Lüğətlərdə axtarış.

Sadatlı — Azərbaycan Respublikasının Cəlilabad rayonunun inzibati ərazi vahidində kənd. == Tarixi == Kənd qədim yaşayış maskanlarindan biridir. Bunu etrafındakı köhnə qabi ristanlıqlar sübut edir. Hazırkı kandin tamalini taxminan 250 il bundan avval Lerikin Şivlə kəndindən gəlmiş Sadat adlı şəxs qoymuşdur. Odur ki, kand Sadatlı adlanır. Çox keçmir ki, Ərdəbildən Yardımlının Şilavanga kandina kö çüb gələn Nagdili və Dəmirçili tayfalarından bir neçə çox Sadathya galit vo burada məskunlaşır. Bu tayfaların nümayəndələri hazırda Cəlilabadi Alagar, Yeddibulaq, Qamışlıgöl, Musali va s kandlarinda da yaşayır. Kond Burovar sıra dağlarının şərq ətəyində, Cəlilabaddan 17 km aralıda yerləşir. Sadatli qərbdən meşə ərazisi, şimal-qərbdən Yeddibulaq, cənubdan Kahrizbulaq va şərqdən Qamışlıgöl kandila hamsarhoddir. Kond tarixan maldarlıq va aking liklə məşğul olmuşdur.

Sadaxlı (gürc. სადახლო) — Gürcüstan Respublikasının Aşağı Kartli diyarı Marneuli bələdiyyəsinin inzibati-ərazi vahidində kənd. == Fiziki-coğrafi mövqe == Sadaxlı kəndi Sarvan şəhərindən 35 km, paytaxt Tiflisdən isə 65 km cənubda, dəniz səviyyəsindən təqribən 450 metr yüksəklikdə, Tona çayının sol sahilində yerləşir. Həmin ərazidə bu çay həm də Ermənistanla Gürcüstanın sərhəd xəttinin bir hissəsini təşkil edir. == Əhalisi == 2002-ci ildə Gürcüstanda aparlmış sonuncu siyahıyaalmanın nəticələrinə əsasən kənddə 2272 ailədə 9450 nəfər əhali yaşayır. Kənd əhalisinin 50,1%-i kişilər, 49,9%-i isə qadınlardan ibarətdir. Ailələrin orta say tərkibi 4,2 nəfərdir. Rəsmi statistikaya əsasən kənd sakinlərinin 97%-i etnik azərbaycanlılardan ibarətdir. Sadaxlı kəndi əhalisinin sayına görə Borçalıda və Gürcüstanda ən böyük kənd yaşayış mətəqəsidir. == Təsərrüfatı == Sadaxlı Marneuli rayonunun aqrar kəndidir.

Somoni (tac. сомонӣ) — Tacikistan Respublikasının milli pul vahidi, birinci tacik dövlətinin banisi İsmail Samaninin (tac. Исмоил Сомонӣ) şərəfinə adlandırılıb. Standart kodu ISO 4217 — TJS. 1 samani 100 dirəmdən ibarətdir. Samani 30 oktyabr 2000-ci ildə dövriyyəyə buraxılıb və tacik rublunu (1 somoni = 1000 tacik rublu) əvəz edib. 1 aprel 2001-ci ilə qədər bu dəyişiklik tam həyata keçirilib. == Qəpiklər == Tacikistanın bütün qəpik pulları Sankt-Peterburq zərbxanasında kəsilir. === 2001—2006-ci illər seriyası === 2001-ci il qəpikləri ilə müayisədə 2006-cı il qəpiklərində nominalın təsviri daha böyük verilib. === 2011-ci il seriyası === Pul dövriyyəsinin keyfiyyətini yüksəltmək üçün 15 iyun 2011-ci ildə 5, 10, 20 və 50 dirəm və 1 somoni nominallı yeni qəpik seriyası buraxılmışdır. 1 və 2 dirəm nominallı qəpiklər 2 fevral 2013-cü ildən dövriyyəyə girmişdir.

