Поиск по словарям.

Masaüstü mühiti – (İng. Desktop environment) kompüterdə əməliyyat siteminin qrafiki istifadəçi interdeysini işlətməsi üçün yaradılan proqramlara deyilir. Əgər masaüstü mühiti olmasaydı istifadəçilər yalnız əmr sətirindən istifadə etməli olacaqlardı. Bu isə çox çətin bir işdi.

Azərbaycan linqvistik və mədəni mühiti — azərbaycanlıların və azərbaycanlılaşmış icmaların təşkil etdiyi mühit. Tarix boyunca Azərbaycan dili və mədəniyyətinin mövcud olduğu ərazi siyasi hadisələrlə bağlı olaraq daim dəyişikliyə məruz qalmışdır. Mühitin mədəni təsiri azərbaycanlılarla birlikdə yaşayan və ya onlarla əlaqələrə malik icmalarda hiss edilir. XIII–XIV əsrlərdə Azərbaycan dili sadəcə Azərbaycanın yox, İran, İraq və qismən Şərqi Anadolunun türklərinin ədəbi dili idi. Mehmed Fuad Köprülü qeyd edir ki, hal-hazırda Azərbaycan dili adlandırılan türk ədəbi dialekti tarixən Xorasandan Anadoluya, Qafqazdan Bağdada qədər yayılmışdı. Azərbaycan dilinin adlandırılması məsələsində belə bir fikir irəli sürülmüşdür ki, "Azərbaycan dili" adı bu dilin tarixi yayılma arealını əhatə etmir. Bu dil təkcə tarixi Azərbaycan ərazisində yox, Mərkəzi və Şərqi Anadolu, İran, İraq, Xorasan və digər ölkələrdə də mövcud olmuşdur. Qərbi Anadolu (Osmanlı) türk dili ilə Azərbaycan dili arasındakı sərhəd XIV əsrin II yarısında görülməyə başlanmışdır. Məhəmməd Ərgin bu sərhədi Samsun-Sivas-İskəndərun xəttində görür. Kiçik Asiyanı 2 hissəyə bölən bu xəttin şərq hissəsi Azərbaycan dilinin dialektlərinin yayıldığı ərazidir.

Bioloji mühit — biosenozun yaratdığı ətraf mühit. == Ədəbiyyat == R. Ə. Əliyeva, Q. T. Mustafayev, S. R. Hacıyeva. "Ekologiyanın əsasları" (Ali məktəblər üçün dərslik). Bakı, "Bakı Universiteti" nəşriyyatı, 2006, s. 478 – 528.

insan cəmiyyətinin əhatə edən , cəmiyyətin həyatı və istehsal fəaliyyəti ilə bilavasitə bağlı olan bir hissəsi.

Kultural mühit (culture medium) (lat.cultus – yenidən hazırlanma, emal) bitki, heyvan və mikroorqanizm-hüceylərinin yetişdirilməsi üçün in vitro (sınaq şüşəsində, orqanizmdən kənar və ya süni şəraitlərdə) istifadə olunan maye və ya bərk halda qidalı material. Kultural mühit tərkibində qidalı maddələrdən başqa kultura stimullaşdırıcı, məhvedici, toksik, mutagen və ya kanserogen təsir göstərən agentlər saxlaya bilər. Hər bir kultivasiya olunan (yetişdirilən) obyekt üçün xüsusi kultural muhit seçilir. == Mühitin pH-ı == Kultivasiya olunan hüceyrələr mühitin pH-ına çox həssasdırlar. Əksəriyyət hüceyrələr üçün pH-ın optimal qiyməti 7,2–7,4 civarında olur. Natrium hidrokarbonat kultural mühitin "təbii" bufer sistemini tənzimləyir (CO32-/HCO3-); atmosferdə CO2-in 5–10% tərkibdə olmasını tələb edir ki, bu da hüceyrələrin CO2 — inkubatorda kultivasiya zamanı asan yerinə yetirilir. HEPES bufer tutumu 7,2–7,4 pH olan fosfat duzudur. Nəzarət edilməli qaz mühiti tələb etmir, lakin böyük qatılıqlarda bəzi növ hüceyrələr üçün toksik ola bilər. Fenol- qırmızı pH indikatoru kimi istifadə olunur: 7,4 pH-da qırmızı və pH-ın azalması ilə narıncı və ya sarı rəngə qədər dəyişir. Estrogenə həssas hüceyrələrin kultivasiyası üçün fenol-qırmızı olmayan mühitdən istifadə etmək tövsiyə olunur.

Ətraf mühit — insanları əhatə edən, onlarla qarşılıqlı əlaqədə olan günəş şüaları, su, torpaq, hava və canlılar, antropogen maddələr, əşyalar və qurğular nəzərdə tutulur. İnsan özü də ətraf mühitin ayrılmaz və çox güclü təsirə malik olan hissəsidir. Alimlər ətraf mühiti təbii mühit və süni mühit olaraq iki hissəyə ayırmışlar. İnsanların həmişə asılı olduqları mühit təbiidir. Süni mühit isə cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədər insanların fəaliyyəti nəticəsində yaradılmışdır. Müasir elmin köməyi ilə yaradılmış yeni çoxsaylı bitki və heyvan növləri, süni dəryalar, göllər, qoruqlar və s. süni mühitin obyektləridir. Artıq XX əsrin ortalarında ekoloji böhran özünü bildirməyə başladı. Bu dövrü, ətraf mühitin nəzarətsiz istismarının get-gedə artması dövrü kimi qiymətləndirmək olar. Digər orqanizmlərin daxilində yaşayan endo parazitlərin mühiti Digər orqanizmlərin bədəninin xaricində yerləşən örtüklə (tük, lələk, yun və s.) təmasda olduqda yaranan mühit; Biosenozun bütün biotalarında yaranan mühit; xarici mühit-biosenozlann xaricində yerləşən mühit.

Albaniyanın ətraf mühiti flora, fauna və müxtəlif formalı çayları ilə diqqəti cəlb edir. Ətraf mühit həm də müxtəlif ekoloji bölgələrdən ibarətdir ki, ölkənin təbii coğrafi ekosistemini təmsil edir. Bura həmçinin su tədcizatı sistemləri, bərpa olunan resurlar və s. daxildir. Dağlıq relyef Albaniyanın əsas hissəsinin təşkil edir. Digər ərazilər yüksəkliklərədən ibarət olub dərin dərələrlə parçalanmış. Bu ərazilər məhsuldar torpaqları ilə tanınır. Ümumən Albaniya ərazisinin 70 % -ni hündürlüyü 2751 metrə qədər olan dağlar və yüksəkliklər təşkil edir. Albaniyanın dağlıq landşaftı heç də İsveçrə və Avstriyadan geri qalmır. Dəniz sahilli çimərlikləri çox cəlb edicidir.

Çinin ətraf mühiti (Çin: 中国 的 环境) müxtəlif biotalar, iqlim və geologiyadan ibarətdir. Sürətli sənayeləşmə, əhali artımı və ətraf mühitin zəif nəzarəti bir çox ekoloji problemə və genişmiqyaslı çirklənməyə səbəb olmuşdur. Çin ərazilərinə görə 4-cü böyük ölkədir, buna görə geoloji cəhətdən müxtəlif bir ölkədir. Çin geologiyası bir neçə hissəyə bölünə bilər, loess platosu, allüvial Şərqi Çin düzənlikləri, Yangzi çayının cənubundakı dağlıq bölgələr və s. Çin vəhşi təbiətin müxtəlif mənzərəsinə ev sahibliyi edir. Dünyanın zəngin təbiətə malik ölkələrindən biri hesab olunur. Bir çox heyvan növü Çin üçün endemikdir. Çin, 30.000-dən çox bitki növü ilə yerli olan müxtəlif bir floraya malikdir. Çin hökumətinin iqlim dəyişikliyi ilə bağlı mövqeyi mübahisəlidir. Çin Kioto Protokolunu təsdiqlədi, lakin saziş şərtlərinə görə istixana qazı emissiyalarını məhdudlaşdırması tələb olunmur.

