Fars sözüdür. Dil “ürək” deməkdir, -dar isə “malik olmaq”dır (daştən feili ilə bağlıdır). Dildar “ürək sahibi” (yəni gözəl ürəyi olan), “könülalan göz
İfadədəki düşmək sözü “rastlaşmaq”mənasını verən tuş (olmaq) sözünün dəyişmiş formasıdır. İşi düşmək ifadəsindəki düşmək sözü də “rastlaşmaq” mənasın
Farsca “ürəyi sevindirən” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Kökü “dil”dir. Dilən isə feildir və feil –çi şəkilçisi qəbul edə bilmir. Bəs necə olub? Udlaq, qırxlıq, əmlik, satlıq kimi sözlərdə də belə “səhvlər”
Söz ürək (dil) və yemək (xor) hissələrinə bölünə bilər. “Hirsli” mənasında işlədirik. Əsli “ürəyi yeyən”dir
Kökü dil felidir. -ik onu ismə çevirib, -lə yenidən feil yaradıb. Mənası “diş-diş eləmək” deməkdir. (Bəşir Əhmədov
“Kəsmək” mənasını verən dilmək feili olub. Ondan da dilim ismi yaranıb. Güman ki, dəlmək sözü ilə kökdaşdır: dil və dəl feilləri eyni söz olmuş, sonra
Güman olunur ki, “ürəyi böyük” (geniş qəlbli) deməkdir. Elman sözü ilə eyni qəlibə malikdir. (Bəşir Əhmədov
Mənbələrdə dildə (говорить), dil-də-m (красноречие), tiliq (разговаривать), tilmaçi (переводчик) sözləri var
Farsca “ürəyi cəzb edən” deməkdir, ahənrubə (maqnit), kəhrubə (hərfi mənası “samanı çəkən, cəzb edən”) sözlərindəki rubə də buradandır
Dil farsca “ürək”dir, suz (yandıran) isə soxtən (yandırmaq) məsdəri ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dil türk sözüdür, şünas farsca şenaxtən (bilmək) feili ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dəhrə, çapacaq kimi alətlərin ucu ilə bağlı dımıq, dımdıq kimi də işlədilir (həmin alətlərin ucu əyri olur və dimdiyə oxşayır)
Bu, qızıl pul vahididir. Yunan sözüdür. Dilimizə ərəb dilindən keçib. Şəxs adı kimi də işlədilir. Həm də çəki vahidi kimi işlədilib və 4,25 (4,55 də y
Mənbələrdədin feili var və ruscaya “отдыхатъ” kimi tərcümə olunub. Söz qazanc qəlibi üzrə həmin feildən əmələ gəlib
Dingil sözü ox sözünün sinonimi olub. Ondan din-gil-lə-mək feili yaranıb, sonra dissimlyasiya nəticəsində dingil-də-mək kimi formalaşıb
Din (tin) “nəfəs” demək olub. Dinlə, dinşə sözləri bununla bağlıdır. Dinmək isə danışmaq kəlməsi ilə qohumdur
Dilimizdə kökü din olan dinlə və dinşə sözləri var, “qulaq as”, “sus”, “danışma” mənalarını əks etdirir
Din omonim söz olub, onun feil korrelyatından dinşə, isim korrelyatından isədinlə sözləri əmələ gəlib
yun. di... + yun. opsis – növ
yun. diorizo – ayırıram
Sözün kökü indi müstəqil işlədilməyən dirmək feilidir. Ondan diri sifəti, həmin sifətə -sə şəkilçisi artırmaqla diri-sə feili əmələ gəlib (mənası “dir
Dirədöymə oyunu var. Dirə -“qayış, çatı, qamçı” mənalarında işlədilir. Dirə döymək göstərilənlərin vasitəsilə zərbələr endirməkdir
Bu dirsək, dayaq, diz kəlmələri ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Yunan mənşəlidir, həm gümüş pul vahidi olub, həm də 3,06 qramlıq çəki vahidi. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dilimizdə “yaşamaq”, “durmaq” anlamını verən dir feili olub, türkmən dilində həyat əvəzinə, indi dəturmuş işlədilir
