lat. de – qeyri, olmayan + lat. militaris – hərbi
yun. demos – xalq + yun. kratos – hakimiyyət
yun. demos – xalq + yun. grapho – yazıram
yun. dendron – ağac
lat. denudatio – çılpaqlaşma
lat. depressio – enmə
lat. desquamare – qabığını çıxarmaq
lat. detero – pisləşirəm, pozuluram
Sinonimi kimi bələkkəsdi, göbəkkəsdi, beşikkərtmə sözləri ilə də işlədilir. Deyikli sözü demək feilindəndir: valideynlər oğlanla qızı uşaq vaxtdan ev
İki mülahizə söyləmək olar: 1. V.V. Radlov əsərində söz çokul kimi verilib və yox kəlməsi ilə bağlıdır
Kökü demək feİlindən ibarətdir. -in şəkilçisi qayıdış növü, yəni leksik vahid düzəldir. -gən şəkilçisi feildən sifət düzəldir (xatırladım ki, qayıdiş
İki yozumda veriblər: 1. Demək feili ilə bağlıdır, onun qarşılıq növdə işlədilməsidir: tərəflərdən biri deyir, digəri cavab verir
Ərəbcədir, cəm forması “doyun”dur. Mənası “boynuna tapşırıq qoymaq”, “boynuna yük qoymaq” deməkdir. “Koroğlu”da işlədilib
Qədim hind sözü kimi yozurlar, mənası “ata’ deməkdir. Məncə, türk mənşəlidir, dad (dadızdır, dadlı
Ərəbcədir, bizdə yol sözü işlədilib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcə dəfn (basdırma) sözündəndir, mədfən sözü ilə qohumdur. “Yerə basdırılmış daş-qaş (xəzinə)” mənasını verir
Yunan mənşəlidir, qədim mənası “dəri” deməkdir. Qabaqlar yazı dəri üzərində yazılarmış, ona görə də yazı vasitəsi dəftər adı ilə yayılıb
“Atı hərəkətə gətirmək, sürətini artırmaq” mənasında işlədilir. Əsli dəh-dəhləmək (dəh-dəh eləmək, mahmızlamaq) olub, sonradan dəyişib
Farscadır, dəhan (ağız) sözü ilə qohumdur. Çaydan arxın ayrıldığı yerə deyilir. “Gəm” mənası da var (“ağızlıq” deməkdir)
Mənbələrə inansaq, fars sözüdür. Azərbaycan dilində onun müqabilində dımıq (ehtimal ki, dimdik sözü ilə bağlıdır, çünki dəhrənin burnu dimdiyə oxşayır
“Mənə dəxli yoxdur” deyirik. Dəxl ərəbcə müdaxilə sözü ilə kökdaşdır. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Bu qoşma dəymək feili ilə bağlıdır. Onun sinonimi olan –can2 qoşması isə dək sözünün dəyişmiş formasıdır, tarixi baxımdan hər ikisi eyni söz olub
Ərəbcə dəlil sözünün cəmidir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Fırıldaqçı deməkdir, ola bilsin ki, tələ və tuzak sinonimlərinin birləşməsindən əmələ gəlib (yığcam, uzundraz, qıyğacı
Alınma sözdür (farsca: dolme, yəni “qatılaşma”). Mayanı südə qatır, 1-2 saat saxlayırlar. Sonra torbada ağır daşın altına qoyurlar ki, süzülüb pendirə
Türkmən dilində dəl feili var, rus dilində “сходить с ума” kimi tərcümə olunub. Deməli, sözün kökü feildir (müqayisə et: dir və dir –i, öl və öl –ü),
Sözün tarixi kökü dəl (ağlını itirmək) feilidir, ondan dəli (müqayisə et: dir –i) sifəti əmələ gəlib, sonra da üzərinə xay artırılıb
Dəli sözünün bir mənası “igid, cavan” deməkdir. Dəliqanlı da bu məna ilə bağlıdır: cavan, cəsur adamlara belə deyilir