Ekvadorun ətraf mühiti — Ekvadorun ətraf mühiti təxminən 20.000 növ bitkidən, 1500 növ quş, 341 növ məməli və 840-dan çox sürünən və suda-quruda yaşayan növlərdən ibarətdir. Buraya Qalapaqos adaları kimi Dünya İrsi Saytları və Yasuni Milli Parkı kimi möhtəşəm parklar daxildir. == Ətraf mühitə ziyanı == Ekvadorda mədənçıxarma bəzi maliyyə gəlirləri yaratsa da, yüksək ekoloji xərclərlə nəticələndi. Digər əsas problemlərdən biri də ağacların kəsilməsi və neft hasilatıdır. == Ətraf mühit performansı == Yale Universiteti və Kolumbiya Universitetinin 10 Ətraf Mühit Performansı İndeksində Ekvador bəzi zəngin ölkələri qabaqlayaraq dünyada 30-cu yerdə idi. Ekvador 2018-ci ildə Meşə Landşaftının Dürüstlük İndeksində 7,66/10 orta hesabla 172 ölkə arasında 35-ci yerdə qərarlaşıb.

Bütöv mühit mexanikası mexanikanın bir bölməsi olub materialların mexaniki xassəsini və kinematik analizini öyrənir. Materiallar diskret paylanmış hissəciklər şəklində yox, bütöv (arasıkəsilməz paylanmış) kütlə şəklində modelləşdirilir. Belə bir model ilk dəfə XIX əsrdə Fransız riyaziyyatçısı Auqusto Koşi (fr. Augustin Louis Cauchy) tərəfindən ifadə edilmişdir, amma tədqiqatlar bu gün də davam etdirilir. == Qısa şərh == Bir obyektin bütöv cisim şəklində modelləşdirilməsi dedikdə obyekti təşkil edən cismin obyektin tutduğu fəzanı tamamilə doldurması fərziyyəsi nəzərdə tutulur. Obyektin belə modelləşdirilməsi maddənin atomlardan təşkil olunmasını və beləliklə bütöv olmamasını nəzərə almır. Buna baxmayaraq atomlar arası məsafələrdən qat-qat böyük ölçü miqyaslarında belə modellər olduqca dəqiqdir. Belə obyektlərin xassəsini təsvir edən differensial tənliklərin çıxarılması üçün kütlənin saxlanması, momentin müvazinəti və enerjinin müvazinəti kimi özül fizika qanunlarını belə modellərə tətbiq etmək olar. Bütöv mühit mexanikası bərk, maye və qazların fiziki xassələrini onların müşahidə edildiyi istənilən xüsusi koordinat sistemindən asılı olmadan öyrənir. Beləliklə, bu fiziki xassələr tenzorlarla ifadə edilir ki, tenzorlar tələb olunan xassəyə malik riyazi predmet olub koordinat sistemindən asılı deyildir.

Qazaxıstanda ətraf mühit - ölkə ciddi ekoloji ploblemlərlə mücadilə etmək məcburiyyətindədir. Bu problemlərə SSRİ dönəmində onun ərazisinin aton sınağı mərkəzindən biri olması, sahəsinə görə dünyanın ən böyük göllərindən biri olan Aral dənizinin quruması (Qazaxıstanla Özbəkistan sərhədi arasında) və keçmiş əkin sahələrinin səhralaşmaya məruz qalmasıdır. Bu qlobal ekoloji problemləri çoxu hələ sovetlər dönəmində meydana gəlmişdir. Bu məsələlərin araşdırılması ilə Mərkəzi Asiya regional ekoloji mərkəzi məşqul olur. Onlar həm də ekoloji problemlərin həllində koordinasiya mərkəsi rolunu oynayır. Qazaxıstan çöl zonasında yerləşdiyindən SSRİ dönəmində burada çoxlu sayda yeraltı nüvə sınaqları keçirilmişdir. Bu da öz növbəsində bəzi ərazilərin radiasiya səbəbindən istifadəsiz bir bölgəyə çevrilməsinə səbəb olmuşdur. Semipalatin ətrafı yaşayış məntəqələrində və Çinlə sərhədə yaxın ərazilərdə insanlar arasında ankoloji xəstəliklər artmışdır. Ölkənin digər bir problemi isə Aral dənizinin qurumasıdır. Amudərya və Sırdərya çayları suyu kütləvi şəkildə kənd təsərrüfatına cəlb edildiyindən Aral gölü quruyur.

Əhməd Mühib Dıranas (1907-1980) — Türkiyə şairi. Şeirləri Tanpınar kimi çox sonralar, 1974-cü ildə "Şeirlər" adı ilə kitablaşdırıldı. Əhməd Mühib fərdi mövzular və gözəlliklər üzərində daha çox durmuşdur. Sosial və siyasi mövzulara o qədər də toxunmamışdır. Saf şeir anlayışını mənimsəmişdir. Sezgi, duyğu, müşahidə, təəssürat və lirizmə önəm vermişdir. Ədəbi cərəyan və qruplarla maraqlanmamış, müstəqil bir şair kimi qalmağı üstün tutmuşdur. Məsələn, qəribçilərə və II yeniçilərə qoşulmamışdır. Türk xalq şeirindən, Osmanlı ədəbiyyatından və fransız şairlərindən bəhrələnmişdir. Özəlliklə Yəhya Kamalın, Əhməd Həmdi Tanpınarın və Bodlerin təsiri altında olmuşdur.

Ətraf mühit auditi — sahibkarlıq subyekti tərəfindən və digər fəaliyyətlərin ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində tənzimləyici tələblərə uyğunluğunun müstəqil qiymətləndirilməsi və ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində tövsiyələrin hazırlanması. Ümumdünya ətraf mühit auditinin 1970-80-ci illərin başlanğıcında olduğu qəbul edilir. Xüsusilə, Avropa İqtisadi Birliyi də ətraf mühitin yoxlanılmasına dair direktiv 1982-ci ildə qəbul edildi, 1984-cü ildə ABŞ Milli Ətraf Mühitin Mühafizəsi Agentliyi federal qurumlar tərəfindən ətraf mühitin yoxlanılması konsepsiyasını hazırladı. Rusiya İmperiyasında ilk ətraf mühit yoxlaması 1892-ci ildə qeydə alındı. "Kimyəvi Bitkilərin Açılışı və Baxımı Qaydası haqqında" Məcburi Qaydalar əslində ətraf mühitin yoxlanılması üçün ilkin sənəd idi. Ətraf mühitin qorunması sahəsində siyasət və strategiyanın əsaslandırılması, İqtisadi və digər layihələrin ekoloji aspektlərinin təhlili və qiymətləndirilməsi, Ətraf mühitin mühafizəsi sahəsində qaydaların təhlili və qiymətləndirilməsi, Ətraf mühit fəaliyyətinin əsaslandırılması və başlanması, Sənaye və ərazilərin ekoloji problemlərinin müəyyənləşdirilməsi. Məcburi və proaktiv ekoloji yoxlamalara bölünür. Bu çərçivədə aşağıdakı növlər meydana gələ bilər: Bir təsərrüfat subyektinin ətraf mühitin tələblərinə uyğunluğunun müəyyənləşdirilməsi, Ətraf mühitin idarəetmə sisteminin səmərəliliyinin qiymətləndirilməsi, İstifadə olunmuş xammalın, avadanlıqların, texnologiyaların ətraf mühit təhlükəsizliyinin qiymətləndirilməsi, Çirklənmədən iqtisadi zərərin qiymətləndirilməsi, Tullantıların təhlükə qiymətləndirilməsi, Müəyyən bir ərazidə təbiətin idarə edilməsinin rasionallığının müəyyənləşdirilməsi, Enerji istehlakının qiymətləndirilməsi və azaldılması yollarının təklifi, İstixana qazı tullantılarının həcminin müəyyənləşdirilməsi və onların azaldılması üçün tədbirlərin hazırlanması, Süni texnoloji qəzalar və təbii fəlakətlər nəticəsində ekoloji riskin qiymətləndirilməsi, Ətraf mühit problemlərin müəyyənləşdirilməsi və onların həlli üçün tədbirlərin hazırlanması, Ətraf mühit təhlükəsizlik mövzusunda qəbul edilmiş normativ hüquqi aktların əsaslandırılması.

