Поиск по словарям.

Cümə – dünyanın bir çox ölkələrində həftənin sayca beşinci ( bəzilərində altçncı ) günü. ISO 8601 beynəlxalq standartına görə yeddi günlük həftənin beşinci günüdür. Cümə həftədə cümə axşamı günü ilə şənbə günü arasında yerləşir. Rəsmi sənədlərdə cümə bəzən qısaldılmış şəkildə c.- da yazılır. " Cümə " sözü ərəb dilindəki " يوم CM'A " "toplanmak" ( toplam ) sözündən irəli gələrək yaranmışdır. Qədim Romada cümə günü gözəllik ilahəsi Veneraya, qədim alman tayfalarında Freyya qadın allahına həsr edimişdi.Ona görə də ingilis dilində cümə günü Friday adlanır. Beşgünlük iş həftəsi qəbul edilmiş ölkələrdə cümə günü istirahıət günüdən əvvəlki gün olduğundan işçilərin işə bir qədər laqeyd yanaşması hiss edlir. Rusiyada Pasxa dini bayramından sonra on həftə ərzində hər cümə günü ticarət yarmarkası keçirilirdi. İslam ölkələrində cümə günü qeyri – iş günüdür və kütləvi surətdə inasnlar məscidlərdə namaz qılırılar. ABŞ-də cümə günü haqqında deyirlər "TGIF" —"Thank God It’s Friday" (" Sağ ol, Allah , bu gün cümədir!") Qədim türk dilində bu günün adı, Altıncı Gün və Altınç dır.

Bazar-Cümə — İranın Gilan ostanında yerləşən şəhər. Bazar-Cümə əhalisinin əksəriyyətini giləklər təşkil edir.

Bazar-Cümə — İranın Gilan ostanında yerləşən şəhər. Bazar-Cümə əhalisinin əksəriyyətini giləklər təşkil edir.

Cümə axşamı – dünyanın bir çox ölkələrində həftənin sayca dördüncü günü. ISO 8601 beynəlxalq standartına görə yeddi günlük həftənin dördüncü günüdür. Cümə axşamı həftədə çərşənbə günü ilə cümə günü arasında yerləşir. Rəsmi sənədlərdə cümə axşamı bəzən qısaldılmış şəkildə c.a.- da yazılır. İslam dininə görə vəfat etmiş insanın yeddisindən sonra qırxına qədər hər cümə axşamı anım günü keçirilir. Ərəb dilində "cümə axşamı" "toplanmaqdan əvvəlki gün" (cümə namazında müsəlmanların bir yerə toplanması) mənasını verir. Qədim romalılarda cümə axşamı mifologiyaya görə Yupiterə, qədim slavyanlarda isə ildırım allahı Peruna həsr edilmişdi. Yaponca "cümə axşamı" "ağac günü" kimi səslənir (木曜日). Portuqalca "cümə axşamı" "beşinci gün" kimi səslənir (quinta-feira). == Maraqlı faktlar == Böyük Britaniyada seçkilər bir qayda olaraq cümə axşamı keçirilir.

Cümə məscidi — müxtəlif dövlətlərdəki cümə məscidləri.

Cümə namazı — cümə günləri zöhr namazı əvəzinə qılınır. İslam dinində, müsəlmanlar cümə namazını məsciddə camaatla bərabər qilmalıdılar. Bu namaz iki xütbə və iki rəkətlı namazdan ibarətdir. Xütbələr ayaq üstə oxunur. Peyğəmbərin (s) xütbəni ayaq üstə oxumasını bu ayə təsdiqləyir: "Onlar bir alış-veriş, yaxud bir əyləncə gördükləri zaman səni ayaq üstə (minbərdə xütbə oxuduğun halda) qoyub ona tərəf cumdular." == Quran ayəsi == Ey iman gətirənlər! Cümə günü namaza çağırıldığınız zaman Allahı zikr etməyə tələsin və alış-verişi buraxın. Bilsəniz, bu sizin üçün nə qədər xeyirlidir!

Cümə salamlığı — Osmanlılarda padşahın əhaliylə birlikdə cümə namazı qılması və bu əsnada baş tutan mərasim. Tarix boyunca İslam dövlətlərində sikkə kəsdirmək və xütbə oxutmaq hökmdarlığın önəmli ünsürlərindən hesab edilirdi. Xütbə cümə namazında hökmdarın adına oxunurdu və hökmdar da cümə namazını yaxınlıqdakı məscidlərin birində əhaliylə birlikdə qılırdı. Hökmdarın bu məqsədlə məscidə getməsi və məsciddən qayıtması Osmanlılarda cümə salamlığı və ya salamlıq rəsmi adı verilən mərasimlə baş tuturdu. Hökmdar və xalq arasındakı birliyi təmin edən cümə salamlığı yalnız dini olaraq deyil, eyni zamanda hüquqi, sosial və mədəni yönlərdən önəmli rol oynayırdı. Osmanlı dönəmində son cümə salamlığı xəlifə Əbdülməcid Əfəndinin 29 fevral 1924-cü ildə qıldığı namaz əsnasında baş tutmuşdur. == Mənbə == BA, HH, nr. 49.435; BA, İrade-Dahiliye, nr. 38.202; BA, Cevdet-Saray, nr. 576, 2215, 3289; İbn Kemal, Tevârîh-i Âl-i Osmân, I. Defter, s.