Kökü “dir” felidir, -ıl növ şəkilçisidir. Diri sözü ilə qohumdur. Kökü “dur” (yaşa) kəlməsinin dəyişilmiş formasıdır
Diri sözü ilə bağlıdır (əsli:dirilik). Yaşamaq (diri qalmaq) üçün ayrılan və əkilən bostan və s. deyiblər
Əvvəllər dir müstəqil kök olub, ondan dir-ə-mək və dir-sə-mək feilləri yaranıb (indi sonuncu müstəqil işlədilmir)
Latınca disk, diskussiya, disput, dissertasiya sözləri qohumdur, “dairə” anlamı ilə bağlıdır: disk dairəvi olur, qabaqlar disput zamanı dairəvi oturu
Litva dilində bu anlamda işlənən sözün hərfi mənası “острый” deməkdir. Güman ki, diş, şiş, deşmək sözlərinin hər üçü tarixən eyni kökə malik olub, “it
Dəyirman daşını xüsusi alətlə (çəkiclə) diş-diş edirlər ki, dəni yaxşı əzə bilsin. Buna “daşı dişəmək” deyirlər
Dış (daş, dişarı) sözü ilə bağlıdır. “Dişarıya çıxaran (doğan)” anlamını əks etdirir. (Bəşir Əhmədov
Alınma sözdür. Sanskrit dilində “işıq allahı” mənasını verir. Sonralar mənası dəyişdiyindən mənfi məqamda işlədilir
Farsca divan həm də “məhkəmə” anlamında işlədilir. Divantutmaq “ciddi sorğu-suala tutmaq” deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Farscadır, bizdə dam işlədilib (indi məna dəyişib). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcədir, dar (ev) sözü ilə qohumdur, “məmləkət, məkan” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Uyğur dilində “fırlamaq” mənasını verən təğir feili var. İy (cəhrədə) yerinə tengirek işlədilir. Dəyirmi, dəyirman, təkər, tövərək kimi sözlər teqir (
Dilimizdə indi müstəqil işlədilməyən dir sözü olub, ondan dir-ə, dir-sə, diz (r-z əvəzlənməsi ilə bağlıdır) sözləri törəyib
Qıçın uzunluğu dizə qədər olan hissə belə adlanır. Şalvara da deyirlər. Diz sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov
Bunu tutmaq feili ilə əlaqələndirirlər, tutaq formasında olub. Tutaq sözünün dodaq kəlməsinə çevrilməsi isə mümkündür
Kökü toğ (“kəs” deməkdir) kəlməsidir. Doğ-u-ra kimi olub (u isim düzəldib), -ra feil düzəldir. Uyğur dilində doğ (toğ) feili var, “kəsmək” deməkdir
Doğra şəklində də yazılıb. Türkmən dilində doqral kəlməsi var və ruscaya “становитьсяпрямым”kimi tərcümə olunub (müqayisə et: özünü doğrult, yəni düzə
yun. doche – rezervuar
Mənası “əsas yoldan həyətə burulan balaca yol” deməkdir. Belə güman etmək olar ki, sözün əsli dönmək feili ilə bağlıdır, döngər, döngəz kimi olub və s
Başqırdlarda tuğız, qazaxlarda toğız kimi işlədilir. Güman ki, doğmaq feili ilə bağlıdır: “8-dən sonra doğan” (peyda olan) deməkdir
Yunanca “ehkam” deməkdir. Bəzən danışıqda səhv edilir (doğma kimi işlədilir). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dolamaq feilindən əmələ gəlib, soyuqdan qorunmaq üçün qışda baldıra dolanan materialdır. Patava sözü də var və farscadır
Barmağın iltihabı ilə bağlı yara növüdür, barmağa dolandığı üçün belə adlanıb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dolanmac kimi də işlədilir, “dolanan” mənasını əks etdirir. Çevrə qəlibi üzrədola ismi əmələ gəlib. -an şəkilçisi onu feilə çevirib, bac isə qaranlıq