yun. diorizo – ayırıram
Sözün kökü indi müstəqil işlədilməyən dirmək feilidir. Ondan diri sifəti, həmin sifətə -sə şəkilçisi artırmaqla diri-sə feili əmələ gəlib (mənası “dir
Dirədöymə oyunu var. Dirə -“qayış, çatı, qamçı” mənalarında işlədilir. Dirə döymək göstərilənlərin vasitəsilə zərbələr endirməkdir
Bu dirsək, dayaq, diz kəlmələri ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Yunan mənşəlidir, həm gümüş pul vahidi olub, həm də 3,06 qramlıq çəki vahidi. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dilimizdə “yaşamaq”, “durmaq” anlamını verən dir feili olub, türkmən dilində həyat əvəzinə, indi dəturmuş işlədilir
Kökü “dir” felidir, -ıl növ şəkilçisidir. Diri sözü ilə qohumdur. Kökü “dur” (yaşa) kəlməsinin dəyişilmiş formasıdır
Diri sözü ilə bağlıdır (əsli:dirilik). Yaşamaq (diri qalmaq) üçün ayrılan və əkilən bostan və s. deyiblər
Əvvəllər dir müstəqil kök olub, ondan dir-ə-mək və dir-sə-mək feilləri yaranıb (indi sonuncu müstəqil işlədilmir)
Latınca disk, diskussiya, disput, dissertasiya sözləri qohumdur, “dairə” anlamı ilə bağlıdır: disk dairəvi olur, qabaqlar disput zamanı dairəvi oturu
Litva dilində bu anlamda işlənən sözün hərfi mənası “острый” deməkdir. Güman ki, diş, şiş, deşmək sözlərinin hər üçü tarixən eyni kökə malik olub, “it
Dəyirman daşını xüsusi alətlə (çəkiclə) diş-diş edirlər ki, dəni yaxşı əzə bilsin. Buna “daşı dişəmək” deyirlər
Dış (daş, dişarı) sözü ilə bağlıdır. “Dişarıya çıxaran (doğan)” anlamını əks etdirir. (Bəşir Əhmədov
Alınma sözdür. Sanskrit dilində “işıq allahı” mənasını verir. Sonralar mənası dəyişdiyindən mənfi məqamda işlədilir
Farsca divan həm də “məhkəmə” anlamında işlədilir. Divantutmaq “ciddi sorğu-suala tutmaq” deməkdir. (Bəşir Əhmədov
Farscadır, bizdə dam işlədilib (indi məna dəyişib). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Ərəbcədir, dar (ev) sözü ilə qohumdur, “məmləkət, məkan” deməkdir. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Uyğur dilində “fırlamaq” mənasını verən təğir feili var. İy (cəhrədə) yerinə tengirek işlədilir. Dəyirmi, dəyirman, təkər, tövərək kimi sözlər teqir (
Dilimizdə indi müstəqil işlədilməyən dir sözü olub, ondan dir-ə, dir-sə, diz (r-z əvəzlənməsi ilə bağlıdır) sözləri törəyib
Qıçın uzunluğu dizə qədər olan hissə belə adlanır. Şalvara da deyirlər. Diz sözü ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov
Bunu tutmaq feili ilə əlaqələndirirlər, tutaq formasında olub. Tutaq sözünün dodaq kəlməsinə çevrilməsi isə mümkündür
Kökü toğ (“kəs” deməkdir) kəlməsidir. Doğ-u-ra kimi olub (u isim düzəldib), -ra feil düzəldir. Uyğur dilində doğ (toğ) feili var, “kəsmək” deməkdir
Doğra şəklində də yazılıb. Türkmən dilində doqral kəlməsi var və ruscaya “становитьсяпрямым”kimi tərcümə olunub (müqayisə et: özünü doğrult, yəni düzə
yun. doche – rezervuar
Mənası “əsas yoldan həyətə burulan balaca yol” deməkdir. Belə güman etmək olar ki, sözün əsli dönmək feili ilə bağlıdır, döngər, döngəz kimi olub və s
Başqırdlarda tuğız, qazaxlarda toğız kimi işlədilir. Güman ki, doğmaq feili ilə bağlıdır: “8-dən sonra doğan” (peyda olan) deməkdir