Sasanilər İmperiyası (pəhl. Ērānšahr) — 226-cı ildən 651-ci ilə qədər zaman-zaman müasir İran, İraq, Əfqanıstan, Pakistan, Türkmənistan və Azərbaycan ərazilərini əhatə etmiş tarixi dövlət. Fars mənşəli Sasanilər sülaləsinin əsasını 226-cı ildə I Ərdəşir (Ərdəşir Babəkan) Parfiyanın sonuncu şahı olan V Artaban məğlub etdikdən sonra qoymuşdur. Bununla da Parfiyada Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoymuş Sasanilər dövləti yaranmışdı == Tarixi == 224-cü ildə İranın cənubunda yerləşən Pars vilayətinin Sasan nəslindən olan hökmdarı I Ərdəşir Papakan Parfiya hökmdarı V Artabanı məğlubiyyətə uğratdı. Bununla da Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. 226-cı ildə I Ərdəşir (226–241) özünü Ktesifon şəhərində İran şahənşahı elan etdi. Hakimiyyət Sasanilər sülaləsinin əlinə keçdiyindən bu dövlət də Sasanilər dövləti adlandırılmağa başlandı. Ktesifon şəhəri Mədain adlandırıldı və yenə də paytaxt şəhər oldu. Sasanilər Roma imperiyasına qarşı münasibətlərdə keçmiş Parfiya dövlətinin siyasətini davam etdirirdilər. I Ərdəşir Ermənistan və Azərbaycan torpaqlarından başqa keçmiş Əhəməni torpaqlarını da birləşdirmişdi.

Zakir Sadatlı (Zakir Əmin oğlu Aslanov) — yazıçı-telejurnalist, şair, ssenarist publisist. 2005-ci ildən Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin, 2004-cü ildən Avropa Yazıçılar Birliyinin üzvü. == Həyatı == Zakir Sadatlı 1961-ci ildə qədim Həməşərinin (indiki Cəlilabad şəhəri) Sadat yurdunda (Sadatlı kəndi) dünyaya gəlmişdir. 1978-ci ildə qonşuluqda olan Privolni kənd orta məktəbini bitirmişdir. 1979-1981-ci illərdə ordu sıralarında olarkən hərbi xidməti borcunu Əfqanıstanda yerinə yetirmişdir. 1982-1987-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Pedaqoji İnstitutunun Filologiya fakültəsində təhsil almışdır. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin ilk illərində (1990-1993-cü illərdə) Qarabağda ön cəbhədə olmuşdur. 1993-2010-cu illərdə Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri QSC-də “Hərbi vətənpərvərlik və salnamə” redaksiyasının redaktoru, böyük redaktoru, sonralar Azərbaycan Radiosunun “Gənclik və idman” redaksiyasında baş redaktor müavini vəzifələrində işləmişdir. 2010-2013-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Radiosunda çalışmışdır. 20-dən artıq sənədli filmin, hərbi-vətənpərvərlik mövzusunda yüzlərlə filmin və radioverilişlərin ssenari müəllifi olub.

Fransa Sudanı (fr. Soudan français; ərəb. السودان الفرنسي, as-Sūdān al-Faransī‎) — Qərbi Afrikada keçmiş Fransa müstəmləkəsi, Qərbi Sudan bölgəsinin bir hissəsi. Niger və Seneqal çaylarının yuxarı və orta axını boyunca ərazi olmuş, indi Mali dövlətinin ərazisini əhatə etmişdir. == Tarixi == 9 sentyabr 1880-ci ildə Niger və Seneqal çaylarının yuxarı və orta axınında yerləşən Fransa mülkləri əsasında Yuxarı Seneqal müstəmləkəsi yaradılmışdır. 18 avqust 1890-cı ildə bura Fransa Sudanı ərazisi adlandırılmışdır. Onun paytaxtı Kayes olmuşdur. 11 oktyabr 1899-cu ildə Fransa Sudanı bölünmüşdür. 11 cənub əyaləti Fransa Qvineyası, Kot-d'İvuar və Dahomeya müstəmləkələrinə verilmişdir. Növbəti il 2 əyalət geri verilmişdir.