Ətraf mühit fəalı — ətraf mühiti qorumaq üçün çalışan şəxs. Ətraf mühit fəalı ekoloji hərəkatın, “insanların ekoloji cəhətdən zərərli fəaliyyətini dəyişdirərək ətraf mühitin keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa və mühafizə etməyə çalışan siyasi və etik hərəkat” məqsədlərinin tərəfdarı hesab etmək olar. Ekoloq ətraf mühitin mühafizəsi fəlsəfəsinə sadiqdir və ya ona inanır. Ekoloqlar bəzən qeyri-rəsmi və ya alçaldıcı terminlərlə, məsələn, “yaşıllar” və “ağac həvəskarları” olaraq adlandırılırlar. Ətraf mühit hərəkatı Amerikanı bu gün 1960-cı və 1970-ci illərin əvvəllərində olduğundan daha yaşıl bir yerə çevirmişdir. Aşağıda ətraf mühitin mühafizəsi və mühafizəsi üçün fəal lobbiçilik edən görkəmli ekoloqların qismən siyahısı verilmişdir: Qreta Tunberq Ceymi Marqolin Sofiya Kianni Kyara Sakki Teodor Ruzvelt Son illərdə təkcə Ətraf mühit fəalı deyil, həm də Ətraf mühit fəalı insanlar meydana çıxıb. Məsələn, “info-ekoloqlar” internet, kabel televiziyası və smartfonların çatışmazlıqlarından qurtularaq “zehni yaşıl məkana” çağıran fəallardır.

Ətraf mühit məlumatlılığı — sosial elm adamları tərəfindən sosial media vasitəsilə periferik sosial şüurun bir formasını təsvir etmək üçün istifadə olunan termin. Bu şüur internetdə sosial şəbəkə platformaları vasitəsilə öz dostları və həmkarları ilə nisbətən daimi təmasdan irəli gəlir. Termin mahiyyətcə insanın sosial dairəsi ilə davamlı əlaqə yaratmağa imkan verən bu media vasitələrinin daimi istifadəçisi olmaqla, hər yerdə mövcud olan bilik növünü müəyyən edir. "The New York Times"dan Kliv Tompsona görə, ətraf mühiti dərk etmək "daha çox kiminsə yanında olmaq və xırda şeylər vasitəsilə bədən dili, ah çəkmələr, boş şərhlər kimi əhval-ruhiyyəni öyrənməyə oxşayır". Akademik Andreas Kaplan ətraf mühit məlumatlılığını "müntəzəm və daimi qəbul və/yaxud sosial media vasitəsilə informasiya fraqmentlərinin mübadiləsi yolu ilə yaradılan məlumatlılıq" kimi müəyyən etmişdir. Bir-birinin rəqəmsal məlumatlarını mütəmadi olaraq izləyən iki dost söhbət etmək üçün fiziki olaraq əlaqədə olmadan artıq bir-birlərinin həyatından xəbərdar ola bilərlər. Sosial medianın əhəmiyyətli bir xüsusiyyəti onun da istehlak edənlər tərəfindən yaradılmasıdır. Əsasən, bu fenomendə iştirak edənlər yeniyetmələr, kollec yaşında olan və ya gənc yetkin mütəxəssislərdir. Mədəni antropoloq və İrvayn Kaliforniya Universitetinin rezidensiyasında professor olan Mimi İtoya görə, mobil cihaz sosial media yaratmaq və yaymaq üçün istifadə edilən ən böyük proksi cihazdır. O, mobil cihazlardan istifadə edərək "yeniyetmələrin öz medialarını ələ keçirib istehsal etdiklərini və bir-birləri ilə daimi mühit əlaqəsində olduqlarını" qeyd etmişdir.

Ətraf mühit — insanları əhatə edən, onlarla qarşılıqlı əlaqədə olan günəş şüaları, su, torpaq, hava və canlılar, antropogen maddələr, əşyalar və qurğular nəzərdə tutulur. İnsan özü də ətraf mühitin ayrılmaz və çox güclü təsirə malik olan hissəsidir. Alimlər ətraf mühiti təbii mühit və süni mühit olaraq iki hissəyə ayırmışlar. İnsanların həmişə asılı olduqları mühit təbiidir. Süni mühit isə cəmiyyətin inkişafı ilə əlaqədər insanların fəaliyyəti nəticəsində yaradılmışdır. Müasir elmin köməyi ilə yaradılmış yeni çoxsaylı bitki və heyvan növləri, süni dəryalar, göllər, qoruqlar və s. süni mühitin obyektləridir. Artıq XX əsrin ortalarında ekoloji böhran özünü bildirməyə başladı. Bu dövrü, ətraf mühitin nəzarətsiz istismarının get-gedə artması dövrü kimi qiymətləndirmək olar. Digər orqanizmlərin daxilində yaşayan endo parazitlərin mühiti Digər orqanizmlərin bədəninin xaricində yerləşən örtüklə (tük, lələk, yun və s.) təmasda olduqda yaranan mühit; Biosenozun bütün biotalarında yaranan mühit; xarici mühit-biosenozlann xaricində yerləşən mühit.

İnteqrasiya olunmuş inkişaf mühiti (ing. integrated development environment; IDE) — proqram təminatının inkişafı üçün hərtərəfli imkanlar təmin edən proqram təminatı. IDE adətən mənbə kodu redaktorundan, avtomatlaşdırma alətlərindən və sazlayıcıdan ibarətdir. IntelliJ IDEA, Eclipse və Lazarus kimi bəzi IDE-lər lazımi kompilyator, interpretator və ya hər ikisini ehtiva edir. Amma digərlərində (SharpDevelop, NetBeans) bunlar mövcud deyil. IDE və daha geniş proqram təminatının inkişaf etdirilməsi mühitinin digər hissələri arasında sərhəd dəqiq müəyyən edilməmişdir; bəzən bir versiyaya nəzarət sistemi və ya qrafik istifadəçi interfeysinin (GUI) qurulmasını asanlaşdırmaq üçün müxtəlif vasitələr inteqrasiya olunur. Bir çox müasir IDE-lərdə obyekt yönümlü proqram təminatının hazırlanmasında istifadə üçün sinif brauzeri, obyekt brauzeri və sinif iyerarxiya diaqramı da mövcuddur. IDE-lər əvvəlcə konsol və ya terminal vasitəsilə inkişaf etdirilərkən mümkün olurdu. İlkin sistemlər birini dəstəkləyə bilməzdi, çünki proqramlar kompilyatora təqdim edilməzdən əvvəl perfokartlara daxil edilməklə, axım xəritələrindən istifadə etməklə hazırlanırdı. Dartmouth BASIC IDE ilə yaradılan ilk dil idi.

