Lüğətlərdə axtarış.

Fotometriya (astronomiya) — astronomiyanın göy cisimlərinin elektromaqnit şüalanmasının axınlarının və intensivliyinin ölçülməsi, habelə bunun üçün üsul və üsulların işlənib hazırlanması ilə məşğul olan bölməsi. Yalnız radiasiya miqdarının deyil, həm də dalğa uzunluqları üzrə paylanmasının ölçüldüyü halda, spektroskopiya termini istifadə olunur. == Metodologiya == Fotometriyanı yerinə yetirmək üçün istifadə olunan üsullar ölçmələrin aparıldığı dalğa uzunluğu diapazonundan asılıdır. Ən sadə variantda fotometriya teleskopda radiasiya toplayaraq həyata keçirilir. Bundan əlavə, işığa həssas alətlərdən istifadə edərək işıq enerjisinin sonradan tutulması və qeyd edilməsi ilə xüsusi optik filtrlər vasitəsilə qəbul edilmiş elektromaqnit şüalanmanı ötürmək mümkündür. Ölçmə sisteminin konsepsiyasına bir sıra lentlər daxildir. Tarixən spektrin yaxın infraqırmızı və uzun dalğalı ultrabənövşəyi bölgələrində fotometriya eyni obyektdən gələn işığın intensivliyini onun şüasını fotohəssas elementə yönəltməklə ölçmək üçün nəzərdə tutulmuş fotoelektrik cihaz olan fotometrdən istifadə etməklə həyata keçirilirdi. Sonradan bu fotometrlər əsasən eyni vaxtda bir neçə obyektin şəklini çəkə bilən CCD kameralarına əsaslanan cihazlarla əvəz olundu. Bununla belə, fotoelektrik fotometrlər hələ də bəzi tətbiqlərdə, məsələn, yüksək qətnamə tələb olunmadığı hallarda istifadə olunur. 1896–1898-ci illərdə Şvarşilzd Vyanadakı Kufner Rəsədxanasındaassistent kimi çalışdı, burada astronomik fotometriya üçün ekspozisiya müddətini təyin etmək üçün bir düstur işləyib hazırladı və fotoqrafiyada qeyri-mütənasiblik fenomenini kəşf etdi.

İodometriya — yod və ya kalium yodidin iştirakı ilə oksidləşmə-azalma reaksiyalarına (oksidimetriyanın bir növü) əsaslanan maddələrin təyin edilməsi üçün titrimetrik (həcmli) analizdir: I 3 − + 2 e − ⇄ 3 I − {\displaystyle {\mathsf {I_{3}^{-}+2e^{-}\rightleftarrows 3I^{-}}}} Bu reaksiya üçün standart elektrod potensialı +0.545 V-dir. Reaksiya üçün: I 2 + 2 e − → 2 I − {\displaystyle {\mathsf {I_{2}+2e^{-}\rightarrow 2I^{-}}}} standart elektrod potensialı +0.536 V-dir. Birbaşa l2 məhlulu ilə iodometrik titrləmə, xüsusən azaldıcı maddələrin Kl-in iştirakı ilə titrlənməsi üçün istifadə edilə bilər: Bu metod As (III), Sn (II), Sb (III), sulfidlər, sulfitlər, tiosulfatlar və s. konsentrasiyasını təyin edir: N a 2 S O 3 + H 2 O + I 2 → N a 2 S O 4 + 2 H I {\displaystyle {\mathsf {Na_{2}SO_{3}+H_{2}O+I_{2}\rightarrow Na_{2}SO_{4}+2HI}}} Reaksiya olunmamış miqdarı natrium tiosulfatın titrlənməsi ilə, yodun çoxu ilə azaldıcı maddələr təyin etmək də mümkündür. Dolayı iodometrik titrləmə oksidanları titrləmək üçün istifadə olunur; bu vəziyyətdə, təyin ediləcək maddələr bir natrium tiosulfat məhlulu ilə titrlənən yod meydana gətirmək üçün Kl-nin çoxluğu ilə qarşılıqlı təsir göstərir. Bu metod Cu(II), H2O2, Br2, BrO3-, ClO- konsentrasiyasını təyin etmək üçün istifadə olunur: 2 K I + H 2 O 2 → 2 K O H + I 2 {\displaystyle {\mathsf {2KI+H_{2}O_{2}\rightarrow 2KOH+I_{2}}}} 2 N a 2 S 2 O 3 + I 2 → N a 2 S 4 O 6 + 2 N a I {\displaystyle {\mathsf {2Na_{2}S_{2}O_{3}+I_{2}\rightarrow Na_{2}S_{4}O_{6}+2NaI}}} İometrik analiz metodu H+ ionlarının konsentrasiyasını təyin etmək üçün də istifadə olunur: I O 3 − + 5 I − + 6 H + → 3 I 2 + 3 H 2 O {\displaystyle {\mathsf {IO_{3}^{-}+5I^{-}+6H^{+}\rightarrow 3I_{2}+3H_{2}O}}} İodometrik analiz metodu həm də üzvi həlledicilərdə suyun təyini üçün Fişer metodunun əsasını təşkil edir. Titrlənmənin son nöqtəsini təyin etmək üçün ən çox görülən göstərici yod ilə parlaq rəngli tünd göy qatqı əmələ gətirən nişastadır. α-pironun bir törəməsi olan kumarin digər göstəricidir. Titrlənmənin son nöqtəsi fiziki-kimyəvi analiz üsulları - potensiometrik, amperometrik və s-dır. Titrlənmənin son nöqtəsini təyin edərkən səhvlər yodun dəyişkənliyi ilə, atmosfer oksigen ilə oksidləşməsi, asidik bir mühitdə sodyum tiosulfatın parçalanması və ya bir qələvi mühitdə natrium tiosulfatın yod ilə reaksiyası səbəbindən fərqli bir reaksiya mexanizmi ilə kalium yodid konsentrasiyasının dəyişdirilməsi ehtimalı əlaqələndirilir.