Raziyə Qulami Şabani (21 aprel 1925, Təbriz - 28 yanvar 2013,Köln Almaniya) - Azərbaycanlı siyasətçi və aktivist. Azərbaycan Demokrat Firqəsi və İran Tudə Partiyasının üzvlərindən olan Raziyə Şabani İran tarixində ilk qadın siyasi məhbus sayılır. == Həyatı və fəaliyyəti == Raziyə Şabani 21 aprel 1925-ci ildə Təbriz şəhərində anadan olub. Gələcək həyat yoldaşı Tudə Partiyasının fəalı Rza İbrahimzadə ilə tanış olduqdan sonra siyasi fəaliyyətə başlayır. Sonradan o özü də Tudə Partiyasının üzvü olur. Öz yazdıqlarına görə, o Tudə Partiyası və onun rəhbərliyi ilə problemlər yaşayırdı və Azərbaycan xalqının qiyamına şahid olunca, onlara qatılmışdı. Azərbaycan Demokrat Firqəsinə üzv olduqdan sonra Azərbaycan Milli Hökumətinin fəallarından olur. O günlərdə, 20 yaşında gənc bir qız olan Raziyə xanım əyninə hərbi forma geyərək belində Kolt tapançası gəzdirirdi. Azərbaycan Milli Hökümətinin süqutundan iki ay sonra 1947-ci ilin fevralında Tehranda Pəhləvi rejiminin məmurları tərəfindən həbs edilir. Həbs olunduğu zaman hamilə olur.

Sasanilər İmperiyası (pəhl. Ērānšahr) — 226-cı ildən 651-ci ilə qədər zaman-zaman müasir İran, İraq, Əfqanıstan, Pakistan, Türkmənistan və Azərbaycan ərazilərini əhatə etmiş tarixi dövlət. Fars mənşəli Sasanilər sülaləsinin əsasını 226-cı ildə I Ərdəşir (Ərdəşir Babəkan) Parfiyanın sonuncu şahı olan V Artaban məğlub etdikdən sonra qoymuşdur. Bununla da Parfiyada Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoymuş Sasanilər dövləti yaranmışdı == Tarixi == 224-cü ildə İranın cənubunda yerləşən Pars vilayətinin Sasan nəslindən olan hökmdarı I Ərdəşir Papakan Parfiya hökmdarı V Artabanı məğlubiyyətə uğratdı. Bununla da Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. 226-cı ildə I Ərdəşir (226–241) özünü Ktesifon şəhərində İran şahənşahı elan etdi. Hakimiyyət Sasanilər sülaləsinin əlinə keçdiyindən bu dövlət də Sasanilər dövləti adlandırılmağa başlandı. Ktesifon şəhəri Mədain adlandırıldı və yenə də paytaxt şəhər oldu. Sasanilər Roma imperiyasına qarşı münasibətlərdə keçmiş Parfiya dövlətinin siyasətini davam etdirirdilər. I Ərdəşir Ermənistan və Azərbaycan torpaqlarından başqa keçmiş Əhəməni torpaqlarını da birləşdirmişdi.

Sasani memarlığı — Sasani dövründə yayılmış fars memarlıq stilidir. Bir çox sahələrdə Sasani imperyası dövrünü fars sivilizasiyasının ən inkişaf etmiş dövrü saymaq olar. Sonradan müsəlman mədəniyyəti, memarlığı, yazısı kimi tanınan bir çox şey farslar tərəfindən müsəlman dünyasına gətirilmişdir.

Sasanilər İmperiyası (pəhl. Ērānšahr) — 226-cı ildən 651-ci ilə qədər zaman-zaman müasir İran, İraq, Əfqanıstan, Pakistan, Türkmənistan və Azərbaycan ərazilərini əhatə etmiş tarixi dövlət. Fars mənşəli Sasanilər sülaləsinin əsasını 226-cı ildə I Ərdəşir (Ərdəşir Babəkan) Parfiyanın sonuncu şahı olan V Artaban məğlub etdikdən sonra qoymuşdur. Bununla da Parfiyada Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoymuş Sasanilər dövləti yaranmışdı == Tarixi == 224-cü ildə İranın cənubunda yerləşən Pars vilayətinin Sasan nəslindən olan hökmdarı I Ərdəşir Papakan Parfiya hökmdarı V Artabanı məğlubiyyətə uğratdı. Bununla da Arşakilər sülaləsinin hakimiyyətinə son qoyuldu. 226-cı ildə I Ərdəşir (226–241) özünü Ktesifon şəhərində İran şahənşahı elan etdi. Hakimiyyət Sasanilər sülaləsinin əlinə keçdiyindən bu dövlət də Sasanilər dövləti adlandırılmağa başlandı. Ktesifon şəhəri Mədain adlandırıldı və yenə də paytaxt şəhər oldu. Sasanilər Roma imperiyasına qarşı münasibətlərdə keçmiş Parfiya dövlətinin siyasətini davam etdirirdilər. I Ərdəşir Ermənistan və Azərbaycan torpaqlarından başqa keçmiş Əhəməni torpaqlarını da birləşdirmişdi.