İnteqrasiya olunmuş inkişaf mühiti (ing. integrated development environment; IDE) — proqram təminatının inkişafı üçün hərtərəfli imkanlar təmin edən proqram təminatı. IDE adətən mənbə kodu redaktorundan, avtomatlaşdırma alətlərindən və sazlayıcıdan ibarətdir. IntelliJ IDEA, Eclipse və Lazarus kimi bəzi IDE-lər lazımi kompilyator, interpretator və ya hər ikisini ehtiva edir. Amma digərlərində (SharpDevelop, NetBeans) bunlar mövcud deyil. IDE və daha geniş proqram təminatının inkişaf etdirilməsi mühitinin digər hissələri arasında sərhəd dəqiq müəyyən edilməmişdir; bəzən bir versiyaya nəzarət sistemi və ya qrafik istifadəçi interfeysinin (GUI) qurulmasını asanlaşdırmaq üçün müxtəlif vasitələr inteqrasiya olunur. Bir çox müasir IDE-lərdə obyekt yönümlü proqram təminatının hazırlanmasında istifadə üçün sinif brauzeri, obyekt brauzeri və sinif iyerarxiya diaqramı da mövcuddur. IDE-lər əvvəlcə konsol və ya terminal vasitəsilə inkişaf etdirilərkən mümkün olurdu. İlkin sistemlər birini dəstəkləyə bilməzdi, çünki proqramlar kompilyatora təqdim edilməzdən əvvəl perfokartlara daxil edilməklə, axım xəritələrindən istifadə etməklə hazırlanırdı. Dartmouth BASIC IDE ilə yaradılan ilk dil idi.

Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi (ƏMTQ, EIA, (ing. environmental impact assessment) — Təsirin Qiymətləndirilməsi üzrə Beynəlxalq Assosiasiyanın (IAIA, International Association for Impact Assessment) termini. Planlaşdırılmış iqtisadi fəaliyyətin hər hansı növünün ətraf mühitin vəziyyətinə və əhalinin sağlamlığına təsirinin xarakterini, intensivliyini və təhlükə dərəcəsini müəyyən etmək üçün nəzərdə tutulmuşdur. ƏMTQ proqram qiymətləndirməsinin ümumi “çətir brendinə” malik olan sahəyə aiddir. Ətraf mühitlə bağlı planlaşdırılan təsərrüfat və digər fəaliyyətlərin ƏMTQ mümkün mənfi təsirləri müəyyən etməklə, ətraf mühitin nəticələrini qiymətləndirməklə, ictimai rəyi nəzərə almaqla, azaldılması və azaldılması üçün tədbirlər hazırlamaqla planlaşdırılan təsərrüfat və digər fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi üzrə ekoloji cəhətdən əsaslandırılmış idarəetmə təsirlərin qarşısını almaq və qərarlarının qəbul edilməsinə kömək edir. == ƏMTQ iştirakçıları == ƏMTQ proseduru müştəri, təsirin qiymətləndirilməsi işinin icraçısı və ictimaiyyəti əhatə edir. Sifarişçi — ətraf mühitin qiymətləndirilməsi üçün bu fəaliyyət növü üçün normativ tələblərə uyğun olaraq planlaşdırılan fəaliyyət üçün sənədlərin hazırlanmasına cavabdeh olan hüquqi və ya fiziki şəxsdir. Ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi işinin icraçısı ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsini həyata keçirən, sifarişçinin ətraf mühitə təsirin qiymətləndirilməsi işini aparmaq hüququ verdiyi fiziki və ya hüquqi şəxsdir. Podratçı qiymətləndirmələrin tamlığına və etibarlılığına, onların ekoloji qaydalara və standartlara uyğunluğuna görə məsuliyyət daşıyır. ƏMTQ üçün yerinə yetirilməsi prosesində podratçı layihə alternativlərini, fəaliyyət məqsədlərini, onlara nail olmaq üsullarını və s.

Musiqi — səsli, bədii obrazları gərçəklikdə əks etdirən, insanın psixikasına fəal təsir edən incəsənətin növlərindən biridir. Qədim yunanlar musiqini tanrıların töhfəsi kimi qiymətləndirir, ona insanların qəlbini fəth edən ecazkar qüvvə kimi yanaşırdılar. Yunan rəvayətlərinin birində Orfey oxuduğu gözəl nəğmələrlə tanrıları və adamları heyran edir, təbiətin kor qüvvələrini ram edirdi. Ümumi musiqi terminləri italyan dilindən götürülmüşdür. Buna intervaları nümunə göstərmək olar. Musiqidə 7 not var: do, re‚ mi, fa, sol, lya, si. Musiqi (digər yunan dilindən μουσική) müəyyən şəkildə təşkil edilmiş səslərin forma, harmoniya, melodiya, ritm və ya digər ifadəli məzmun birləşməsini yaratmaq üçün istifadə edildiyi bir sənət növüdür. Musiqinin tərifləri mədəniyyətdən mədəniyyətə dəyişir, lakin o, bütün insan cəmiyyətlərinin bir cəhətidir — mədəni universaldır. Tədqiqatçılar etiraf edirlər ki, musiqi bir neçə spesifik elementlə müəyyən edilir (ton, tembr, müddət, forma və s.), lakin onların tərifləri ilə bağlı konsensus yoxdur. Musiqi istehsalı adətən musiqi kompozisiyasına, improvizasiyaya və ifaya bölünür, musiqi sənətinin müxtəlif aspektləri isə akademik fənlər (məsələn, musiqişünaslıq və musiqi nəzəriyyəsi), tənqid, fəlsəfə və psixologiya çərçivəsində nəzərdən keçirilir.

Sağlam ətraf mühit hüququ — insan sağlamlığını təmin edən ekoloji sistemləri qorumaq üçün insan hüquqları və ictimai ekoloji təşkilatlar tərəfindən müdafiə edilən insan hüququdur. Bu hüquq su və sanitar hüququ, qida hüququ və sağlamlıq hüququ kimi digər sağlamlıq yönümlü insan hüquqları ilə qarşılıqlı əlaqədədir. Hüquq dövlətin ətraf mühitin tənzimləmələrini izləmək və tətbiq etmək, çirklənməyə nəzarət etmək və ətraf mühit problemlərindən təsirlənən icmalara ədalət və müdafiəni təmin etmək vəzifəsi yaradır. Sağlam ətraf mühit hüququ iqlim dəyişikliyi və digər ekoloji məsələlər üzrə məhkəmə çəkişmələri üçün ekoloji hüquqi presedentlərin müəyyən edilməsi üçün mühüm hüquq olmuşdur.. Sağlam ətraf mühit hüququ insan hüquqlarına və iqlim dəyişikliyinə beynəlxalq yanaşmanın əsasını təşkil edir. Bu hüququ dəstəkləyən beynəlxalq müqavilələrə 1972-ci il Stokholm bəyannaməsi, 1992-ci il Rio Bəyannaməsi və bu yaxınlarda qəbul edilmiş Qlobal Ətraf Mühit Paktı daxildir. BMT-də 150-dən çox dövlət bu hüququ bu və ya digər formada milli qanunvericilik, məhkəmə çəkişmələri, konstitusiya hüququ, müqavilə hüququ və başqaları vasitəsilə tanımışdır. İki regional müqavilə, İnsan və Xalqların Hüquqları üzrə Afrika Xartiyası və İnsan Hüquqları üzrə Amerika Konvensiyası sağlam ətraf mühit hüququnu özündə ehtiva edir. Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiya kimi digər insan hüquqları sənədləri bu sənədin əsas istiqamətləri ilə əlaqəli olduğu dərəcədə ətraf mühit məsələlərinə istinad edir, bu halda o uşaqların hüquqlarına istinad etmiş olur. İnsan Hüquqları və Ətraf Mühit üzrə Xüsusi Məruzəçilər Con Noks (2012-2018) və Devid Boyd (2018-indiki) bu hüquqların beynəlxalq hüquqda necə rəsmiləşdirilməsinə dair tövsiyələr vermişlər.