Molla Cümə (tam adı: Süleyman Salah oğlu Orucov; d. 1854, Aşağı Layısqı, Nuxa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası — ö. may 1920, Aşağı Layısqı, Nuxa qəzası, Azərbaycan SSR) — Azərbaycan aşığı və şairi. Molla Cümənin həyatı haqqında ən səhih mənbə şeir və dastanlarıdır. Molla Cümənin anadan olma tarixi indiyə qədər təxmini qeyd edilmişdir. O, 1854-cü ildə Nuxa qəzasının Aşağı Layısqı kəndində anadan olmuşdur. "Molla" təxəllüsünü ona savadlı olduğu üçün verilmişdir. Molla Cümənin əsas peşəsi əkinçilik olmuşdur. Qax, Zaqatala, Balakən varlılarının zəmisində biçin biçmiş və bundan aldığı zəhmət haqqı ilə ailəsini dolandırmışdır. Molla Cümə ilk təhsilini Aşağı Göynük kəndində İbrahim Əfəndizadənin mədrəsəsində almışdır.

62-ci surə

Cümə məscidi — Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının Dərbənd şəhərində yerləşən məscid. Bu, müsəlmanların ibadəti üçün tikilmiş ən qədim məscid olmaqla yanaşı, həm də İslam aləmində ən qədim məscidlərdən biridir. == Ümumi məlumat == Sasanilər İmperiyası tərəfindən möhkəmləndirilmiş Dərbənd Yaxın Şərqdə qədim şəhərlərdən biri sayılırdı. VIII əsrdə Məsləmə ibn Əbdülmalikin başçılığı ilə ərəblərin Qafqaza birinci yürüşləri zamanı şəhər işğal olundu. Ərəblər Dərbəndə xüsusi diqqət yetirmiş, hətta onu Bab-əl Əbvab – yəni "Qapılar qapısı" adlandırmışlar. Ərəb sərkərdəsi xilafətin Azərbaycan canişini Məsləmə ibn Əbdülmalik Suriyadan Dərbəndə 24000 əsgər köçürərək şəhəri 4 hissəyə və ya məhəllələrə ayırdı. Hər məhəllənin öz məscidi inşa olunmaqla yanaşı eyni zamanda hicri tarixi ilə 115-ci ildə (miladi 733-734-cü il) ümumşəhər Cümə məscidi inşa olundu. == Memarlığı == Geniş bir meydanda Şərqdən Qərbə doğru istiqamətlənərək düzbucaqlı daş hasarla (67x17m) əhatə olunmuş Cümə məscidinin plan strukturu sütun düzülüşü ilə kvadrat formalı 3 nefə ayrılıb. Məscid şimaldan cənuba doğru istiqamətlənmiş mərkəz xəttin oxvarı daş günbəzlə örtülmüş kvadrat formalı zalla tamamlanır. Plan strukturu baxımından məscidin birbaşa analoqu olmayan daxili hissəsi eni istiqamətində çoxsaylı hissələrə bölünərək nəhəng memarlıq orqanizminə dinamik xarakter verir.

Makki Davudov adına Geldeqan Mərkəzi Məscidi (çeç. Гелдагана маьждиг Даудова Макка цӀарах дина) — Geldeqan kəndinin mərkəzi küçədə yerləşən baş Cümə məscidi. Dini ibadətgah Geldeqan kəndinin əsas simvolu və görməli yeridir. == Tarixi == 1883-cü ilə kimi Geldeqan kəndində 5 məscid, o cümlədən, əsas Cümə məscidi və 4 məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirdi. 2010-cu ildə Geldeqanda Makki Davudov adına məscidin təməli qoyulmuş, tikintisi 2011-ci ilin oktyabrında başa çatdırılmışdır. Məscid rəsmən 25 oktyabr 2011-ci ildə açılıb. Məscidin təntənəli açılışına kənd sakinləri toplaşmış, Çeçenistan Respublikasının əsas rəsmiləri gəlmiş, respublikanın rəhbəri Ramzan Kadırov isə əhali qarşısında çıxış etmişdir. Məscid Ramzan Kadırovun adından onun ən yaxın silahdaşı, Çeçenistan Respublikası Parlamentinin sədri Maqomed Daudovun anası - Makki Daudovanın şərəfinə ucaldılıb. == Memarlığı == Geldeqan cümə məscidinin bina nadir ağ mərmərlə işlənib. Binada tamamlama işlərində istifadə edilən mərmər Türkiyədən gətirilib.

Kordova Cümə məscidi(isp. Mezquita-Catedral de Córdoba) — Kordova əmiri I Əbdürrəhmanın xanəmının şərəfinə tikdirdiyi məscid (lang-en|Cathedral of Our Lady of the Assumption) (isp. Catedral de Nuestra Señora de la Asunción) İspaniyanın Əndəlüs bölgəsində yerləşən daha sonra Müqəddəs Məryəm Kafedralı kilsəsi adlanan Kordova Yeparxiyasının Katolik Kafedralı. Quruluşca Mavritaniya memarlığının qazanılmış abidələrindən biri olaraq qəbul edilir. Ənənəvi hesaba görə,daha öncə,kiçik bir Vestqot krallığı kilsəsi,Bazilika memarlıq üslubundakı Müqəddəs Vikent Lerinski Katolik kilsəsi olmuşdur .784-cü ildə I Əbdülrəhman, sonrakı müsəlman hökmdarları tərəfindən xeyli genişləndirilən Böyük Məscidin inşasını əmr edir. Kordova, Rekonkista dövründə 1236-cı ildə xristianlar tərəfindən ələ keçirilir və bina Roma Katolik Kilsəsinə çevrilir, daxili interyerinin bazilika memarlıq planına uyğunlaşması ilə XVI əsrdə tam olaraq İntibah dövrünün tələblərinə uyğun xristian kilsəsinə məbədinə çevrilməsi yekunlaşır. 2000-ci illərin əvvəllərindən bəri Kordova Kafedralındakı müsəlman icmasına burada namaz qılmaları üçün icazə verdilər . Bu müsəlman icması həm İspaniyadakı, həm də Vatikandakı kilsə rəhbərliyi tərəfindən dəfələrlə rədd edilmişdi. == Mənşəyi == Ümumiyyətlə inanılır ki,Məscid-Kafedral əvvəlcə Müqəddəs Vikentiy Lerinski monastrı olmuş, Pireney yarımadasının ərəblər tərəfindən fəthindən sonra, müsəlmanlar və xristianlar tərəfindən bölüşdürüldü. Tikilinin bucürə paylaşmasının təşkili 784-cü ilə qədər davam etdi,tikilinin xristianlara aid hissəsinin I Əbdürrəhman tərəfindən satın alındıqdan, sonra orijinal quruluş sökülməyə və yerində Kordovanın möhtəşəm məscidini tikilməyə başladı.