Aşıq Məhəmməd Sadaxlı (1930, Mollaoğlu, Marneuli bələdiyyəsi – 25 mart 2016) — gürcüstanlı aşıq. == Həyatı == Aşıq Məhəmməd 1930-cu ildə Cürcüstan Respublikasının Sadaxlı elinə bağlı Mollaoğlu kəndində dünyaya göz açmışdır. Həmin kənddə ibtidai, sonralar isə 7 illik təhsil almışdır. Uşaqlıqdan əkinçilik və heyvandarlıqla məşğul olan aşıq həyatı boyu doğulduğu kənddə yaşamışdır. Məktəb illərindən aşıq sənətinə həvəs göstərməsi onu öz üzərində çalışmağa, aşıq şeirini, xalq dastanlarını və aşıq havalarını dərindən öyrənməyə sövq etmişdir. 1950-ci illərdən ifaçılıq sənətini daha dərindən mənimsəmək və bu sahədə biliklərini daha da artırmaq istəyən Məhəmməd ustad yanına gedərək sənətin sirlərini öyrənmiş, saz havalarının bir çox variantlarını mənimsəmiş, digər tərəfdən aşıq şeirinin bütün növlərindən istifadə etməklə onları saz havalarında oxumağı öyrənməyə çalışmışdır. Həyatının ilk illəri ötən yüzilliyin repressiyaları, İkinci Dünya savaşına. Aclıq illərinə təsadüf etməsi, onun özünü bir insan kimi formalaşdırmış, mətin və dəyanətli şəxs kimi yetkinləşməsinə yol açmışdır. Məşhur Borçalı aşığı Xındı Məhəmmədin şagirdi olması, onunla məclislərə getməsi, Sadaxlı Məhəmmədin klassik və milli ənənələrə bağlı aşıq kimi yetişməsinə böyük təsir göstərmişdir. Məhəmməd göz açdığı bölgədə və Borçalının bütün ərazilərində aşıqlığın çox böyük, məsuliyyətli və ağır bir iş olduğunu da anlamışdı.

1973-cü ilin 6 oktyabrı Misirdə Qələbə günü sayılır. Dördüncü Ərəb-İsrail müharibəsi bu gündə başlamışdı. Qələbənin ildönümü həmişə Qahirənin ətrafındakı Mədinət-Nəsr meydanında hərbi rəsm-keçidlə qeyd olunurdu. Rəsm-keçidə tamaşa etmək üçün mərkəzi tribunada ölkənin prezidentindən başqa, dövlətin ali rütbəli məmurları, fəxri qonaqlar və xarici diplomatlar əyləşmişdilər. 1981-ci ilin 6 oktyabrında təşkil edilən tədbir əvvəlki rəsm-keçidlərdən bir o qədər də fərqlənmirdi. Həmişəki kimi, Misir ordusunun qüdrəti nümayiş etdiriləcəkdi. Amma bu dəfə hərbi nazir Əbu-Qəzəlin xüsusi göstərişi ilə təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirilmişdi. Ciddi surətdə göstəriş verilmişdi ki, rəsm-keçiddə iştirak edənlərin avtomat və pistoletlərində bir patron da olmamalıdır. Təhlükəsizlik orqanları bunun üçün məsuliyyət daşıyırdılar. Rəsm-keçidə bir gün qalmış əsgərlərə kazarmalardan çıxmaq qadağan olundu, hətta xəstələnən də buraxılmırdı.

1973-cü ilin 6 oktyabrı Misirdə Qələbə günü sayılır. Dördüncü Ərəb-İsrail müharibəsi bu gündə başlamışdı. Qələbənin ildönümü həmişə Qahirənin ətrafındakı Mədinət-Nəsr meydanında hərbi rəsm-keçidlə qeyd olunurdu. Rəsm-keçidə tamaşa etmək üçün mərkəzi tribunada ölkənin prezidentindən başqa, dövlətin ali rütbəli məmurları, fəxri qonaqlar və xarici diplomatlar əyləşmişdilər. 1981-ci ilin 6 oktyabrında təşkil edilən tədbir əvvəlki rəsm-keçidlərdən bir o qədər də fərqlənmirdi. Həmişəki kimi, Misir ordusunun qüdrəti nümayiş etdiriləcəkdi. Amma bu dəfə hərbi nazir Əbu-Qəzəlin xüsusi göstərişi ilə təhlükəsizlik tədbirləri gücləndirilmişdi. Ciddi surətdə göstəriş verilmişdi ki, rəsm-keçiddə iştirak edənlərin avtomat və pistoletlərində bir patron da olmamalıdır. Təhlükəsizlik orqanları bunun üçün məsuliyyət daşıyırdılar. Rəsm-keçidə bir gün qalmış əsgərlərə kazarmalardan çıxmaq qadağan olundu, hətta xəstələnən də buraxılmırdı.