Fotometrik anlayışlar — Maddədə həyəcanlanma vəziyyətindən normal vəziyyətə qayıdarkən elektronların keçməsi nəticəsində əmələ gələn atomların, ionların, molekulların və bu maddələrin daha mü- rəkkəb hissəciklərinin işıqlanması lüminessensiya adlandırılır. Maddənin lüminessensiyasının başlanması üçün ona kənardan müəyyən miqdarda enerji çatdırmaq vacibdir. Maddə hissəcik-ləri onlara çatdırılan enerjini udaraq, müəyyən müddət ərzində o halda qalmaqla həyəcanlanma vəziyyətinə keçir. Sonra onlar həyəcanlanma enerjisinin bir hissəsini lüminessensiya kvantları şəklində itirərək sükunət halına qayıdır. Ultrabənövşəyi və görünən tezliklərin optik diapazonunun işıq şüalarının təsiri altında əmələ gələn işıqlanma, həyəcanlanma səviyyəsinin növündən və bu vəziyyətdə qalma müddətindən asılı olaraq fluoressensiya və fosforessensiya kimi iki növə ayrılan fotolüminessensiya adını daşıyır. == Fotometriya == Analitik və biokimyəvi tədqiqatlarda tez-tez rəngsiz məhlulun rəngli məhlula çevrilməsi ilə nəticələnir ki, bu da müəyyən dalğa uzunluqlu işıq şüalarını udmaq qabiliyyətinə malikdir. Əgər qırmızı rəng intensiv udularsa onda məhlul yaşıl və ya göy rəngdə, bənövşəyi rəng udulursa məhlul sarı olur. Müxtəlif dalğa uzunluqlu işığın udulmasını göstərən qrafik spektral əyri adlanır. Adətən fotometriyada ən yüksək işıq udma oblastından istifadə edilir. Əyridə maksimumun miqdarı variasiya edə bilər, ancaq adətən görmə oblastında bir-iki maksimumu olur.

Fotometrik analiz üsulları Fotometrik analiz üsullarında maddənin miqdarının təyin olunması onun işıq udmasının ölçülməsi ilə müəyyən olunur. Fotometrik analiz zamanı müxtəlif tipli reaksiyalardan istifadə edilir. Qeyri-üzvi maddələrin təyini üçün çox vaxt rəngli kompleks birləşmələrin alınması və onların işıq udması öyrənilir. Əksər metal və qeyri metallar kompleksəmələgətirməyə meylli olur və ya rəngli komplekslərlə birləşməyə meylli olurlar. Ona görə də elementlərin fotometrik üsullarla təyin üçün geniş tətbiq imkanları olur. Hal-hazırda demək olar ki, bütün elementlərin və ya onların birləşmələrinin fotometrik üsullarla təyini var. Bu zaman sadə fotometrik üsullar istifadə edilir. Üzvi maddələrin fotometrik təyini üçün sintez üsullarından istifadə olunur. Sintez üsulları ilə həm də qeyri-üzvi maddələr kompleks əmələ gətirir, məsələn sulfidlərlə və ya nitridlərlə. Fotometrik analiz zamanı geniş istifadə olunan reaksiyalardan biridə oksidləşmə - reduksiya reaksiyalarına əsaslanır.