Küntə Hacı Kişiyev adına Kurçaloy cümə məscidi (çeç. Куршлойн гIалар Киши Кунт-Хьажи цӀарах маьждиг) — Çeçenistan Respublikasının Kurçaloy şəhərinin tarixi mərkəzi hissəsində yerləşən müsəlman dini ibadətgahı. Məscid cümə məscidi statusuna malikdır. Burada eyni vaxtda 5000-ə qədər insanın ibadət etməsi üçün şərait vardır. == Tarixi == Kurçaloydakı köhnə məscidin banisi Küntə Hacı Kişiyevdir (1796–1867). Yerli tarixçilərin fikrincə, ilk köhnə Kürçaloy məscidi təxminən 1840-cı illərdə tikilmişdir. Məscid əvvəlcə kiçik bir ibadət evi idi. Sonra bir neçə dəfə genişləndirilərək yenidən inşa edilmişdir. 2007-ci ildə Çeçenistan Respublikasının Prezidenti Ramzan Kadırov məscidin genişmiqyaslı yenidən qurulması təşəbbüsü ilə çıxış etdi. 2008-ci ildə yeni məscidin tikintisinə başlanıldı.

Tamerlan Musayev adına Mayrtup cümə məscidi (çeç. Майртупар маьждиг Тамерлан Мусаев цӀарах дина) — Çeçenistan Respublikasının Kurçaloyevski rayonu Mayrtup kəndində əsas cümə məscidi. Məscid eyni vaxtda 5000-ə qədər insanın ibadət etməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. == Tarixi == 1883-cü ilə qədər Mayrtup kəndində 7 məscid, o cümlədən, əsas Cümə məscidi və 6 məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirdi. 2019-cu ildə Mayrtup kəndində Tamerlan Musayev adına məscidin təməli qoyulmuş, tikintisi 2020-ci ilin noyabrında başa çatdırılmışdır. Məscid 20 noyabr 2020-ci ildə açılmışdır. Kənd sakinləri məscidin təntənəli açılışına toplaşmış, tədbirə Çeçenistan Respublikasının əsas rəsmiləri gəlmişdilər. Çeçenistan Respublikasının başçısı Ramzan Kadırov rəsmi mərasimdə çıxış etmişdir. Açılışdan sonra rəsmi qonaqlar yerli sakinlərlə birlikdə yeni məbədin divarları arasında ilk cümə namazını qılıb. Məscid 2019-cu ilin iyulunda Rostov vilayətində qəza nəticəsində həlak olmuş Rusiya Federasiyası Daxili İşlər Nazirliyinin Şali rayonu İdarəsinin keçmiş rəisi Tamerlan Musayevin adını daşıyır.

Moskva Cümə Məscidi — Rusiyanın Moskva şəhərindəki ən böyük və əzəmətli məscidi. 2015-ci il sentyabrın 23-də məscidin yenidənqurma və bərpa işlərindən sonra açılışı olub. Açılış mərasimində Rusiya prezidenti Vladimir Putin, Türkiyə prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan, Fələstin Dövlət Başçısı Mahmud Abbas da iştirak edib. Tədbirə Tatarıstan prezidenti, Çeçenistan, Dağıstan, eləcə də Rusiyanın digər subyekt başçıları, Azərbaycanın Rusiyadakı səfiri Polad Bülbüloğlu, Moskva meri Sergey Sobyanin, Ümumrusiya azərbaycanlılar Konqresinin, Azərbaycandakı əfqan icmasının və tatar diasporunun nümayəndələri və digərləri də qatılıb. Məscidin sahəsi bərpadan sonra 20 dəfə artırılaraq 19 min kvadratmetrə çatdırılıb. Bərpadan sonra məsciddə eyni vaxtda 10 min möminin namaz qıla biləcək. Altı mərtəbəli məsciddə 7 lift var. Məscidin günbəzi 46 metr, diametri 27 metrdir. Məscidin minarələrində quraşdırılmış eyvanlardan bütün Moskva şəhərini seyr etmək mümkündür. Məscidin tikintisinə 170 milyon dollar xərclənib.

Nalçik Cümə Məscidi (kab.-çərk. Налшык и курыт мэжджытqaraç.-balk. Налчыкъ орта межгит) — Kabarda-Balkar Respublikasının Nalçik şəhərinin əsas mərkəzi cümə məscidi. Nalçik Cümə Məscidi şəhər meydanlarından birində, Şogentsukov prospekti ilə Osetinskaya küçəsinin kəsişməsində yerləşir. Məscidin rəsmi ünvanı Şoqençukov prospekti, 41-dir. Məscidin dizayn layihəsi memar Andrey Asanovdur. Məscid layihəsi Nalçik şəhəri rəhbərliyi tərəfindən Rusiya Memarlar İttifaqının Kabardino-Balkar təşkilatı ilə birlikdə keçirilən müsabiqədə seçilib. Nalçik şəhərində yeni bir məscidin inşasına 2000-ci ilin əvvəllərində keçmiş Yunost kinoteatrının yerində başlanmışdır. Daxili və xarici bəzək işlərində əsasən yerli daş və daşı təqlid edən süni materiallardan istifadə edilmişdir. Nalçik Cümə Məscidi rəsmi olaraq 20 May 2004-cü ildə ibadətçilərin üzünə açılmışdır.