Apardı sellər Saranı — Azərbaycan xalq mahnısı. Əbülqasım Nəbati "Apardı sellər Saranı" şeirinin müəllifi sayılır.

Əbülfəvaris Əbdülməlik bin Nuh Samani (1004-cü ilin dekabrında vəfat edib) — Samanilər sülaləsinin hökmdarı. == Həyatı == II Nuhun oğludur. II Əbdülməlik, kiçik yaşından və dövlətinin son zamanlarını yaşamasından dolayı hökmdarlığı sırasında çox da təsirli ola bilməmişdir. II Mənsura güvənməyən Beytüzün və Faik adlı Samani sərkərdələri, 2 fevral 999-cu ildə qısa sürən səltənəti sırasında ölkədə yalnızca Mavəraünnəhrin bir bölümünə hakim ola bilən II Mənsurun yerinə taxta kiçik yaşda çıxan II Əbdülməliki çıxardılar.Samani taxtında Beytüzün və Faikin hegomon olması üzərinə hərəkətə keçən Mahmud, Beytüzün-Faik-Əbul-Qasım Simcuri birləşmiş qüvvətləriylə 16 may 999-cu ildə apardığı savaşı qazandı və Xorasana hakim olub, qardaşı Nəsrı buraya vali olaraq təyin etdi. Bu sırada Samanilərin zəif durumundan yararlanan Qaraxanlılar hökmdarı Samani dövlətini yıxdı. == Ədəbiyyat == C. E. Bosworth (1963). The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994–1040 Edinburgh University Press, Edinburgh. OCLC 3601436 R. N. Fyre (1975). The Cambridge History of Iran, Volume Four: From the Arab Invasion to the Saljuqs. ISBN 0-521-20093-8 E. Merçil (1989).

Əbülfəvaris Əbdülməlik bin Nuh Samani (1004-cü ilin dekabrında vəfat edib) — Samanilər sülaləsinin hökmdarı. == Həyatı == II Nuhun oğludur. II Əbdülməlik, kiçik yaşından və dövlətinin son zamanlarını yaşamasından dolayı hökmdarlığı sırasında çox da təsirli ola bilməmişdir. II Mənsura güvənməyən Beytüzün və Faik adlı Samani sərkərdələri, 2 fevral 999-cu ildə qısa sürən səltənəti sırasında ölkədə yalnızca Mavəraünnəhrin bir bölümünə hakim ola bilən II Mənsurun yerinə taxta kiçik yaşda çıxan II Əbdülməliki çıxardılar.Samani taxtında Beytüzün və Faikin hegomon olması üzərinə hərəkətə keçən Mahmud, Beytüzün-Faik-Əbul-Qasım Simcuri birləşmiş qüvvətləriylə 16 may 999-cu ildə apardığı savaşı qazandı və Xorasana hakim olub, qardaşı Nəsrı buraya vali olaraq təyin etdi. Bu sırada Samanilərin zəif durumundan yararlanan Qaraxanlılar hökmdarı Samani dövlətini yıxdı. == Ədəbiyyat == C. E. Bosworth (1963). The Ghaznavids: Their Empire in Afghanistan and Eastern Iran 994–1040 Edinburgh University Press, Edinburgh. OCLC 3601436 R. N. Fyre (1975). The Cambridge History of Iran, Volume Four: From the Arab Invasion to the Saljuqs. ISBN 0-521-20093-8 E. Merçil (1989).

II Ərdəşir (fars. اردشیر‎, lat. Artaxerxes; 310-cu illər – 383) — Sasanilər sülaləsinin nümayəndəsi, şahənşah. == Həyatı == II Ərdəşirin doğum tarixi məlum deyil. II Şapurla qohumluq bağının dərəcəsi bilinmir.Bəzi bilgilərə görə onun qardaşıdır. Farslar ona "Nihoukar" ya da "Lütifkar" ünvanı verilmişdilər. Ərəblər isə onu "əl-Cəmil" adlandırırdılar. II Ərdəşir 383-cü ildə vəfat etdi.