Ümumdünya Ətraf Mühit günü — 5 iyun "Ümumdünya Ətraf Mühit Günü"nün(və ya "Coğrafiyaçılar günü") qeyd olunması 16 dekabr 1972-ci ildə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyasının 27-ci sessiyasında elan edilib. Baş Assambleyanın bu sessiyasında BMT sistemində yeni təşkilat — BMT Ətraf Mühit Proqramı (UNEP) yaradılıb. Hər il bu təşkilat tərəfindən Ümumdünya Ətraf Mühit Günü keçirilir. Belə bir günün keçirilməsinə 11 may 1971-ci ildə dünyanın 23 ölkəsinin 2200 elm və mədəniyyət xadiminin imzası ilə BMT-nin Baş katibinə ünvanlanan müraciət səbəb olub. Onlar "ya biz çirklənməni qurtarırıq, ya da çirklənmə bizi qurtarar" adlı müraciətləri ilə bəşəriyyətə ətraf mühitin çirklənməsi barədə xəbərdarlıq vermişdilər. Baş Assambleya bu günün qeyd edilməsi ilə bağlı qətnaməsində BMT-yə daxil olan ölkə və təşkilatları hər il həmin gün ərəfəsində ətraf mühitin qorunması və yaxşılaşdırılmasına yönələn işlər həyata keçirməyə çağırır. Hər il Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Ətraf Mühit Proqramı (UNEP) Dünya Ətraf Mühit Gününün Avropa regionunda qeyd edilməsi üçün Avropa ölkələrindən baş şəhərlər elan edir. 2010-cu ildə İtaliyanın Genuya, İsveçrənin Cenevrə şəhərləri ilə bərabər Azərbaycanın Bakı şəhəri də mərkəz şəhər seçilib. Bakının bu statusa layiq görülməsi Azərbaycanda ətraf mühitin mühafizəsi, ekologiya sahəsində görülən işlərin, həyata keçirilən dövlət və milli proqramların uğurlu nəticəsi kimi qiymətləndirilir və Beynəlxalq qurumların Cənubi Qafqaz regionunda Azərbaycana böyük əhəmiyyət verməsindən irəli gəlir. XIX əsrin sonlarından başlayan elmi texniki tərəqqi, sənayenin sürətli inkişafı nəticəsində ətraf mühitə edilən təsirlər XX əsrin ortalarında öz mənfi nəticələrini büruzə verməyə başladı.

Avropa ətraf mühit agentliyi (ing. European Environment Agency; qısaca: EEA) - ətraf mühit haqqında müstəqil məlumat verən Avropa İttifaqının (Aİ) agentliyidir. == Tərifi == Avropa Ətraf Mühit Agentliyi (EEA) ətraf mühit haqqında müstəqil məlumat verən Avropa İttifaqının (Aİ) agentliyidir. Onun məqsədi ekoloji siyasətin işlənib hazırlanmasında, həyata keçirilməsində və qiymətləndirilməsində iştirak edənlərə kömək etmək və geniş ictimaiyyəti məlumatlandırmaqdır. == Üzv ölkələr == Təşkilata əsasən Avropa İttifaqına üzv dövlətlər üzvdürlər; lakin digər dövlətlər də onlarla Aİ arasında bağlanmış müqavilələr vasitəsilə onun üzvü ola bilərlər. O, üzvlüyünü 13 namizəd ölkəyə açan ilk Aİ orqanı olmuşdur (2004-cü ildən əvvəlki genişlənmə dövründə). EEA-ya 32 üzv və altı əməkdaşlıq edən ölkə daxildir. Üzvlər İslandiya, Lixtenşteyn, Norveç, İsveçrə və Türkiyə ilə birlikdə Avropa İttifaqının 27 üzvüdür. 2020-ci ildəki Brexitdən bəri Böyük Britaniya artıq Aİ-nin üzvü deyil və buna görə də EEA-nın üzvü deyil. Altı Qərbi Balkan ölkəsi əməkdaşlıq edən ölkələrdir: Albaniya, Bosniya və Herseqovina, Monteneqro, Şimali Makedoniya, Serbiya, həmçinin BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1244/99 saylı qətnaməsinə əsasən Kosovo.

Elektronik musiqi (ing. Electronic music) və ya elektronika — elektron musiqi aləti və elektron musiqi texnologiyasının köməyi ilə yaradılan musiqi növüdür. İlk elektron musiqi alətləri XX əsrin əvvəllərində ixtira olunmağa başlamışdır. Lakin, elektronik musiqinin sərbəst bir janr kimi tanınmağa başlaması XX əsrin ikinci yarısına təsadüf edir. Elektronik musiqi, elektron texnologiya və elektromexaniki musiqi alətlərinin yaratdığı səslərin köməyi ilə ifa edilir. Elektronik musiqi əvvəllər ancaq qərb akademik musiqisi ilə əlaqələndirilsə də, 60-cı illərin sonunda sintezatorların qiymətinin aşağı düşməsi nəticəsində, bu anlayış da tamamilə dəyişmişdir. Bu gün, elektronik musiqi dedikdə, eksperimental musiqidən tutmuş, populyar elektronik rəqs musiqisinə qədər böyük bir janr başa düşülür. == Mənşəyi == Elektronik musiqinin yaranmasından əvvəl, bəstəkarlarda yeni ixtira olunan texnologiyalardan musiqidə istifadə etmək marağı yaranmışdır. İlk elektromexaniki musiqi alətlərindən olan teleharmonium Tadeus Kahill tərəfindən ixtira olunmuşdur. İlk elektronik musiqi aləti Lev Teremin tərəfindən 1918-20–ci illərdə ixtira olunmuş Teremin hesab olunur.

Elektronika - bəzi rəqs növləri ilə müxtəlif fəaliyyətlərdə fond musiqisi olaraq istifadə edilmək üzrə hazırlanan və müasir elektronik musiqinin geniş diapazonunu əhatə edən musiqi janrıdır.

Enigma — musiqi layihəsi, Mişel Kretu tərəfindən 1990-cı ildə yaradılmışdır. Mişel Kretu həm bəstəkar, həm də prodüserdir. Onun həyat yoldaşı, müğənni Sandra Kretudur. == Diskoqrafiya == 1990: MCMXC a. D. 1993: The Cross of Changes 1996: Le Roi Est Mort, Vive Le Roi!