Yunanca “ehkam” deməkdir. Bəzən danışıqda səhv edilir (doğma kimi işlədilir). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dolamaq feilindən əmələ gəlib, soyuqdan qorunmaq üçün qışda baldıra dolanan materialdır. Patava sözü də var və farscadır
Barmağın iltihabı ilə bağlı yara növüdür, barmağa dolandığı üçün belə adlanıb. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Dolanmac kimi də işlədilir, “dolanan” mənasını əks etdirir. Çevrə qəlibi üzrədola ismi əmələ gəlib. -an şəkilçisi onu feilə çevirib, bac isə qaranlıq
Dolanmaq kəlməsi ilə qohumdur, “ətraf” mənasında işlədilir. Dolayı yolla, birbaşa deyil, kənar vasitələrin köməyi ilə iş görməkdir
Dol (dul) farsca “vedrə” deməkdir. Ərəbcə buna “sətl” (bizdə satıl kimi işlədilir) deyirlər. Dolça dol sözünün kiçiltmə formasıdır, “parç”deməkdir
1519-cu ildə Bohemiyanın Sen-İoahimştale şəhərində gümüş yatağı aşkar edildi. Bu şəhər Çexiyanın paytaxtı Praqadan 80 mil qərbdə yerləşir
İndi müstəqilliyini itirmiş dol (ətrafına “fırla, dola” mənasında işlədilib) feili ilə bağlıdır və bəzi türk dillərində sarıma kimi işlədilir
Bir neçə mülahizə söyləmək olar: 1. “Bərk olmaq” mənasını verən dolmaq feili ilə qohumdur, boş (yumşaq) sözünün antonimidir
Mənası “yumru” (kürə kimi olan) deməkdir. Dombalaq aşmaq “yumrulanaraq hərəkət etmək”dir. Güman ki, top, təpə, topa sözlərinin dəyişmiş formasıdır
Dümbək (balaca quyruq), donba, dombat, dombalaq sözləri ilə qohumdur. (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Məsəl var: gözəllik ondur, doqquzu dondur. Niyə palto, pencək... yox, məhz don? Don sözünün qədim mənası “paltar” (bütün növlər üzrə) deməkdir
“Qozbel” deməkdir, əslində, sözün kökü “don”dur (müq. et: donba, donbalmaq). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
Qədim mənası “paltarlıq” (gəlir, aylıq pul) deməkdir. Don (paltar) sözü ilə bağlıdır. İndi “maaş” anlamında işlədilir(Bəşir Əhmədov
Dilimizdə “soyuq” mənasını verən tum kəlməsi olub (tumov kəlməsi də onunla bağlıdır). Görünür, donmaq feili də “soyuq” mənasını verən kəlmə ilə bağlıd
Çıxardığı səslə bağlı təqlidi sözdən törəmişdir (donqultu sözünü yada salın). Dünya dillərinin çoxunda təqlidilik əsas götürülür (məsələn, qədim hind
Anadolu türklərində donuzluq sözü var və “qəddarlıq” anlamında işlədilir. Bizdə donuzluq yerinə, bəzən “murdarlıq”, “qəddarlıq” işlədilir
Fars mənşəlidir, bizdə onun müqabilində qadaş sözü işlədilib, sonra arxaikləşib (indi Bakı dialektində qədəş şəklində özünü hifz edir)
Fars mənşəlidir. Duş (sağmaq) vəab (su) sözlərindən ibarətdir (“sıxılmış meyvə suyu” anlamını verir)
Bu quşun adı Əbu Həyyanda duğ sözü ilə verilib, çıxardığı səslə bağlıdır (təqlidi sözdür): duğ-duğ kimi olub
Fars dilində ayrana duğ deyirlər. Dovğa da ayrandan hazırlanır (abduğ sözü də var). (Bəşir Əhmədov. Etimologiya lüğəti)
“Səs” mənasını əks etdirən tavuş kəlməsi olub. Bundan da tövşümək, dovşan sözləri əmələ gəlib. Dovşan sözü tövşümək feili ilə kökdaş olub
Tox, dol, toy kəlmələri ilə qohumdur. Etimon do(to) feilidir. Ondan tox (doymuş), toy (məclis), dol (çox olmaq) kimi sözlər əmələ gəlib
Donuz kəlməsi ilə heç bir əlaqəsi yoxdur. M.Kaşğaridə qonuz sözü “peyin” mənasında işlədilib. Qurdun növləri çox olduğundan “жук”u onlardan fərqləndi