Ərəbcədir, bizdə “yolquçu”, “ülğucçu” deyiblər. Dəllək sözünün bir mənası ərəbcə “hamamçı”deməkdir. Bir deyim var: “dəvə dəlləklik eylər köhnə hamam i
Tatar dilində telqeç, telqelerqe, teleqre (axtalamaq) sözləri var. Onların kökü “kəsmək” deməkdir. Dəlmək sözünün ilk mənası “kəsmək” demək olub (bili
Ərəbcə “dolça, vedrə” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca “zaman” “an”, “nəfəs”, “kef” anlamını verən sözdür. Bu dəmdə birləşməsində an, dəmkeş sözündə isə “nəfəs” mənasını əks etdirir
İlkin mənası “vaxtdan vaxta” kimi anlaşıla bilər. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
İslamı qəbul etdikdən sonra ərəblər 613-cü ildə yaşadıqları geniş və quraq yarımadanın sərhədlərini aşmış, 636-cı ildə isə Dəməşqi tutmuşlar
“Od” anlamını verən göy (kömür) sözü ilə bağlıdır. Səbəbi isə odur ki, dəmiri istehsal etmək üçün oddan istifadə olunub
1945-ci ildə nasist Almaniyası son günlərini yaşayırdı. Almaniyanın təbliğat naziri Yozef Göbbels məğlubiyyətin qaçılmaz olduğunu gözəl başa düşürdü
Meşədə bitən və dəmirağac kimi bərk olan bir ağacın adıdır, vələsin bir növüdür. Zənn etmək olar ki, sözün əsli “dəmirqıran” (baltanı qıran) deməkdir
At rəngidir, rusca ona “темно-серый” (tünd boz) deyirlər. Qır torpaq rəngidir. Dəmiri rənglə torpaq rənginin çalarından ibarətdir
Təmrəyi, təmirətgə kimi formalarda qeydə alınıb. Dəmir sözü ilə bağlıdır. Dəmirlayu (dəmir kimi) şəklində olub, sonra dəmirov formasına düşüb
Farscadır, bizdə onun yerinə tarığ (və uruğ) kəlməsi işlədilib. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca dane və avər (dən gətirən) sözlərindən əmələ gəlib. Taxıla verilən üçüncü suya “dən suyu” deyirlər
Əsli zəng kimi olub. Mənası “qulağa düşən səs” deməkdir. “Beynimi dəng elemə” deyirik. (Bəşir Əhmədov
Belə güman olunur ki, bu söz duz kəlməsi ilə kökdaşdır, suyu şor olduğu üçün ona “dəniz” (duzlu) deyiblər
Quşların qida borusunun yoğun hissəsinə deyirlər. Fars dilindən keçmiş olan çinədan sözü bunun sinonimidir və hərfi mənası “dən qabı, dən kisəsi” demə
Farsca əsli “darbaz”dır. “Kəndirbaz” (dar “ip”dir, baz “oynayan”) deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Farsca hərfi mənası “qapı-qapı (gəzən)” deməkdir (dər “qapı”dır). Didərgin sözünün sinonimi kimi işlədilir, “evsiz-eşiksiz” deməkdir
Bu yer Qafqaz Albaniyasına keçid üçün qapı rolunu oynayıb. Sözün dər hissəsi “dərə” anlamı ilə bağlıdır, bənd isə farscadır
Əsli dərd içmək kimi olub. Anadoluda “siqaret çəkmək” yerinə, “siqaret içmək” deyirlər. (Bəşir Əhmədov
İfadədəki düşmək sözü tuş olmaq (yəni rastlaşmaq) feilinin dəyişmiş formasıdır, rusca “падать” mənasını verən düşmək sözü ilə heç bir əlaqəsi yoxdur
Dilimizdə südəcər, dərdəcər kimi sözlər mövcuddur. Qaynaqlarda əcər müstəqil söz kimi verilib və “yemək” anlamında izah olunub