Etüd (fr. etude, hərf. – təmrin) - ifaçılıq texnikasını təkmilləşdirmək üçün nəzərdə tutulan instrumental pyes. İfaçılıq baxımından çətin üsulların dəfələrlə təkrarlanmasına əsaslanır. Görkəmli bəstəkarlar tərəfindən yaradılan etüdlər yüksək bədii əhəmiyyət kəsb edir.

Faktura (lat. factura – hərfi mənada emal, məcazi mənada quruluş) — musiqinin əsası, məğzi, texniki quruluşu, musiqi səslənməsinin tərkibi. == Faktruanın elementləri == Melodiya, müşayiət, bas, ayrı-ayrı səslər, səsaltı xəttlər, mövzular və s.

Fantaziya (yun. φαντασία – təxəyyül) – formal və stilistik olaraq fərqli janrların ümumi təyinatı, sərbəst formalı instrumental musiqi pyesi. Fantaziyada improvizasiya mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Köklü improvizəyə malik musiqi kompozisiyasıdır. Fantaziya, ekspromt kimi, hər hansı ciddi musiqi formasının xrestomatik qaydalarına nadir hallarda əməl edir. XVI əsrdə tokkata və riçerkara yaxın polifonik pyeslər Fantaziya adlanmışdır. XVII əsrdə konsert, simfoniya, uvertüra, sonata və rondonun təsirinə məruz qalmışdır. XVII-XVIII əsrlərdə Fantaziyadan fuqaya, bəzən isə sonataya müqəddimə kimi istifadə olunmuşdur. 19-cu əsrdə quruluşca sonataya, bəzən simfonik poemaya yaxın əsər, eyni zamanda opera, balet, xalq mahnıları mövzuları əsasında virtuoz pyes kimi geniş yayılmışdır. Azərbaycan xalq calğı alətləri orkestoru üçün Ü.Hacıbəyli, S.Rüstəmov və başqa Fantaziyalar bəstələmişlər.

Folk-musiqi — ənənəvi xalq musiqisini və 20-ci əsrdə xalq dirçəlişi zamanı əvvəlki dövr nümunələrindən təkamül edən müasir janrı özündə birləşdirən musiqi janrıdır.

Futurizm — rus futurizmi bir qrup rus şairi və rəssamı Filippo Tommaso Marinetti tərəfindən yazılmış Futurist Bəyannaməni qəbul etdikdə ortaya çıxan sənət hərəkatı. Bu tendensiyanın 1912-ci ilin dekabrında Moskvada yerləşən Hylaea qrupunun Tokat to General Likes adlı manifestini dərc etməsi ilə başladığı qəbul edilən başqa bir fikirdir. Hylea qrupu 1910-cu ildə David Burlyuk və onun qardaşları tərəfindən yaradılmış, 1911-ci ildə Vasili Kamenski və Velimir Xlebnikov, Aleksey Kruçenix və Vladimir Mayakovski bu qrupa qoşulmuşlar. Hylea qrupu Rus Futurizminin yayılmasında ən təsirli qrup olsa da, bir çox başqa qruplar da bu hərəkata öz töhfələrini verdilər. Bunların arasında əsası Sankt-Peterburq şəhərində İqor Severyaninin yaratdığı Eqo-Futurist qrupu və Kiyev, Xarkov və Odessa kimi digər şəhərlərdə yaradılmış qruplardır.

Klassik musiqi — klassik musiqi o əsərlərə deyilir ki, həmin əsərlər artıq tarix olub, zamanın sınağından çıxıb. Buna baxmayaraq, hələ də müasir cəmiyyətdə auditoriyasını qoruyub saxlayıb, sevilir və dinlənilir. Klassik musiqi incəsənətin bir növü olub Qərb ənənələrinə söykənir. Bu XI əsrdən bu günə qədər böyük bir dövrü əhatə edir. Bu ənənənin mərkəzi normaları ümumi təcrübə dövrü kimi sayılan 1550 və 1900-cü illəri bir-birinə bağlayır. Klassik musiqinin böyük vaxt bölmələri erkən musiqi dövrü sayılır. Buna daxildir- Medival və Renesans; Barokko və Romantik; Klassik; və XX əsrdən müasir dövrə qədər olan dövr. == Avropa və rus klassik musiqisi == Avropa dünyaya Vivaldi, İohann Bax, Hendel, Motsart, Mendelson, Şopen, Rixard Vaqner, Cüzeppe Verdi, İohann Ştrauss, Yohans Brams, Jorj Bize və başqa dahi bəstəkarları bəxş edib. Xüsusilə iki dahi bəstəkarı-Volfqanq Amadey Motsart və Lüdviq van Bethoven- i qeyd etmək lazımdır ki, onlar klassik musiqi sahəsində özündən sonra gələn bəstəkarlar nəslinin formalaşmasında mühüm rol oynamışdır. Motsart artıq 6 yaşı olanda musiqi bəstələməyə, konsertlər verməyə, Avropanı gəzməyə başlamışdı.

Mahmud Muhiti (uyğ. مەھمۇت مۇھىتى; çin. 马木提·穆依提; pinyin: Mǎmùtí Mùyītí; Wade-Giles: Mamut'i Muit'i; 1887 – 1944, Sian), təxəlüssü Mahmud Sijan (çin. 师长 pinyin: Shīcháng; Wade-Giles: Shih-ch'ang) — Şərqi Türkistanda uyğur mənşəli hərbi xadim, general və siyasətçi. Sincan əyalətinin qubernatoruna qarşı Kumul üsyanı zamanı Niyazi Xocanının rəhbərlik etdiyi üsyançıların komandiri idi. Üsyan zamanı Sincanın yeni təyin olunmuş qubernatoru Şen Şenq Niyazi Xoca ilə barışığa nail olduqdan sonra, Muhiti 1934-cü ildə qısa müddət ərzində Qaşqar bölgəsinin Hərbi Komandanı vəzifəsini yerinə yetirmişdir. Onu bu vəzifəyə təyin edən Şenq çox keçmədən Mühitini işindən azad etdi və türk müsəlmanlarından ibarət 6-cı Uyğur Diviziyasının komandiri təyin edildi. Bu vəzifədə o, həmçinin Qaşqar bölgəsinin Hərbi Komandirinin müavini funksiyanı da yerinə yetirirdi. Muhiti Şenqin SSRİ ilə sıx əlaqələrinə qarşı çıxır və Qaşqarda ona qarşı müxalifət formalaşdırırdı. O, 1937-ci ildə Şenqə qarşı İslam üsyanını təşkil etdi və Britaniya Hindistanına qaçdı.

Metal (və ya Hevi-metal; ing. Heavy Metal, ağır metal) — aqressiv ritmlər və həddən artıq distorsiyalı gitaralarla xarakterizə edilən rok musiqi növüdür. Bu növün kökləri 1964–1967-ci illərdə blüz və roku birləşdirərək yeni hard-rok növünü yaratdı. Bu musiqi növü daha çox gitara və baraban əsaslıdır. Metal öz məşhurluğunu 1980-ci illərdə daha çox növün ortaya çıxmasıyla artırdı. Ticari məqsədli olmayan bu musiqi növü, dünyada böyük bir dinləyici kütləsinə malikdir. Ən məşhur metal qrupları Black Sabbath, Iron Maiden, Judas Priest, Manowar, Metallica, AC/DC, Eric Burdon, Led Zeppelin və Deep Purpledur. Ehtimallardan birinə görə Uilyam S. Borrousun 1962-ci ildə yazdığı "The Soft Machine" adlı romanının obrazlarından biri olan "Uranlı Villi, ağır metal uşaq"dan götürülüb. "Blue Oyster Cult"un prodüseri, meneceri, bəstəkarı və şairi olan Sendy Perlman 1970-ci ildə "ağır metal" ifadəsini ilk dəfə roka daxil etdi. Başqa versiyaya görə 1960-cı illərin axırında Led Zeppelin, Black Sabbath, The Move kimi qrupları olan Birmingem şəhəri sənayenin ürəyi sayılırdı və bəziləri "ağır metal" ifadəsinin buradan yarandığını ehtimal edir.