Cümə məscidi – Naxçıvandakı Atabəylər memarlıq ansamblının ən monumental tikililərindən biridir. XX əsrin əvvəllərində uçurularaq məhv edilmiş bu nadir memarlıq abidəsinin plan-məkan quruluşu haqqında XIX əsrdə çəkilmiş rəsmlər və foto təsvirlər aydın təsəvvür yaradır. Mərənd və Urmiya məscidləri kimi Naxçıvan cümə məscidinin də günbəzlə örtülən kubvari gövdəsinin güney üzündən başqa, qalan üzlərinin hər birində iki sivri açırım olmuşdur. Bu fakt göstərir ki, Mərkəzi Azərbaycanda XII əsrdə yerli monumental cümə məscidi tipi işlənib hazırlanmışdı. Foto sənədlərə əsasən Naxçıvan cümə məscidinin məqsurəsinin üç yandan yerləşgələrlə dövrələndiyi bəlli olur. Ancaq bu yerləşgələrin necəliyini daydınlaşdıran dəlillər yox dərəcəsindədir. Bu baxımdan V. A. Engelqardın XIX yüzildəki məlumatı maraq doğurur. Onun yazdığına görə "Bu türk məscidi yonulmuş daşdan qurulmuş tağları olan iri tikilidir və onun içərisində yüksək işlməli müxtəlif yapma (gəctəraşlıq) naxışlar görünür. Binanın bir bölümü artıq uçmuşdur, qalanı sə uçmaq təhlükəsindədir. Ondan 50 sajen (təqribən 107 m) aralıda vaxtilə bu məscidə aid olan və yanlarında hər biri 10 sajen (təqribən 42 m) ucalıqda qoşa minarəli qapı var.

Ordubad Cümə məscidi və ya Şah Abbas məscidi— Ordubad şəhərinin tarixi mərkəzində yerləşən XVII əsrə aid tarixi məscid binasıdır. I Şah Abbasın fərmanı ilə Naxçıvan-Marağa memarlıq məktəbi üslubundainşa edilmişməscid, Ordubad şəhərin mərkəzi meydanında ən hündür yerdə ucaldılıb. Ordubadda-orta əsrlərə aid memarlıq abidəsi.Şəhərin mərkəzi meydanının ən hündür yerində ucalan məscid möhtəşəmliyi ilə diqqəti cəlb edir. Məscidin memarlıq görkəmi 17-18 əsrlərə aid abidələrin başlıca cəhətlərini özündə daşımaqdadır.Cümə məscidinin şərq qapısı üzərindəki daş lövhədə I Şah Abbasın nəsx xətti ilə farsca beş sətirlik fərmanı həkk edilmişdir. 1604-cü ilə aid olan bu fərmanda deyilir: . Bu fərman da Cümə məscidinin son orta əsrlərdə formalaşdığını deməyə əsas verir.Lakin məscidin plan quruluşu, bəzi elementləri və bədii tərtibatı onun ilkin əsasının daha qədim olduğunu göstərir. XVII əsrdə isə məscidin əsaslı şəkildə bərpa edildiyi güman olunur. Məscidin içəri divarlarındakı həndəsi formalı ornamentlər Naxçıvanın qədim abidələrindəki rəsmləri xatırladır. Bəzi mənbələrə görə, 1902-1903-cü ildə məsciddə təmir işləri aparılarkən tapılmış bir kərpicdəki yazıdan onun 12-13-cü əsrlərdə tikildiyi aydın olur. Cümə məscidinin cənubundakı meydanda vaxtilə karvansaralar, dükanlar olmuşdur.

Oysxara cümə məscidi (çeç. Ойсхар маьждиг) — Qudermes rayonunun Oysxara qəsəbəsinin tarixi mərkəzi hissəsində yerləşən məscid. Məsciddə ibadət zamanı beş minə qədər insan yerləşə bilər. Oysxara qəsəbəsindəki köhnə Cümə məscidi 1998-ci ildə tikilib. 2017-ci ilin əvvəlində Oysxara kəndinin sakinləri köhnə məscidin bu qədər sayda dindarı qəbul edə bilmədiyi üçün yeni məscid tikmək xahişi ilə respublika rəhbərinə müraciət ediblər. 2017-ci ilin may ayında Oysxara kəndinə Çeçenistan Respublikasının başçısı Ramzan Kadırov baş çəkdi, onun girişində yeni xəstəxana, məscid və idman kompleksinin tikintisi təşəbbüsü ilə çıxış etdi. İki gündən sonra respublika rəhbəri yenidən kəndə gələrək kompleksin tikintisi üçün bünövrə atılması mərasimində iştirak etdi və təxminən bir ay sonra, iyunun 7-də 5000 nəfərlik məscidin tikintisi başladı. Məscid Sulim Kadırovun adını daşımalı idi. Respublika başçısı Ramzan Kadırovun nəslindən olan dini lider Sulim Kadırov 1930-cu illərdə uşaqlara Quran öyrətdiyinə görə həbs edilərək sürgünə göndərilib, on dörd ilini QULAQ düşərgələrində keçirib, sonra oradan Qazaxıstana sürgün edilib. Respublikanın ilk prezidenti Əhməd Kadırovun anadan olmasının 69-cu ildönümünə təsadüf edən məscidin təntənəli açılışı 21 avqust 2020-ci ildə baş tutdu.