I Nəsr ibn Əhməd (?-892) — 864-892-ci illərdə hakimiyyətdə olan, Samanilər sülaləsindən hökmdar. == Həyatı == I Nəsr bin Əhməd Səmərqənd şəhərində taxta yiyələnmişdi. == I Nəsr və Rudəki == Qüdrətli Samani hökmdarı I Nəsr ibn Əhməd (864-892) saray əhli ilə Heratın ətrafına ova çıxır. Şikar çox, hava əla, ov bir həftə çəkir, hökmdar hələ paytaxta, Buxaraya qayıtmaq barədə düşünmür. Saray əhli isə bezir, daha ovla məşğul olmaq istəmir, amma heç kim cürət edib hökmdara bunu deyə bilmir. Nəhayət, əyan-əşrəf sarayda nüfuz sahibi olan böyük şair Əbu Abdullah Cəfər Rudəkiyə (860-941) müraciət edir. "Nə qədər ov edərlər, arvad uşaq üçün darıxmışıq, bəlkə hökmdarı dilə tutasan. Buxara üçün burnumuzun ucu göynəyir…" Farsdilli xalqların "Şairlərin Adəmi" adlandırdığı Rudəki bu zaman şöhrətinin zirvəsində idi. Qədim mədəniyyətlərini, əvvəlki şöhrətlərini bərpa etmək istəyən farsdilli xalqlar üçün Rudəki qısa müddətdə əsl bayraqdara dönmüşdü. Rudəki misilsiz istedadı ilə qısa müddətdə əsl ədəbi fars poeziyasının təməl daşlarını qoya bildi.

Əbu İbrahim İsmayıl ibn Əhməd Samani (fars. ابو ابراهیم اسماعیل بن احمد سامانی‎, tac. Абу Иброҳим Исмоил ибни Аҳмади Сомонӣ, aprel 849, Fərqanə — 24 noyabr, 907) — Samanilərdən tanınmış əmir. == Həyatı == Abbasi xəlifəsi Məmun (hökmdarlığı 813-833) dönəmində Fərqanə valilisi olan Əhməd bin Əsədin kiçik oğluydu. Atasının yerinə keçən böyük qardaşı Nəsr bin Əhməd tərəfindən Buxara valiliyinə gətirildi. Bölgədəki qarışıqlıqları aradan götürdükdən sonra, bağlı olduqları Tahirilərin zəifliyindən yararlanaraq müstəqil bir hökmdar kimi davranmağa başladı. Bir yandan da böyük qardaşı Nəsr bin Əhmədə qarşı mübarizəyə girişərək ona üstünlüyünü qəbul etdirməyə çalışdı. İki qardaş arasındaki mücadilənin səbəbini qaynaklar aradaki fəsadçılara və Nəsrə ödənməsi gərəkən verginin verilməməsinə bağlasalar da, gerçək nədən böyük ehtimalla İsmayılin Buxara çəkisini artımağa çalışması və Nəsrin onu özünə rəqib olaraq görməsindən qaynaqlanmaqdadır. Nəsrin ölümündən (892) sonra da bütün Mavəraünnəhrə hökmdar oldu.

Seyid Əhməd Xan Məlik Sasani (1882–1967)—İran tarixçisi, diplomat == Həyatı == Seyid Əhməd Xan Məlik Sasani 1882-ci ildə Tehran şəhərində doğulmuşdu. Məlikülkittab ləqəbli Mirzə Məhəmmədhüseyn Hüseyni-Fərahaninin oğludur. Qacarlar və pəhləvilər dövrünün diplomat və tarixçilərindəndir. Möhtəşəmüssultan ləqəbini daşıyırdı. Təhsilini İsveçdə almışdı. Təhsilini tamamlayandan sonra Tehrana dönmüş Sultan Əhməd şah Qacarın sarayında çalışmışdı. Ona sarayda "Müəllim" deyirdilər. 1918-ci ildə Xarici İşlər nazirliyində işə düzəldi. Osmanlı dövlətinə İstanbul şəhərinə göndərilmişdi. Səfarətdə münşi kimi xidmət etmişdi.

