik dövrəsindəki maqnitin xassələri arasında birə-bir uyğunluq yaranır. Bu konsepsiyadan istifadə edərək, transformatorlar kimi mürəkkəb cihazların maqnit sahələri elektrik dövrələri üçün hazırlanmış üsul və üsullardan istifadə edərək tez bir zamanda həll edilə bilər.