İlyas Bonoyevski adına Qexi cümə məscidi (çeç. ГихтӀа маьждиг Ильяс Бенар цӀарах дина) — Çeçenistan Respublikasının Urus-Martan rayonunun Qexi kəndində yerləşən dini ibadətgah. Məsciddə eyni anda ibadət üçün 5000 nəfər tutuma malikdir. 1874-cü ilə qədər Qexi kəndində 5 məscid, o cümlədən əsas Cümə məscidi və 4 məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirdi. Bir müddət sonra, 1889-cu ildə çar idarələrinin rəsmi statistikasına görə, Qexidə artıq 11 məscid fəaliyyət göstərirdi. Qexi kəndindəki köhnə keçmiş kafedral məscid 1913-cü ildə tikilmiş və ibadət zamanı 150-yə yaxın adamı qəbul etməyə malik idi. 2 yanvar 2015-ci ildə beş minə qədər möminin eyni vaxtda namaz qıla biləcəyi yeni məscid açıldı. Məscid çar hakimiyyəti tərəfindən 1864-cü ildə Şeyx Kunta Hacı Kişiyevlə birlikdə sürgünə göndərilmiş Ramzan Kadırovun əcdadı İlyas Benoyevskinin (Kunta Hacı Kişiyevin müridi) adını daşıyır. Dini ibadətgahın memarlığı iki üslubu — klassik Osmanlı memarlığı və Bizans üslubunu birləşdirir. Qexi mərkəzi məscidi müsəlmanların əsas ziyarətgahı olan Məscidül-Həram məscidinə (ehtiyat məscidi) tərəf yönəldilmişdir.

Hacı Taşu adına Qudermes cümə məscidi (çeç. Гуьмсер маьждиг Ташу-Хьаьж цӀарах дина) — Çeçenistan Respublikasının Qudermes şəhərində əsas cümə məscidi. Məsciddə eyni vaxtda 7000-ə qədər insan ibadət edə bilər. 1883-cü ilə qədər Qudermes kəndində 4 məscid, o cümlədən, əsas cümə məscidi və 3 məhəllə məscidi fəaliyyət göstərirdi. Hacı Taşu məscidi Çeçenistan Respublikasının Qudermes şəhərində, 84-cü dəniz piyadaları briqadasının küçəsində yerləşir. Hacı Taşu (Vokkha Xyazha) Sayasanski məşhur ilahiyyatçı, döyüşçü, islam mücahidi, Çeçenistan Respublikasının ən hörmətli müqəddəslərindən biridir. Qudermes şəhərinin əsas məscidi 23 avqust 2011-ci ildə açılmışdır. Məscidin açılışı Çeçenistan Respublikasının Prezidenti Əhməd Kadırovun 60 illik yubileyinə təsadüf etmişdir. Qudermes cümə məscidi Səudiyyə Ərəbistanında müsəlmanların əsas ziyarətgahı olan Məscidül-Həram (ehtiyat məscidi) istiqamətinə doğru yönəldilib. Məscid binası ətaf ərazi ilə birlikdə yeddi mindən çox dindarı qəbul etməyə qadirdi.

Oğuz Cümə məscidi — Oğuz şəhərində yerləşən məscid. == Tarixi == Məscidin inşa tarixi 1990-1995-ci illərə aiddir. Həyətyanı sahəsi 4000 kvadratmetr, iç sahəsi isə 16x10 metrdir. Məscid mişar daşı və bişmiş kərpiclə inşa edilib. Məscid binası formaca dördbucaqlıdır. Damı ağ dəmir təbəqə ilə örtülüb. Minarəsi Osmanlı memarlıq üslubunda tikilib. Hündürlüyü 23 metrdir. Döşəmədən tavana qədər olan hündürlük isə 6 metrdir. Minarəni tikən usta Şahiddir.

Paris Böyük məscidi (fr. Grande Mosquée de Paris) — cəmi məscidi, Parisin V — Latın məhəlləsində, Bitkilər bağının yanında, Luvrdan 2,6 km cənub-şərqdə yerləşir. Bir hektar ərazini əhatə edən Paris məscidi Fransanın ən böyük məscidlərindən biridir. Birinci Dünya müharibəsindən sonra Fransanı Almaniya qoşunlarına qarşı müdafiə edən müsəlman döyüşçülərin şərəfinə ucaldılmışdı. Məscid Mudxar üslubunda inşa edilmişdir. Tək minarəlidir və minarənin hündürlüyü 33 metrdir. Məscidin açılışı 15 iyul 1926-cı ildə Fransa Prezidenti Qaston Dumer tərəfindən edilmişdir. Müasir sufi cərəyanlarından birinin qurucusu Əlcəzairli Sufi Əhməd əl-Ələvi məsciddə ilk namazı prezidentin yanında qılmışdı. 1929-cu ildə Misir kralı I Fuad məscidə bu günə qədər istifadə edilən minbərini bağışlamışdır. Sonradan məscid yeni müstəqillik əldə edən Əlcəzair hakimiyyətinin nəzarətinə verildi.