Modulyasiya (lat. modulation – müntəzəmlik, sabitlik) — bir tonallıqdan digərinə, eləcə də məqamına görə fərqlənən eyniadlı tonallığa (məsələn, do majordan do minora) keçid. Modulyasiya melodiya və harmoniyanı yeni çalarlarla zənginləşdirir, akkordların funksional əlaqəsini genişləndirir, musiqinin gərgin, dinmik inkişafına səbəb olur. Musiqi əsərinin kompoziyası və hissələrinin qarşılıqlı əlaqəsində modulyasiya əhəmiyyətli rol oynayır. Kamil (yeni tonallıqlda tamamlanmaqla) və qeyri-kamil (əvvəlki tonallığa qayıtmaqla; aralıq modulyasiya) modulyasiya olur. Vincent Persichetti, Twentieth-Century Harmony. W.W. Norton and Company, 1961. ISBN 0-393-09539-8.

Musiqi alətləri (Çalğı alətləri) - müəyyən tembrli musiqi səsləri əldə etmək üçün xüsusi qurğu. Musiqi alətlərinin quruluşunu, texniki xüsusiyyətlərini və ifaçılıq imkanlarını öyrənən elmə alətşünaslıq deyilir . Musiqi alətləri səsçıxarma imkanlarına və quruluş xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. 1) Səsçıxarma imkanlarına görə Simli musiqi alətləri – simlərin səsləndirilməsi üsullarına görə növlərə bölünür: Kamanlı alətlər – skripka, alt, violonçel, kontrabas; Dartımlı alətlər – arfa; Mizrablı alətlər - tar, saz; Zərb alətləri – alətin gövdəsinə vurulmaqla səs əldə edilir . Səslənməsinə görə aşağıdakı növlərə bölünür: köklənən alətlər (müəyyən səsyüksəkliyinə malik zərb alətləri) – litavrlar, ksilofon, zəng (kolokol, kolokolçik). Köklənməyən alətlər (qeyri-müəyyən yüksəklikli zərb alətləri) – kiçik və böyük barabanlar, kastanyetlər, tam-tam və s. Quruluşuna görə növləri: plastinkalı alətlər, zarlı (pereponkalı) alətlər. Nəfəsli musiqi alətləri (üfləmə alətlər) – havanın alətin daxilinə üfürülməsi (nəfəs verilməsi) üsulu ilə səs əldə olunur . Quruluşuna görə növləri: dəlikli alətlər, qamış dilçəkli alətlər, müştüklü alətlər. Hazırlanma materialına görə növlərə bölünür: Mis alətlər – truba, kornet, trombon, tuba, valtorna və s.

Musiqi alətləri (Çalğı alətləri) - müəyyən tembrli musiqi səsləri əldə etmək üçün xüsusi qurğu. Musiqi alətlərinin quruluşunu, texniki xüsusiyyətlərini və ifaçılıq imkanlarını öyrənən elmə alətşünaslıq deyilir . Musiqi alətləri səsçıxarma imkanlarına və quruluş xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir. 1) Səsçıxarma imkanlarına görə Simli musiqi alətləri – simlərin səsləndirilməsi üsullarına görə növlərə bölünür: Kamanlı alətlər – skripka, alt, violonçel, kontrabas; Dartımlı alətlər – arfa; Mizrablı alətlər - tar, saz; Zərb alətləri – alətin gövdəsinə vurulmaqla səs əldə edilir . Səslənməsinə görə aşağıdakı növlərə bölünür: köklənən alətlər (müəyyən səsyüksəkliyinə malik zərb alətləri) – litavrlar, ksilofon, zəng (kolokol, kolokolçik). Köklənməyən alətlər (qeyri-müəyyən yüksəklikli zərb alətləri) – kiçik və böyük barabanlar, kastanyetlər, tam-tam və s. Quruluşuna görə növləri: plastinkalı alətlər, zarlı (pereponkalı) alətlər. Nəfəsli musiqi alətləri (üfləmə alətlər) – havanın alətin daxilinə üfürülməsi (nəfəs verilməsi) üsulu ilə səs əldə olunur . Quruluşuna görə növləri: dəlikli alətlər, qamış dilçəkli alətlər, müştüklü alətlər. Hazırlanma materialına görə növlərə bölünür: Mis alətlər – truba, kornet, trombon, tuba, valtorna və s.

Musiqi antropologiyası — musiqi termini. Musiqi antropologiyası 1964-cü ildə ABŞ etnomusiqişünası və mədəniyyət antropoloqu Alan P. Merriamın "Musiqi antropologiyası" adlı kitabında irəli sürülmüş termindir. O ,bu kitabında musiqini antropoloji perspektivdən tədqiq etmək , öyrənmək metodu haqda nəzəriyyə yürütmüş və bu nəzəriyyəni sonralar inkişaf etdirmişdir.

Musiqi icmalı və ya Musiqili revyu — XX əsrdə musiqili teatrın bir qolu olaraq, üzə çıxmış və inkişaf etmişdir. Musiqi icmalı müasir dövrdə həm Şərq, həm də Qərb Musiqişünaslığı və jurnalistikada geniş yayılmışdır. Gündən-günə yenilənən musiqi texnologiyaları sayəsində musiqi icmalı öz janr mahiyyətini genişləndirmişdir. Belə ki, hazırda musiqi icmalı dedikdə hər yeni gün istehsal edilən CD-disklərin və ya hər yeni gün səhnədə ifa olunan konsertin və ya opera və balet tamaşasının premyerasından dərhal sonra mətbuatda işıqlandırılması başa düşülür. Bu cür yayım musiqi icmalının vacib tərkib hissəsinə çevrilmiş və onu mahiyyətcə musiqi tənqidinə yaxınlaşdırmışdır.

Musiqi janrları — musiqi janrlarının növlərini xarakterizə edən çoxmənalı anlayış. Musiqi bəzən aid olduğu dövrə görə kateqoriyalandırıla bilər. Məsələn; XVII əsr musiqisi, 1950-ci illərin "Rok və roll" musiqisi və s. Musiqini coğrafiyasına görə kateqoriyalandırmaq mümkündür. Məsələn; ABŞ musiqisi; ABŞ rok musiqisi, ABŞ ənənəvi musiqisi, ABŞ klassik musiqisi və s. Musiqi texniki cəhətdən, istifadə edilən çalğılara görə kateqoriyalandırıla bilər. Musiqi tərzləri ictimai tərzlərinə görə təyin oluna bilər. Məsələn; Milad musiqisi və s.

Musiqi janrları — musiqi janrlarının növlərini xarakterizə edən çoxmənalı anlayış. Musiqi bəzən aid olduğu dövrə görə kateqoriyalandırıla bilər. Məsələn; XVII əsr musiqisi, 1950-ci illərin "Rok və roll" musiqisi və s. Musiqini coğrafiyasına görə kateqoriyalandırmaq mümkündür. Məsələn; ABŞ musiqisi; ABŞ rok musiqisi, ABŞ ənənəvi musiqisi, ABŞ klassik musiqisi və s. Musiqi texniki cəhətdən, istifadə edilən çalğılara görə kateqoriyalandırıla bilər. Musiqi tərzləri ictimai tərzlərinə görə təyin oluna bilər. Məsələn; Milad musiqisi və s.