İsmayıl Samani türbəsi — Orta Asiyada inşa edilən ilk türbə. Samanilər dövlətinin hökmdarı İsmayıl ibn Əhməd Samaninin türbəsidir. IX-XI əsrlərdə tikilmiş türbə dövrünün üstün memarlıq xüsusiyyətlərinə sahibdir və arxitekturasına görə bütün dünyada məşhurlaşmışdır. Burada I İsmayıl Samaninin atasıyla yanaşı, nəvəsinin də məzarının olduğu deyilsə də, 1927-ci ildə aparılan arxeoloji qazıntılar nəticəsində bu ehtimal özünü doğrultmamış və burada iki qəbrin olduğu aşkara çıxmışdır. Türbə monqol hücumları zamanı çöldə meydana gələn fırtınalar nəticəsində qumun altında qalmış və beləcə, əsrlər boyu dağılmaqdan mühafizə olunmuşdur. İslam dünyasında inşa edilmiş ilk türbələrdən biri hesab olunan tikili bu günə qədər hər hansısa dəyişikliyə məruz qalmamışdır. İçərisində kərpicdən beşik formasında hörülmüş böyük məzar olan türbənin özü də dördbucaqlı formada, kərpicdən tikilmişdir. Tikilinin üstü kərpiclərlə hörülmüş qübbəylə örtülmüşdür. Qübbənin təpə nöqtəsindəki işıqlandırma fənərləri erkən Osmanlı dövrü məscidlərinin qübbələrindəki fənərlərə bənzəyir. Türbənin dörd tərəfində şiş tağları olan qapılar var.

== Ərəb-Sasani müharibələri (633-651) == Ərəb Xilafətinin Sasanilər imperiyasını işğal etmak niyyəti ilə bağlı olaraq Ərəblərlə Sasanilər arasında baş vermiş müharibələr. Bu müharibələr şərti olaraq Ərəblərin (müsəlman ərəblərin) Sasani işğalı kimi də tanınır. Müharibə 633-cü ildə Ərəb ordularının hücumu ilə başlamış və 651-ci ilə qədər davam etmişdir. Müharibənin yekun nəticəsi olaraq Mesopatomiya, İran, Cənubi Qafqaz, Şərqi Anadolu və Xorasan ərəblər tərəfindən işğal olundu. Sasanilər imperiyası süqut etdi. İşğal olunmuş ərazilərdə İslam dini və İslam mədəniyyəti, Ərəb dili sürətlə yayıldı. == İştirakçı tərəflər və qoşunların vəziyyəti == Müharibədə əsas tərəflər Sasanilər imperiyası və Ərəb Xilafəti (Raşidilər Xilafəti) olmuşdur. Buna baxmayaraq Sasanilər imperiyasına daxil olan dövlətlər o cümlədən Qafqaz Albaniyası da müharibədə fəal iştirak etmişdir. Sasanilər tərəfdən müharibədə məşhur komandanlar bunlardır: Rüstəm Fərruxzad Bəhram Firuz Xosrov Bəhrami Çubin Mehrani Mardanşah İsfəndiyar Bəhrami Razi Mehrani Xurrazat CavanşirƏrəb Xilafəti tərəfindən komandanlar isə bunlardır: Xalid ibn Valid Səd ibn Əbu-Vəqqas Əbu-Musa Aşari Əmmar ibn Yasir Numan ibn Muqarrin Muqhira ibn Şuba Əhnaf ibn Qeys Abdullah ibn Amir Hüzeyfə əl-YəmanMüharibəni aparan hökmdarlar: Sasanilər tərəfdən: III Yezdəgird (632-651)Ərəblər tərəfdən: Əbu-Bəkr (632-634) I Ömər (634-644) = Müharibənin dini nəticələri = Sasanilər imperiyasında əsas din zərdüştlük idi.

İngiltərə-Misir Sudanı — 1899-cu ildən 1956-cı ilə qədər Misir və Böyük Britaniyanın kondominiumu. == Tarixi == === Misir ilə ittifaq === 1820-ci ildə Misir valisi Məhəmməd Əli Sudanın şimalını fəth etdi. Bölgənin uzun müddət Misirlə dil, mədəni, dini və iqtisadi oxşarlıqları və əlaqələri var idi. Sudan fironların dövründən başlayaraq tez-tez Misir hakimiyyəti altına düşürdü. Məhəmməd Əli Osmanlı imperiyasından ayrılmaq üçün öz gücünü fəal şəkildə genişləndirməyə çalışırdı. Bunun üçün Sudanın ona tabe olmasını istəyirdi. Onun və xələflərinin hakimiyyəti dövründə “Nil vadisində birliyi” qorumaq üçün Misir və Sudan vahid bir qurum kimi idarə olunurdu. Bu siyasət, ilk növbədə, hakimiyyəti dövründə Sudanın qalan hissəsinin böyük hissəsi fəth edilən İsmayıl Paşa tərəfindən davam etdirilib və gücləndirilibdir. === Böyük Britaniyanın iştirakı === 1869-cu ildə Süveyş kanalının açılması ilə Misir və Sudanın iqtisadi və strateji əhəmiyyəti xeyli artdı və bu, böyük dövlətlərin, xüsusən də Böyük Britaniyanın diqqətini cəlb etdi. On il sonra, 1879-cu ildə İsmayıl Paşa hökumətinin böyük xarici borcu onun vəzifədən uzaqlaşdırılması və Kavalalı Tofiq Paşanın dövlətinin başçısı olması üçün bəhanə oldu.