Buzovna "Cümə" məscidi — Bakı şəhəri Xəzər rayonunun Buzovna qəsəbəsində məscid. == Tarixi == İnşasına 1896-cı ildə başlanmış Buzovna Cümə məscidinin tikintisi 1900-cü ildə yarımçıq qalmışdır. 1918-ci ildə tikinti işlərinə yenidən başlansa da, tam yekunlaşmamışdır. Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra bu məscidin binasından anbar və dükan kimi istifadə olunmuşdur. 2007-ci ildə Buzovna sakinlərinin Cümə məscidində bərpa işlərinin başa çatdırılması ilə bağlı Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevaya müraciəti tez bir zamanda öz həllini tapmışdır. Həmin ilin fevralında başlanan yenidənqurma işləri qısa vaxtda başa çatdırılmış, məscid dekabrın 19-da 2009-cu ildə istifadəyə verilmişdir. Məscidin açılış mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva iştirak etmişlər. Məsciddə qeydiyyata alınmış dini icma fəaliyyət göstərir.

Cümə məscidi — Azərbaycanın Ağdam rayonunun inzibati mərkəzində yerləşən tarixi-memarlıq abidəsi. == Tarixi == Ağdam şəhərindəki Cümə məscidi Kərbəlayi Səfixan Qarabağı adlı memar tərəfindən 1868–1870-ci illərdə tikilmişdir. Bölgədə mühüm ticarət mərkəzinə çevrildiyi zaman Ağdam şəhərində Qarabağın özünəməxsus dini memarlığının monumental örnəklərindən biri — Ağdam Cümə məscidi inşa edilmişdir. Cümə məscidi erməni işğalından sonra qismən dağıdılmışdır. Associated Press qeyd edir ki, məscid Ağdam şəhərində tam dağıdılmayan tək tikilidir, burada mal-qara və donuzlar saxlanmışdır və divarı qraffiti ilə vandalizasiya edilmişdir. Məscidin interyeri baxımsız və dağıdılmış vəziyyətdədir. == Memarlıq quruluşu == Ağdam Cümə məscidinin ibadət salonunun planının əsasını ortasında dörd sütun olan ənənəvi kvadrat forma təşkil edir. Kvadratın şərq və qərb tərəflərinin hər birində qurulmuş üç dərin taxça sırası salonun sahəsini genişləndirib ona düzbucaqlı forma vermişdir. İbadət salonunun cənub divarının ortasında uca mehrab tağçası quraşdırılıb. Yan tağçaların üstü interyerə yönələn eyvan şəklində olub qadınların ibadəti üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Cuku (塾) – Yaponiyada özəl və ödənişli hazırlıq məktəbləri. Əsas məktəbə və ya universitetə hazırlaşmaq üçün nəzərdə tutulub. == Tarix == Edo dövründə "cuku" termini fərdi alimlər və ya pedaqoqlar tərəfindən qurulan, döyüş sənətləri və ya fəlsəfi təlimləri öyrətmək üçün nəzərdə tutulan kiçik məktəbləri bildirmək üçün işlədilirdi. Digər məktəb növlərinə gənc samuraylar üçün nəzərdə tutulmiş hankolar və avam adamların uşaqları üçün nəzərdə tutulmuş terakoyalar idi. Meyci dövrünün əvvəllərində Yaponiyada vahid ibtidai təhsil sisteminin qurulmasından sonra cukular özəl hazırlıq məktəblərinə çevrilmişdir və əsasən ingilis dili, abak, piano kimi fənnləri öyrətmək üçün nəzərdə tutulmuşdu. 1970-80-ci illərdə Yaponiyada cuku təhsili öz pik nöqtəsinə çatmışdır. 1976-cı ilin statistikasına görə həmin il ibtidai şagirdlərin 20%-i, orta məktəb şagirdlərinin isə 38%-i cukuya gedirdi. Ölkədə isə 22.000-dən çox cuku fəaliyyət göstərirdi; hər cukuya 5 müəllim və 137 şagird düşürdü. == Vəziyyət == Müasir cukular incəsənət və idman kimi qeyri-akademik fənnləri və ya ingilis dili, riyaziyyat, yapon dili kimi universitetə daxil olmaq üçün lazım olan akademik fənnləri tədris edir. Bəzi cukular sadəcə ev şəraitində fəaliyyət göstərdiyi halda, şəbəkə şəklində fəaliyyət göstərən böyük cukular da mövcuddur.

Mumu (konfet) — Mumu (povest) — povest Mumu (film, 1998) — 1959-cu ildə çəkilmiş film. Mumu (film, 1959) — 1959-cu ildə çəkilmiş film.

Çudu - Dağıstan xalqlarının milli yeməyi. Yağlı, yumşaq qoyun və ya mal əti yuyulub ət maşınından keçirilir, tavaya yaxud qazana qoyulur. Üzərinə su tökülür, duz əlavə olunur. Ocağa qoyulur. Suyu lap azalanda xırda doğranmış soğan tökülür, qarışdırılır. Soğanla bir az qovrulur. Sonra ocaqdan düşürülüb, istiot vurulur. Qiyməni ödəyəcək qədər un ələnir, içərisinə duz, su tökülüb xəmir yoğrulur. Həmin xəmirdən kündələr tutulub, diametri 9-10 sm, qalınlığı 1,5-2 mm olan yuxalar yayılır.Bu yuxaların bir üzünə qaşıqla həmin qiymədən qoyulur, o biri hissəsi isə qiymənin üstünə qatlanıb kənarları bükülür. Sonra isə hər iki tərəfi yağ qoyulmuş tavada qızardılıb yeməyə verilir.

Çum (rus. Чум) — Sibirdə inşa edilən milli-ənənəvi ev.