Musiqi jurnalistikası (musiqi tənqidi adı ilə də tanınır) — Populyar musiqi, klassik musiqi və ənənəvi musiqi kimi mövzuların mediada tənqidi və reportajıdır. Jurnalistlər XVIII əsrdə musiqi haqqında məlumatları yazmağa başladılar və hal-hazırda klassik musiqi sayılan əsərləri şərh etdilər. 1960-cı illərdə musiqi jurnalistikası The Beatles musiqi qrupunun yaranmasından sonra rok və pop kimi populyar musiqiləri daha geniş yaymağa başladı. 2000-ci illərdə texnikanın inkişafı, internetin böyüməsi ilə musiqi tənqidi, musiqi bloqqerləri ilə maraqlanan musiqi tənqidçiləri və internetdə çap mediasını əlavə edən tənqidçilərlə birlikdə getdikcə daha böyük bir onlayn mövcudluğu inkişaf etdirdi. Bu gün musiqi jurnalistikasına mahnıların, albomların və canlı konsertlərin icmalları, səs yazan sənətçilərin profilləri və sənətçi xəbərləri, musiqi hadisələrinin reportajları daxildir.. Musiqi jurnalistikasının ənənəvi olaraq bir balı tərtib və qeyd olunan musiqinin öyrənilməsini, müzakirəsini, qiymətləndirilməsini və şərhini, simfoniyaların, klassik mahnıların, əsərlərin ifasının və konsertlərin qiymətləndirilməsini özündə birləşdirən klassik musiqi tənqidində kökləri var. 1840-cı illərdən əvvəl “Allgemeine musikalische Zeitung” (1798-ci ildə Yohann Friedrich Rochlitz tərəfindən təsis edilmişdir) və “Neue Zeitschrift für Musik” (1834-cü ildə Robert Schumann tərəfindən təsis edilmişdir) və London jurnalları kimi musiqi jurnalları tərəfindən musiqi hesabatları verildi. As The Musical Times (1844-cü ildə Musical Times və Singing Class Dairəvi olaraq qurulmuşdur); ya da musiqinin yayımın əsas məqsədlərinə daxil olmayan ümumi qəzetlərdə müxbirlər tərəfindən. 19-cu əsrin nüfuzlu İngilis musiqi tənqidçisi, The Times (Musiqili zamanlar) qəzetinin jurnalisti Ceyms Uilyam Davison idi. Bəstəkar Hektor Berlioz da 1830-1840-cı illərin Paris mətbuatı üçün rəylər və tənqidlər də yazmışdır.

Musiqi məcəlləsi risaləsi (ərəbcə "Məcəllə fil musiqa", yəni "Mu­si­qi məc­muə­si, top­lu­su") — Azərbaycanın ХV əsr böyük ensiklopedik alimi Fətullah Şirvaninin musiqiyə aid yeganə əsəri. Əsə­rin yal­nız bir tam nüs­xə­si ta­pıl­mış­dır. Al­man ali­mi Ek­hard Nöy­bauer bu əsə­ri təd­qim et­miş, Fu­ad Sez­gin isə 1986-cı il­də, ali­min ölü­mün­dən düz 500 il son­ra Frank­turt-Mayn şə­hə­rin­də əsə­rin fak­si­mi­le­si­ni al­man şərq­şü­na­sın təd­qi­qa­tı ilə bir­lik­də nəşr et­miş­dir. Nəşr edil­miş mü­qəd­di­mə­də Ek­hard Nöy­bauer Şir­va­ni­nin adı­nın sax­lan­ma­sı­na, onun Şa­ma­xı­da ana­dan ol­du­ğu­nu gös­tər­mə­si­nə bax­ma­ya­raq, ali­min əs­lən iran­lı ol­du­ğu­nu id­dia edir­di. Əsə­rin cə­mi 29 və­rəq­dən iba­rət di­gər əl­yaz­ma nüs­xə­si Ram­pur ki­tab­xa­na­sın­da qey­də alın­mış­dır ki, Nöy­bauer onu qü­sur­lu sa­yır. Şir­va­ni­nin "Mə­cəl­lə" ri­sa­lə­si döv­rü­nün çox qiy­mət­li əsə­ri olub, Ek­hard Nöy­baue­rin de­di­yi ki­mi, bü­tün­lük­də mu­si­qi nə­zə­riy­yə­si­nə ət­raf­lı və is­ti­qa­mət­lən­miş bir ba­xış­dır. Fə­tul­lah Şir­va­ni­nin mu­si­qi təh­si­li al­dı­ğı vaxt onun han­sı­sa bir mu­si­qi alə­tin­də çal­dı­ğı haq­qın­da mə­lu­mat yox­dur. O döv­rün mü­kəm­məl mu­si­qi alə­ti olan udun araş­dı­rıl­ma­sı­na ali­min nə "Mə­cəl­lə"­sin­də, nə də di­gər əsər­lə­rin­də rast gə­li­rik. "Mə­cəl­lə" ri­sa­lə­si mü­qəd­di­mə, iki his­sə və ye­kun­dan iba­rət­dir. Hər his­sə beş fə­sil­dir.

Musiqi məkanı — konsert və ya musiqi şouları üçün istifadə olunan istənilən məkandır. Musiqi məkanları, xalq musiqisi ifaları üçün nəzərdə tutulmuş kiçik qəhvəxana, qapalı idman zalı, açıq səma altında orkestr, konsert zalı, stadion, açıq hava məkanı və s. ola bilər. Tipik olaraq, müxtəlif növ məkanlar müxtəlif musiqi növlərinə ev sahibliyi edirlər. Opera salonları və konsert salonlarında klassik musiqi tamaşaları keçirilir. Pablar, barlar, gecə klubları və diskotekler rok, rəqs, kantri və pop kimi müasir musiqi növlərini təklif edirlər.

Musiqi nəzəriyyəsi termini ümumiyyətlə iki fərqli, lakin əlaqəli mənalarda istifadə olunur: Musiqinin əsas tərkib hissələri. Bu, musiqini araşdıran, təsnif edən və hətta bəstələyən elm sahəsidir. Musiqi nəzəriyyəsi ilk mənada musiqinin əsas quruluş hissələrini müəyyənləşdirir(not, açar, ritm və s.). Başqa sözlə, musiqi dilinin qaydalarını müəyyənləşdirir və istifadəsini izah edir. İkinci mənasında musiqi nəzəriyyəsi 1950-ci illərdən sonra xüsusilə Şimali Amerika qitəsində musiqişünaslıqdan ayrıldı və musiqini öz-özünə öyrənən bir elm sahəsinə çevrildi. Musiqişünaslıqdan və etnomusiqişünaslıqdan fərqli olaraq müsbət elmlərdən (riyaziyyat, fizika və s.) İstifadə edir. Musiqinin bünövrəsini bütün musiqiçilər öyrənsə də, ancaq musiqinin elmi araşdırılması yalnız musiqi nəzəriyyəçiləri tərəfindən aparılır. Musiqi nəzəriyyəsinin Pifaqordan başlayaraq qədim və uzun bir tarixi var. Şərq musiqisində nəzəriyyə tarixi Kindi ilə başlayır.