Birinci Göytürk-Sasani müharibəsi — Sasanilər ilə Qərb Göytürk Xaqanlığı arasında baş vermişdir Türklərin yanında başda Ağhunlar olmaq üzrə vassalları da iştirak etmişdir. İki dövlət arasındakı qarşıdurmalar Türklərin İrana basqınlarıyla başlamışdır. Sasani ordusunun uğurlu müdafiəsi nəticəsində Göktürk istilaları dayandırılmışdır. 558 ilində Sasani hökmdarı I.Xosrov Ağhunlara son vermək məqsədiylə Onoxlarla ittifaq etdi. Və qələbə nəticəsində Ceyhun çayının şimalı Türklərin, cənubu isə Sasanilərin idarəsi altına girdi. Buna baxmayaraq Türklər 580-ci illərin başından 588 ilinə qədər İpək Yolu üzərində vassalları Ağhunlarla birlikdə yürüş və talanlar etdilər. Buna görə Sasanilər məşhur sərkərdə Bəhram Çubinin (Mihranın) başcılığıyla seçmə bir ordunu Şərqə göndərdilər. (Bu sırada Sasani taxtında IV. Hürmüz var). Bəhram Çubin'in ordusu 12.000 nəfərlik seçmə Fars əsgərlərindən ibarət idi.Müttəfiq Türk ordusunun başında Ch'u-lo-hou xaqan var idi.Qanlı döyüşdə 300.000-lik Göytürk ordusu darmadağın edildi.Çu-lu xaqan bir oxla həlak oldu. Farslar türk işgalının qarşısını alıb Bəlx (Bactra) və Herat'ı azad etdilər.Bu məğlubiyyətdən sonra Türklər şimal-şərqə çəkildilər və xeyli müddət bu yerlərdə görünmədilər.

Birinci Göytürk-Sasani müharibəsi — Sasanilər ilə Qərb Göytürk Xaqanlığı arasında baş vermişdir Türklərin yanında başda Ağhunlar olmaq üzrə vassalları da iştirak etmişdir. İki dövlət arasındakı qarşıdurmalar Türklərin İrana basqınlarıyla başlamışdır. Sasani ordusunun uğurlu müdafiəsi nəticəsində Göktürk istilaları dayandırılmışdır. 558 ilində Sasani hökmdarı I.Xosrov Ağhunlara son vermək məqsədiylə Onoxlarla ittifaq etdi. Və qələbə nəticəsində Ceyhun çayının şimalı Türklərin, cənubu isə Sasanilərin idarəsi altına girdi. Buna baxmayaraq Türklər 580-ci illərin başından 588 ilinə qədər İpək Yolu üzərində vassalları Ağhunlarla birlikdə yürüş və talanlar etdilər. Buna görə Sasanilər məşhur sərkərdə Bəhram Çubinin (Mihranın) başcılığıyla seçmə bir ordunu Şərqə göndərdilər. (Bu sırada Sasani taxtında IV. Hürmüz var). Bəhram Çubin'in ordusu 12.000 nəfərlik seçmə Fars əsgərlərindən ibarət idi.Müttəfiq Türk ordusunun başında Ch'u-lo-hou xaqan var idi.Qanlı döyüşdə 300.000-lik Göytürk ordusu darmadağın edildi.Çu-lu xaqan bir oxla həlak oldu. Farslar türk işgalının qarşısını alıb Bəlx (Bactra) və Herat'ı azad etdilər.Bu məğlubiyyətdən sonra Türklər şimal-şərqə çəkildilər və xeyli müddət bu yerlərdə görünmədilər.