Cümə Cami (krımtat. Cuma Cami), və ya Xan-Cami (krımtat. Han Cami) — Evpatoriya şəhərində yerləşən cümə məscidi. Şəhərin əsas məscidi sayılır. Məscid Karaev adına park ətrafında yerləşir. Ətrafında tikililər vardır. Onu dənizdən və sahildən aydın şəkildə görmək mümkündür. Krımın işğalından sonra Rusiyanın mədəniyyət irsi siyahısına daxil edilmişdir. == Tarixi == Cümə Cami Qezlevdə 1552-ci ildə I Dövlət Gərayının hakimiyyəti zamanı inşa edilmişdir. İnşa edildiyi tarixdən bəri məscid dəfələrlə inşa və təmir işlərinə mənruz qalmışdır.

Arı mumu — bal arılarının şan düzəltmək üçün hasil etdikləri maddə. Arı mumu olduqca davamlıdır. Onu uzun müddət saxlandıqda belə, belə xarab olmur. Havanın temperaturu və nəmliyi ona təsir köstərmir. Mum havada oksidləşmir, havanın nəmliyini özünə çəkmir və qurumur. Beləliklə də, onun çəkisi daim dəyişilməz qalır. Mum demək olar ki, heç bir zərərvericilərlə zədələnmir. Torpaq mikrobları demək olar ki, bütün üzvi maddələri parçaladığı halda, muma çox az təsir göstərir. Torpaqda 20 il taxta qabda qalmış mum tapılmışdır. Həmin mum qabından əsə- əlamət qalmadığı halda, mumun bəzi hissələrinin səthi 2 mm- ə qədər dəyişilmiuşdir.

62-ci surə

Kumu muzeyi (est. Kumu Kunstimuuseum) — Estoniyanın paytaxtı Tallin şəhərində yerləşən incəsənət muzeyi. Muzey Baltikyanı ölkələrdə ən böyük, Şimalı Avropada isə ən böyük incəsənət muzeylərindən biridir. Bura Estoniya İncəsənət Muzeyinin 5 qolundan biridir və əsas ofisləri buradadır. Muzeydə həm daimi, həm də müvəqqəti sərgilər təşkil olunur. Əsas kolleksiyası sosialist realizminə aid və XVIII əsrdən bu yana tarixlənən əsərləri əhatə edir. Kumu sözü eston dilindəki "Kunstimuuseum" (incəsənət muzeyi) sözünün abrivaturasıdır. Muzeyin memarı 1994-cü bu haqqı müsabiqə yolu ilə qazanmış fin memar Pekka Vapuvuoridir. 2003–2006-cı illərdə tikilmişdir. Tikili Lasnamae təpəsinin əhəng yamacında uğurla qurulmuş və qədim Kadriorq parkının yanında yerləşdirilmişdir.

Molla Cümə (tam adı: Süleyman Salah oğlu Orucov; d. 1854, Aşağı Layısqı, Nuxa qəzası, Yelizavetpol quberniyası, Rusiya imperiyası — ö. may 1920, Aşağı Layısqı, Nuxa qəzası, Azərbaycan SSR) — Azərbaycan aşığı və şairi. Molla Cümənin həyatı haqqında ən səhih mənbə şeir və dastanlarıdır. Molla Cümənin anadan olma tarixi indiyə qədər təxmini qeyd edilmişdir. O, 1854-cü ildə Nuxa qəzasının Aşağı Layısqı kəndində anadan olmuşdur. "Molla" təxəllüsünü ona savadlı olduğu üçün verilmişdir. Molla Cümənin əsas peşəsi əkinçilik olmuşdur. Qax, Zaqatala, Balakən varlılarının zəmisində biçin biçmiş və bundan aldığı zəhmət haqqı ilə ailəsini dolandırmışdır. Molla Cümə ilk təhsilini Aşağı Göynük kəndində İbrahim Əfəndizadənin mədrəsəsində almışdır.

Mumu — rus yazıçısı İvan Turgenyevin 1852-ci ildə yazdığı povest. Əsər ilk dəfə Sovremennik jurnalında çap olunub. Povestin baş qəhrəmanları Gerasim adlı lal-kar nökər və onun itidir. Film 1959-cu ildə Mumu adlanırdı. Amma 1998-ci ildə Mu–Mu adlandırıldı. Bu əsərdə Gerasim adlı rus kəndlinin taleyindən söz açılır. Gerasim lal və kar olsa da çox güclü adam olur. Rusiyanın kəndində yaşayır. Bir gün kəndə imkanlı bir qadın gəlir. Qadın kənddən gedəndə mindiyi arabanın təkəri palçığa batır.

Tusi cütü – riyaziyyat terminidir. Kiçik çevrə radiusu kiçik çevrənin diametrinə bərabər olan böyük çevrənin içində fırlanır. Tusi cütü ilk dəfə 13-cü əsrdə Nəsrəddin Tusi tərəfindən təklif edilmişdir.

Yuyçzülyü Çunu (v. 520) - Jujan dilindəki adı ilə Qanunverici xan 508-ci ildə atasından sonra taxta çıxmış jujan xaqanı. O uzunboylu və döyüşdə usta olan bir adam idi. Şimal Vey sülaləsi ilə sülh bağlayan xaqan əsasən fikri Qaoçe Ulu Bəyliyinə verdi. 516-cı ildə onları ağır məğlubiyyətə uğradaraq atasının intiqamını aldı. İmperatora qərbdəki bütün tayfaları hakimiyyəti altına aldığı barədə məlumat ehtiva edən məktub yazdı. Xaqanın ailəsində problem var idi. Oğlu Çuxuy itmişdi və heç kim onu tapa bilmirdi. Şamanların dediyinə görə oğlu qeyb olmuşdu və bir gün zühur edəcəkdi. Xaqan sevindi və şaman Dulun Duxan ilə evləndi.

Çimu mədəniyyəti (keçua Chimu) — Kolumbdan öncə mövcud olmuş mədəniyyət. Moçika və Tiauanako sivilizasiyalarının müasirlərindən biri də Çimu mədəniyyəti idi. Çimu mədəniyyəti Peru zolağının bütün ərazisini əhatə edirdi. Deyilənlərə görə çima xalqı şimaldan dəniz yolu ilə buraya gəlib çıxmışlar. Buraya gələnlərə Takaynamo başçılıq edirdi. Takaynamo Moçe düzənliyində sahilə düşür və burada müqəddəs bir yer tikdirərək dini ayinləri icra edir. Yerli əhali ona itaət etməyə başlayır. Çimu bir neçə min kilometr ərazini əhatə edirdi. Bu ərazi Cənubi Amerikada ən nəhəng dövlətlərdən sayılırdı. Zəbt olunmuş torpaqlarda Çimu hakimləri yerli knyazların idarəetmə işlərinə nəzarət edirdilər.

Çubu regionu (中部地方, Chūbu-çihō, mərkəzi region) — Yaponiyanın Honşu adasının mərkəzində yerləşən region. Çubu regionu doqquz prefekturadan ibarətdir: Niiqata, Toyama, İşikava, Fukui, Yamanaşi, Naqano, Gifu, Şizuoka, Aiçi. Bəzən onun tərkibinə Mie prefekturasını da daxil edirlər. Bundan əlavə, Çubu bəzən Tokai, Koşinetsu və Hokuriku regionlara bölünür. Lakin, bu regionları heç bir rəsmi statusu yoxdur. Çubu regionu şimal-qərbdə Yapon dənizi ilə, cənubda isə Sakit okean ilə sərhəddir; şərqdə o, Kanto regionu, qərbdə isə Kansai regionu ilə həmsərhəddir. Regionun mərkəzi dağlar ilə doludur. O cümlədə, Yaponiyanın ən böyük dağı olan Fuci də bu regionun Şizuoka və Yamanaşi prefekturaların arasında yerləşir. Tokai regionu (東海地方, Tōkai-chihō) Tokio və Naqoya şəhərlərin arasında olan dəmir yolunun ətrafında yerləşir. O, Şizuoka, Aiçi, Gifu və Mie prefekturalardan ibarətdir.

Çubu regionu (中部地方, Chūbu-çihō, mərkəzi region) — Yaponiyanın Honşu adasının mərkəzində yerləşən region. Çubu regionu doqquz prefekturadan ibarətdir: Niiqata, Toyama, İşikava, Fukui, Yamanaşi, Naqano, Gifu, Şizuoka, Aiçi. Bəzən onun tərkibinə Mie prefekturasını da daxil edirlər. Bundan əlavə, Çubu bəzən Tokai, Koşinetsu və Hokuriku regionlara bölünür. Lakin, bu regionları heç bir rəsmi statusu yoxdur. Çubu regionu şimal-qərbdə Yapon dənizi ilə, cənubda isə Sakit okean ilə sərhəddir; şərqdə o, Kanto regionu, qərbdə isə Kansai regionu ilə həmsərhəddir. Regionun mərkəzi dağlar ilə doludur. O cümlədə, Yaponiyanın ən böyük dağı olan Fuci də bu regionun Şizuoka və Yamanaşi prefekturaların arasında yerləşir. Tokai regionu (東海地方, Tōkai-chihō) Tokio və Naqoya şəhərlərin arasında olan dəmir yolunun ətrafında yerləşir. O, Şizuoka, Aiçi, Gifu və Mie prefekturalardan ibarətdir.

Çudu - Dağıstan xalqlarının milli yeməyi. Yağlı, yumşaq qoyun və ya mal əti yuyulub ət maşınından keçirilir, tavaya yaxud qazana qoyulur. Üzərinə su tökülür, duz əlavə olunur. Ocağa qoyulur. Suyu lap azalanda xırda doğranmış soğan tökülür, qarışdırılır. Soğanla bir az qovrulur. Sonra ocaqdan düşürülüb, istiot vurulur. Qiyməni ödəyəcək qədər un ələnir, içərisinə duz, su tökülüb xəmir yoğrulur. Həmin xəmirdən kündələr tutulub, diametri 9-10 sm, qalınlığı 1,5-2 mm olan yuxalar yayılır.Bu yuxaların bir üzünə qaşıqla həmin qiymədən qoyulur, o biri hissəsi isə qiymənin üstünə qatlanıb kənarları bükülür. Sonra isə hər iki tərəfi yağ qoyulmuş tavada qızardılıb yeməyə verilir.

Özbəkistan Sumu (Özbəkcə: soʻm, сўм, ISO 4217 kodu: UZS) Özbəkistanda 1991-ci ildə Sovet İttifaqı dağıldıqdan sonra Rubl 1992-ci ilə qədər istifadə olunmağa davam edildi və sonra Sum Kupon adlı pul vahidi istifadə olunmağa başlandı. O illərdə yeni qurulmuş müstəqil iqtisadiyyat səbəbindən sürətlə dəyərini itirən Sum Kupon əskinasları dövriyyədən çıxarıldı və yeni Sum əskinasları ilə əvəz olundu. Özbəkistan Prezidenti İslam Kərimovun 16 iyun 1994-cü il tarixli və 870 nömrəli qərarı əsasında 1 iyul 1994-cü il tarixində Sum kuponu əvəzinə Sum istifadə edilməyə başlandı. Sum sözü Qırğız, Uyğur, Özbək və bir çox digər türk dillərində "təmiz"(saf) mənasını verir. 15 Noyabr 1993-cü ildə Özbəkistanın yeni pul vahidi olan Sum təqdim edildi.